Defnyddiwr:MatthewDavenport1985/Daearyddiaeth (2)

Map o'r ddaear

Daearyddiaeth (o γεωγραφία Groeg, geographia, goleuo "disgrifiad y ddaear") yn faes o wyddoniaeth sy'n benodol yn astudio y tiroedd, mae'r nodweddion, y trigolion, ac mae'r ffenomenau o Ddaear. Byddai cyfieithiad llythrennol fod yn "i ddisgrifio neu lun neu ysgrifennu am y ddaear". Y person cyntaf i ddefnyddio'r gair "daearyddiaeth" Roedd Eratosthenes (276-194 CC). Mae pedwar traddodiadau hanesyddol mewn ymchwil daearyddol yn ddadansoddiad gofodol o'r naturiol a ffenomena dynol (daearyddiaeth fel yr astudiaeth o ddosbarthiad), astudiaethau ardal (lleoedd a rhanbarthau), astudiaeth o berthynas ddynol-dir, ac mae ymchwil yn y gwyddorau Ddaear. Serch hynny, daearyddiaeth modern yn ddisgyblaeth hollgynhwysfawr yn bennaf ceisio deall y Ddaear a'i holl gymhlethdodau-nid dynol a naturiol yn unig lle mae gwrthrychau yn, ond sut y maent wedi newid a dod i fod. Daearyddiaeth wedi cael ei alw "y byd disgyblaeth" a "y bont rhwng y dynol a'r gwyddorau ffisegol". Daearyddiaeth wedi ei rhannu'n ddwy brif gangen: daearyddiaeth ddynol a daearyddiaeth ffisegol

Cyflwyniad

Yn draddodiadol, daearyddwyr wedi cael eu gweld yr un ffordd â cartograffwyr a phobl sy'n astudio enwau lleoedd a rhifau. Er bod llawer o ddaearyddwyr cael eu hyfforddi mewn astudio enwau lleoedd a cartology, nid yw hyn yn eu prif synfyfyrio. Daearyddwyr yn astudio'r gofodol a dosbarthiad tymhorol o ffenomenau, prosesau, a nodweddion yn ogystal â'r rhyngweithio rhwng bodau dynol a'u hamgylchedd. Gan fod y gofod a lle yn effeithio ar amrywiaeth o bynciau, fel economeg, iechyd, yr hinsawdd, planhigion ac anifeiliaid; daearyddiaeth yn rhyngddisgyblaethol iawn. Mae natur ryngddisgyblaethol y dull daearyddol yn dibynnu ar astudrwydd at y berthynas rhwng ffenomena ffisegol a dynol a'i batrymau gofodol.

 Gall Daearyddiaeth fel disgyblaeth yn cael ei rhannu'n fras yn ddau brif is-gwmni caeau: daearyddiaeth ddynol a daearyddiaeth ffisegol. Mae'r cyntaf yn bennaf yn canolbwyntio ar yr amgylchedd adeiledig a sut mae bodau dynol yn creu, gweld, rheoli, a dylanwadu ar y gofod. Mae'r olaf yn archwilio'r amgylchedd naturiol, a sut mae organebau, yn yr hinsawdd, pridd, dŵr, a thirffurfiau yn cynhyrchu ac yn rhyngweithio. Y gwahaniaeth rhwng y dulliau hyn arwain at drydydd gae, daearyddiaeth amgylcheddol, sy'n cyfuno ffisegol a daearyddiaeth ddynol, ac yn edrych ar y rhyngweithio rhwng yr amgylchedd a bodau dyn

Canghennau

Daearyddiaeth ffisegol

Daearyddiaeth ffisegol (neu ffisiograffeg) yn canolbwyntio ar ddaearyddiaeth fel gwyddor Daear. Ei nod yw deall y problemau ffisegol a'r materion o lithosffer, hydrosffer, awyrgylch, pedosphere, a fflora byd-eang a phatrymau ffawna (biosffer). 

Gellir daearyddiaeth ffisegol yn cael ei rannu i mewn i nifer o gategorïau eang, gan gynnwys:

Bioddaearyddiaeth

 Meteoroleg a Hinsoddeg 

Daearyddiaeth arfordirol

Rheolaeth amgylcheddol 

Geodesy 

Geomorffoleg 

Rhewlifeg 

Hydroleg 

Hydrograffeg 

Ecoleg 

Tirwedd 

Eigioneg 

Pedology 

Paleograffeg 

Gwyddoniaeth quatenary

Daearyddiaeth ddynol

Human geography is a branch of geography that focuses on the study of patterns and processes that shape the human society. It encompasses the human, political, cultural, social, and economic aspects.

