Defnyddiwr:MaxenWleeedig89/Bertie Louis Coombes
Bert Lewis Coombes (9fed o Ionawr 1893 – 4ydd o Fehefin 1974), Cafodd Bertie Lewis Coombs ei geni yn Lloegr gyda'r enw Bertie Lewis Coombes Griffiths yn wreiddiol. Symudodd Coombes o Loegr i Resolfen cyn y Rhyfel Byd I a threuliodd y rhan fwyaf o'i fywyd gwaith ym mhyllau glo maes glo De Cymru, a fu'n destun ar gyfer llawer o'i waith ysgrifennu.
Bywyd cynnar[golygu | golygu cod]
Ganed Coombes yn Wolverhampton a'i fagu yn sir Henffordd . Ef oedd unig blentyn James Coombs Griffiths (a oedd yn groser ar y pryd), a Harriet Thompson.
Ychydig flynyddoedd ar ôl genedigaeth Bertie, gollyngodd y teulu Coombes y cyfenw Griffiths a mabwysiadu enw canol ei dad, "Coombs", fel cyfenw, gan ei sillafu fel "Cumbes" neu "Coombes". [1] Symudasant i Dreharris yn Ne Cymru lle cymerodd ei dad waith yng Nglofa Mordwyo Dwfn a mynychodd Bertie ysgol elfennol. Yn 1905 neu 1906 cymerodd ei rieni denantiaeth fferm fechan yn Madley, sir Henffordd, a gadawodd Bertie yr ysgol i weithio fel gwas fferm. Yn ddiweddarach daeth yn briodfab i feddyg lleol ond roedd ei deulu bob amser yn cael trafferth talu rhent y fferm ac yn 1910, gadawodd ei gartref a symud i dde Cymru i fod yn löwr. [2]
Yn y pyllau glo[golygu | golygu cod]
Ymsefydlodd Coombes yn Resolfen yng Nghwm Nedd a dechreuodd weithio fel cynorthwyydd glowyr mewn pwll glo carreg . Yn 1913 priododd Mary Rogers, merch ysgrifennydd cyfrinfa leol Ffederasiwn Glowyr De Cymru . Cafodd nhw ferch o'r enw Rose a ganed yn y flwyddyn ganlynol, a mab o'r enw Peter a ganed ddeg flwyddyn yn ddiweddarach. Roedd eu hundeb i bara pum deg chwech o flynyddoedd. [2] Treuliodd ddeugain mlynedd yn gweithio dan ddaear.
Ysgrifennu[golygu | golygu cod]
Sylweddolodd Coombes nad oedd gan y rhai y tu allan i'r diwydiant glo unrhyw syniad o'r weithgareddau glowyr a'r peryglon yr oeddent yn eu hwynebu bob dydd. Er gwaethaf ei addysg gyfyngedig, teimlai Coombes yr ysfa i hysbysu'r cyhoedd yn gyffredinol am y diwydiant mwyngloddio a'r cymunedau glofaol. [3] Pan yn ei bedwardegau, dechreuodd wneud hyn, gan ysgrifennu gyda'r nos ar ôl diwrnod yn y pwll. Ar y dechrau gwrthodwyd ei lawysgrifau gan gyhoeddwyr ond yn y diwedd daeth ar draws John Lehmann, golygydd cyhoeddi "New Writing". Ceisiodd y cylchgrawn llenyddol hwn chwalu rhwystrau cymdeithasol a chyhoeddodd weithiau gan awduron dosbarth gweithiol yn ogystal ag awduron dosbarth canol addysgedig.