Gellir daearyddiaeth ddynol yn cael ei rannu i mewn i nifer o gategorïau eang, megis:

Daearyddiaeth diwylliannol

 Daearyddiaeth datblygu

Daearyddiaeth economaidd

Daearyddiaeth Iechyd

 Daearyddiaeth hanesyddol ac Amser 

 Daearydd wleidyddol a Geowleidyddiaeth  Daearyddiaeth poblogaeth neu Demograffeg 

Crefydd daearyddiaeth 

Daearyddiaeth cymdeithasol 

 Cludiant daearyddiaeth 

Twristiaeth daearyddiaeth 

Daearyddiaeth trefol

 Daearyddiaeth gwledig

Astudiaethau ardal - Area studies

Dulliau amrywiol i astudio daearyddiaeth ddynol hefyd wedi codi drwy amser ac maent yn cynnwys:

• Daearyddiaeth ymddygiadol 
• Daearyddiaeth ffeministaidd 
• Damcaniaeth diwylliant 
• Geosophy
  

Daearyddiaeth integredig

Daearyddiaeth Integredig yw'r gangen o ddaearyddiaeth sy'n disgrifio agweddau gofodol o ryngweithio rhwng pobl a'r byd naturiol. Mae'n gofyn am ddealltwriaeth o agweddau traddodiadol yr ffisegol a daearyddiaeth ddynol, yn ogystal â'r ffyrdd y mae cymdeithasau dynol conceptualize yr amgylchedd. 

Daearyddiaeth Integredig wedi dod i'r amlwg fel pont rhwng y dynol a'r ddaearyddiaeth ffisegol, o ganlyniad i'r arbenigedd cynyddol y ddau is-gaeau. Ar ben hynny, fel y berthynas dynol gyda'r amgylchedd wedi newid o ganlyniad i globaleiddio a newid technolegol, roedd angen dull newydd i ddeall y newid a'r berthynas ddeinamig. Enghreifftiau o feysydd ymchwil yn y daearyddiaeth amgylcheddol yn cynnwys: rheoli argyfwng, rheoli amgylcheddol, cynaliadwyedd, ac ecoleg gwleidyddol.

Geomateg

Model Drychiad Digidol

Geomateg yn gangen o ddaearyddiaeth sydd wedi dod i'r amlwg ers y chwyldro meintiol mewn daearyddiaeth yng nghanol y 1950au. Geomateg yn cynnwys defnyddio technegau traddodiadol gofodol a ddefnyddir mewn cartograffeg a thopograffeg a'u cymhwyso i gyfrifiaduron. Geomateg wedi dod yn faes eang gyda llawer o ddisgyblaethau eraill, gan ddefnyddio technegau megis GIS a synhwyro o bell. Geomateg hefyd wedi arwain at adfywio rhai adrannau daearyddiaeth, yn enwedig yng Ngogledd America lle'r oedd gan y pwnc statws dirywio yn ystod y 1950au.

Geomateg yn cwmpasu ardal fawr o gaeau sy'n ymwneud â dadansoddiad gofodol, megis Cartograffeg, systemau gwybodaeth ddaearyddol (GIS), synhwyro o bell, a systemau lleoli byd-eang (GPS). 

Daearyddiaeth rhanbarthol

Daearyddiaeth ranbarthol yn gangen o ddaearyddiaeth sy'n astudio rhanbarthau o bob maint ar draws y Ddaear. Mae ganddo gymeriad disgrifiadol cyffredinol. Y prif nod yw deall, neu diffinio'r unigryw, neu gymeriad o ranbarth penodol sy'n cynnwys naturiol yn ogystal ag elfennau dynol. Rhoddir sylw hefyd i ranbartholi, sy'n cwmpasu technegau priodol o delimitation gofod i mewn i ranbarthau.

Daearyddiaeth rhanbarthol hefyd yn cael ei ystyried fel dull penodol i astudio yn y gwyddorau daearyddol (yn debyg i meintiol neu ddaearyddiaeth critigol, am fwy o wybodaeth gweler Hanes daearyddiaeth).

Meysydd cysylltiedig

• Cynllunio Cynllunio trefUrban, cynllunio rhanbarthol, a chynllunio gofodol: Defnyddiwch y wyddoniaeth o ddaearyddiaeth i gynorthwyo wrth benderfynu sut i ddatblygu (neu beidio â datblygu) y tir i gwrdd â meini prawf penodol, megis diogelwch, harddwch, cyfleoedd economaidd, cadwraeth adeiledig neu treftadaeth naturiol, ac yn y blaen. Efallai y bydd y broses o gynllunio trefi, dinasoedd, ac ardaloedd gwledig gael ei weld fel daearyddiaeth cymhwysol. Gwyddoniaeth Rhanbarthol: Yn y 1950au, cododd y mudiad wyddoniaeth rhanbarthol o dan arweiniad Walter Isard i ddarparu sylfaen fwy meintiol a dadansoddol i gwestiynau daearyddol, yn wahanol i'r tueddiadau disgrifiadol o raglenni daearyddiaeth traddodiadol. Gwyddoniaeth Ranbarthol yn cynnwys y corff o wybodaeth y mae'r dimensiwn gofodol yn chwarae rôl sylfaenol, fel economeg rhanbarthol, rheoli adnoddau, theori lleoliad, cynllunio trefol a rhanbarthol, trafnidiaeth a chyfathrebu, daearyddiaeth ddynol, dosbarthiad y boblogaeth, ecoleg tirwedd, ac ansawdd yr amgylchedd.
• Gwyddorau Rhyngblanedol: Er bod y ddisgyblaeth o ddaearyddiaeth yn ymwneud fel arfer â'r Ddaear, gall y term hefyd yn cael ei ddefnyddio yn anffurfiol i ddisgrifio astudiaeth o fydoedd eraill, megis y planedau Cysawd yr Haul a hyd yn oed tu hwnt. Mae astudio systemau mwy na'r Ddaear ei hun fel arfer yn rhan o Seryddiaeth neu Cosmology. Gelwir yr astudiaeth o blanedau eraill fel arfer gwyddoniaeth planedol. Termau amgen fel Areology (yr astudiaeth o blaned Mawrth) wedi cael eu cynnig, ond ni chânt eu defnyddio'n eang.
  

Technegau

Gan fod cydberthnasau gofodol yn allweddol i hyn wyddoniaeth synoptig, mapiau yn arf allweddol. Cartograffeg clasurol wedi ymuno â dull mwy modern o ddadansoddiad daearyddol, systemau gwybodaeth ddaearyddol cyfrifiadurol.

Yn eu hastudiaeth, daearyddwyr yn defnyddio pedwar dull rhyngberthyn:

• Systematig - Grwpiau gwybodaeth ddaearyddol i gategorïau y gellir eu harchwilio yn fyd-eang.
• Rhanbarthol - Mae'n archwilio'r berthynas systematig rhwng categorïau gyfer rhanbarth neu leoliad penodol ar y blaned.
• Disgrifiadol - Yn syml, yn nodi lleoliadau'r nodweddion a phoblogaethau.
• Dadansoddol - Yn gofyn pam ein bod yn dod o hyd nodweddion a phoblogaethau mewn ardal ddaearyddol benodol.
  

Cartograffeg

James Cook 1770 siart o Seland Newydd.

Cartograffeg yn agraphystudio cynrychiolaeth wyneb y Ddaear gyda symbolau haniaethol (gwneud map). Er bod subdisciplines eraill o ddaearyddiaeth yn dibynnu ar fapiau ar gyfer cyflwyno eu dadansoddiadau, gwneud gwirioneddol y mapiau yn ddigon haniaethol i gael eu hystyried ar wahân. Cartograffeg wedi tyfu allan o gasgliad o dechnegau drafftio i mewn i wyddoniaeth go iawn.

Mae'n rhaid i cartograffwyr yn dysgu seicoleg a ergonomeg i ddeall pa symbolau yn cyfleu gwybodaeth am y Ddaear mwyaf effeithiol gwybyddol, a seicoleg ymddygiadol i gymell darllenwyr eu mapiau i weithredu ar y wybodaeth. Rhaid iddynt ddysgu geodesy a mathemateg yn weddol datblygedig i ddeall sut mae'r siâp y ddaear yn effeithio ar y afluniad o symbolau map a ragwelir ar arwyneb gwastad ar gyfer gwylio. Gall fod yn dweud, heb lawer o ddadlau, hynny cartograffeg yw'r hadau y mae'r cae mwy o ddaearyddiaeth tyfodd. Bydd y rhan fwyaf daearyddwyr ddyfynnu diddordeb plentyndod gyda mapiau fel arwydd cynnar y byddent yn y pen draw yn y maes.