Fe wnaeth o cyhoeddi stori fer Coombes, o'r enw, "The Flame". Cynnwys y stori fer oedd disgrifiad manwl o'r ddioddefaint arswydus o glöwr, yn gorwedd yn dueddol o fod mewn wythïen lo ddeunaw modfedd, wrth drylifo methan yn cael ei danio gan ei lamp carbid tra mae'n pacio deinameit i fewn i dwll. [2] Cafodd y stori ganmoliaeth fawr a daeth â gwahoddiadau gan gyhoeddwyr eraill. Dilynodd mwy o straeon byrion, yn seiliedig ar ddigwyddiadau yr oedd wedi'u profi. [2]
Mae rhai o'i weithiau mwyaf adnabyddus yn cynnwys:
- Dwylo'r Tlodion hyn: Hunangofiant Glöwr yn Gweithio yn Ne Cymru (1939)
- Dwylaw Cymylog Hyn (Cobbett, 1944) [3]
- Diwrnod y Glowyr (Harmondsworth, 1945), lle mae Coombes yn adrodd am weithgareddau bob dydd glöwr y tu mewn a'r tu allan i'r pwll, y cwynion, yr agweddau a'r cyfeillgarwch. [4]
Mae yna dri rhifyn diweddar o'i waith:
- BLCoombes, gyda 75 o ddelweddau o’r Rhondda gan Isabel Alexander (darlunydd rhifyn 1945), wedi’i olygu gan Peter Wakelin, Miner’s Day (2021),ISBN 978-1-913640-38-5, Gwasg Parthian [5]
- B.Jones a C.Williams (gol) Gyda Llwch Yn Dal Yn Ei Wddf - The Writing of BL Coombes, The Voice of a Working Miner (2014),ISBN 978-1-78316-149-2, Gwasg Prifysgol Cymru,
- BLCoombes, These Poor Hands: Hunangofiant Glöwr sy'n Gweithio yn Ne Cymru (2002),ISBN 978-0-7083-1563-7, Gwasg Prifysgol Cymru
Gweithiau nodedig eraill[golygu | golygu cod]
- Y bywyd rydyn ni ei eisiau (cyhoeddwyd yn 1944) [6]
- I am a miner (cyhoeddwyd yn 1939) [6]
- Gyda llwch yn dal yn ei wddf : blodeugerdd o ysgrifennu [6]
Derbyniad beirniadol[golygu | golygu cod]
Yn 1974, ysgrifennodd y "Times Literary Supplement" (adolygiad llenyddol wythnosol) fod Coombes "yn un o'r ychydig awduron proletarian o'r 1930au a oedd yn drawiadol fel ysgrifenwyr yn hytrach na phroletariaid." Ysgrifennodd y "Bwletin Hanes Cymdeithasol", "Gan gwmpasu'r 1930au a'r 1940au, ac felly'n crynhoi ffordd o fyw sydd wedi diflannu, mae pryder Bert Coombes am realiti lot y glöwr yn gofnod o ddiddordeb mawr i'r hanesydd cymdeithasol." [7]
Darllen pellach[golygu | golygu cod]
- William D. Jones a Chris Williams - B.L. Coombes (cyfres o Awduron Cymru) (1999)
- Bill Jones a Chris Williams - Gyda Llwch yn Dal yn Ei Wddf: Blodeugerdd B.L.Coombes (1999)
[[Categori:Llenorion straeon byrion Cymreig]] [[Categori:Llenorion Prydeinig yr 20fed ganrif]] [[Categori:Marwolaethau 1974]] [[Categori:Genedigaethau 1893]]
- ↑ Chris Williams, ‘Coombes, Bert Lewis (1893–1974)’, Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004 accessed 10 Nov 2013
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Jones, Bill; Williams, Chris (1999). B. L. Coombes. University of Wales Press. ISBN 978-0-7083-1562-0. Gwall cyfeirio: Tag
<ref>annilys; mae'r enw "Jones" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol - ↑ 3.0 3.1 "B L Coombes". Archive Wales. Swansea University. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-11-01. Cyrchwyd 2014-11-01. Gwall cyfeirio: Tag
<ref>annilys; mae'r enw "AW" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol - ↑ Brooks, David B. (1979). "Retrospective: "Miners Day" by B.L. Coombes". Appalachian Journal 6 (4): 311–313. JSTOR 40932305.
- ↑ "Miner's Day: B. L. Coombes, with Rhondda Images by Isabel Alexander (Hardback)". Parthian Books (yn Saesneg). Cyrchwyd 2021-10-29.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 "Coombes, B. L. (Bert Lewis) 1893-1974". WORLDCAT Identities.
- ↑ "B.L.Coombes". Book review. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-11-09. Cyrchwyd 2014-11-01.