Systemau gwybodaeth ddaearyddol

Systemau Daearyddol gwybodaeth yn ymdrin â storio gwybodaeth am y Ddaear ar gyfer adfer yn awtomatig gan gyfrifiadur, mewn modd cywir sy'n addas i'r pwrpas y wybodaeth yn. Yn ychwanegol at bob un o'r subdisciplines eraill o ddaearyddiaeth, mae'n rhaid i arbenigwyr GIS ddeall gwyddoniaeth gyfrifiadurol a systemau cronfa ddata. GIS wedi chwyldroi'r maes cartograffeg: mae bron pob mapmaking erbyn hyn yn cael ei wneud gyda chymorth rhyw fath o feddalwedd GIS. GIS hefyd yn cyfeirio at y wyddoniaeth o ddefnyddio technegau meddalwedd GIS a GIS i gynrychioli, dadansoddi, a rhagfynegi'r berthynas ofodol. Yn y cyd-destun hwn, GIS yn sefyll am Ddaearyddol Gwyddor Gwybodaeth.

Synhwyro o bell

Synhwyro o bell yw'r wyddor o gael gwybodaeth am nodweddion Ddaear o'r mesuriadau a wneir o bell. Daw data synhwyro o bell ar sawl ffurf, megis delweddau lloeren, lluniau o'r awyr, a data a gafwyd o synwyryddion a ddelir â llaw. Daearyddwyr yn defnyddio fwyfwy data synhwyrir o bell i gael gwybodaeth am wyneb y Ddaear tir, môr, a'r atmosffer, gan ei fod yn: a) cyflenwi gwybodaeth wrthrychol ar amrywiaeth o raddfeydd gofodol (lleol i'r byd-eang), b) yn darparu golwg synoptig o'r ardal o llog, c) yn caniatáu mynediad i safleoedd pell ac anhygyrch, d) yn darparu gwybodaeth y tu allan spectral y rhan gweladwy'r sbectrwm electromagnetig, ac e) yn hwyluso astudiaethau o sut mae nodweddion / ardaloedd yn newid dros amser. O bell Gall data a synhwyrir yn cael eu dadansoddi naill ai'n annibynnol o, neu ar y cyd gyda haenau data digidol eraill (ee, mewn System Gwybodaeth Ddaearyddol). 

Dulliau meintiol

Geostatistics ymdrin â dadansoddi data meintiol, yn benodol cymhwyso methodoleg ystadegol i archwilio ffenomenau daearyddol. Geostatistics yn helaeth mewn amryw o feysydd, gan gynnwys hydroleg, daeareg, archwilio petroliwm, dadansoddi tywydd, cynllunio trefol, logisteg, ac epidemioleg. Y sail mathemategol ar gyfer geostatistics deillio o ddadansoddiad clwstwr, dadansoddi Gwahanolyn llinol a phrofion ystadegol nad ydynt yn paramedrig, ac amrywiaeth o bynciau eraill. Ceisiadau o geostatistics yn dibynnu'n fawr ar systemau gwybodaeth ddaearyddol, yn enwedig ar gyfer y rhyngosod (amcangyfrif) o bwyntiau heb ei fesur. Mae daearyddwyr yn gwneud cyfraniadau nodedig i'r dull o dechnegau meintiol. 

Dulliau ansoddol

Dulliau ansoddol daearyddol, neu dechnegau ymchwil ethnograffig, yn cael eu defnyddio gan ddaearyddwyr dynol. Mewn daearyddiaeth ddiwylliannol mae traddodiad o gyflogi technegau ymchwil ansoddol, a ddefnyddir hefyd mewn anthropoleg a chymdeithaseg. Arsylwi cyfranogol a chyfweliadau manwl yn darparu ddaearyddwyr dynol gyda data ansoddol. 

Hanes 

Mae'r mapiau byd hysbys hynaf yn dyddio'n ôl i'r hynafol Babilon o'r ganrif CC 9fed. Mae map o'r byd Babilonaidd fwyaf adnabyddus, fodd bynnag, yw'r Imago Mundi o 600 CC. Mae'r map fel ailadeiladwyd gan Eckhard Unger yn dangos Babilon ar y Ewffrates, wedi'i amgylchynu gan ehangdir crwn yn dangos Asyria, Urartu a nifer o ddinasoedd, yn ei dro yn amgylchynu gan "afon chwerw" (Oceanus), gyda saith ynysoedd eu trefnu o amgylch iddo er mwyn ffurfio seren saith o bwyntiau. Mae'r testun sy'n cyd-fynd yn sôn am saith rhanbarth allanol y tu hwnt i'r môr o amgylch. Mae disgrifiadau o bump ohonynt wedi goroesi. Yn wahanol i'r Imago Mundi, map y byd Babilonaidd cynharach dyddio'n ôl i'r 9fed ganrif CC a ddangosir Babilon fel rhai ymhellach i'r gogledd o ganol y byd, er ei fod nid yn sicr beth y ganolfan honno oedd i fod i'w cynrychioli. 

Mae syniadau o Anaximander (c 610 CC-c 545 CC..): Ystyried gan awduron Groegaidd ddiweddarach ei fod yn wir sylfaenydd daearyddiaeth, yn dod atom drwy ddarnau a ddyfynnir gan ei olynwyr. Anaximander cael ei gredydu â dyfodiad y mynegfys, yr offeryn Groeg syml, ond effeithiol a oedd yn caniatáu i'r fesur gynnar lledred. Thales hefyd yn cael ei gredydu gyda rhagfynegiad o eclipsau. Gall y sylfeini daearyddiaeth yn cael ei olrhain yn ôl i'r diwylliannau hynafol, megis y hynafol, canoloesol, ac yn gynnar Tseiniaidd modern. Roedd y Groegiaid, a oedd y cyntaf i edrych daearyddiaeth gan fod y ddau celf a gwyddoniaeth, cyflawnodd hyn drwy Cartograffeg, Athroniaeth, a Llenyddiaeth, neu drwy Fathemateg. Mae rhywfaint o drafodaeth am pwy oedd y person cyntaf i fynnu bod y Ddaear yn sfferig o ran siâp, gyda'r credyd yn mynd naill ai i'r Parmenides neu Pythagoras. Anaxagoras yn gallu dangos bod proffil y Ddaear yn gylchol trwy esbonio eclipsau. Fodd bynnag, mae'n dal yn credu bod y Ddaear yn fflat ddisg, fel y gwnaeth llawer o'i gyfoeswyr. Un o'r amcangyfrifon cyntaf y radiws y Ddaear ei wneud gan Eratosthenes.

Mae'r system drylwyr gyntaf o linellau lledred a hydred yn cael ei gredydu i Hipparchus. Cyflogodd system sexagesimal a oedd yn deillio o fathemateg Babilonaidd. Roedd y meridians yn is-rannu i 360 °, gyda phob gradd isrannwyd 60 '(cofnodion) ymhellach. I fesur y hydred yn y lleoliad gwahanol ar y Ddaear, awgrymodd ddefnyddio eclipsau i benderfynu ar y gwahaniaeth cymharol mewn pryd. Mae'r mapio helaeth gan y Rhufeiniaid fel y maent yn archwilio tiroedd newydd a fyddai'n ddiweddarach yn darparu lefel uchel o wybodaeth i Ptolemy i adeiladu atlasau manwl . Roedd yn ymestyn gwaith Hipparchus, gan ddefnyddio system grid ar ei fapiau a mabwysiadu hyd o 56.5 o filltiroedd ar gyfer gradd.

Rom y 3edd ganrif ymlaen, dulliau Tseineaidd o astudio ac ysgrifennu o lenyddiaeth ddaearyddol daearyddol yn llawer mwy cymhleth na'r hyn a geir yn Ewrop ar y pryd (tan y 13eg ganrif). daearyddwyr Tseiniaidd megis Liu Mae, Pei Xiu, Jia Dan, Shen Kuo, Fan Chengda, Zhou Daguan, a Xu Xiake ysgrifennodd draethodau pwysig, ac eto gan syniadau a dulliau o ddaearyddiaeth Western-arddull uwch yn cael ei fabwysiadu yn Tsieina y 17eg ganrif.

Yn ystod yr Oesoedd Canol, cwymp yr ymerodraeth Rufeinig yn arwain at newid yn esblygiad daearyddiaeth o Ewrop i'r byd Islamaidd. daearyddwyr Mwslimaidd megis Muhammad al-Idrisi cynhyrchu mapiau byd manwl (fel Tabula Rogeriana), tra bod daearyddwyr eraill fel Yaqut al-Hamawi, Abu Rayhan Biruni, Ibn Battuta, ac Ibn Khaldun ddarperir cyfrifon manwl o'u teithiau a daearyddiaeth yr rhanbarthau y maent yn ymweld â nhw. Daearyddwr Twrceg, tynnodd Mahmud al-Kashgari map o'r byd ar sail ieithyddol, ac yn ddiweddarach felly y gwnaeth piri Reis (map piri Reis). Ymhellach, ysgolheigion Islamaidd cyfieithu a dehongli gweithiau cynharach y Rhufeiniaid a'r Groegiaid a sefydlodd y Tŷ Doethineb yn Baghdad at y diben hwn. abu Zayd al-Balkhī, yn wreiddiol o Balkh, sefydlodd y "ysgol Balkhī" o fapio daearol yn Baghdad. Suhrāb, daearyddwr Mwslimaidd o ddiwedd ddegfed ganrif yng nghwmni llyfr o gyfesurynnau daearyddol, gyda chyfarwyddiadau ar gyfer gwneud map o'r byd hirsgwar gyda rhagamcaniad equirectangular neu amcanestyniad un pellter silindrog.

Disgrifiodd abu Rayhan Biruni (976-1048) cyntaf polar equi-azimuthal amcanestyniad un pellter o'r maes nefol. Cafodd ei ystyried fel y mwyaf medrus pan ddaeth i ddinasoedd mapio a mesur y pellteroedd rhyngddynt, a oedd yn wnaeth i lawer o ddinasoedd yn y Dwyrain Canol ac is-gyfandir India. Roedd yn aml yn cyfuno darlleniadau seryddol a hafaliadau mathemategol, er mwyn datblygu dulliau o leoliadau pin-bwyntio drwy gofnodi graddau o lledred a hydred. Mae hefyd wedi datblygu technegau tebyg pan ddaeth i fesur uchder o fynyddoedd, nyfnderoedd y cymoedd, ac ehangder y gorwel. Roedd hefyd yn trafod daearyddiaeth ddynol a byw ynddo planedol y Ddaear. Mae hefyd yn cyfrifo ledred Kath, Khwarezm, gan ddefnyddio'r uchder uchafswm yr Haul, ac datrys hafaliad geodesic cymhleth er mwyn i gyfrifo cylchedd y Ddaear, a oedd yn agos at werthoedd modern o cylchedd y Ddaear yn gywir. Roedd ei amcangyfrif o 6,339.9 km i'r radiws y Ddaear oedd ond 16.8 km llai na gwerth modern o 6,356.7 km. Yn wahanol i'w ragflaenwyr, a oedd yn mesur cylchedd y Ddaear trwy cipolwg ar yr Haul ar yr un pryd o ddau leoliad gwahanol, a ddatblygwyd al-Biruni dull newydd o ddefnyddio cyfrifiadau trigonometrig, yn seiliedig ar yr ongl rhwng top blaen a mynydd, a oedd yn esgor mesuriadau mwy cywir o cylchedd y Ddaear, ac yn ei gwneud yn bosibl iddo gael ei fesur gan berson sengl o un lleoliad.

Yr Oes Ewropeaidd Discovery yn ystod y 16eg a'r 17eg ganrif, lle mae llawer o diroedd newydd eu darganfod a chyfrifon gan fforwyr Ewropeaidd megis Christopher Columbus, Marco Polo, a James Cook adfywiodd awydd ar gyfer y ddau fanylion daearyddol cywir, a sefydliadau damcaniaethol yn fwy cadarn yn Ewrop. Y broblem sy'n wynebu'r ddwy fforwyr a daearyddwyr yn dod o hyd i'r lledred a hydred o leoliad daearyddol. Mae'r broblem o lledred ei datrys amser maith yn ôl ond o hydred aros; cytuno ar yr hyn y dylai fod yn sero Meridian dim ond rhan o'r broblem oedd. Cafodd ei adael i John Harrison i'w datrys drwy ddyfeisio'r cronomedr H-4 yn 1760, ac yn ddiweddarach ym 1884 ar gyfer Cynhadledd Ryngwladol Meridian ei fabwysiadu gan gonfensiwn y Meridian Greenwich fel sero Meridian.

Y 18fed a'r 19eg ganrif oedd yr adegau pan daearyddiaeth ddaeth gydnabod fel disgyblaeth academaidd arwahanol, a daeth yn rhan o gwricwlwm prifysgol nodweddiadol yn Ewrop (yn enwedig Paris a Berlin). Mae datblygu nifer o gymdeithasau daearyddol hefyd wedi digwydd yn ystod y 19eg ganrif, gyda sylfeini'r Société de Géographie yn 1821, y Gymdeithas Ddaearyddol Frenhinol yn 1830, Gymdeithas Ddaearyddol Rwsia yn 1845, America Gymdeithas Ddaearyddol yn 1851 a'r National Geographic Society yn 1888. Gall y dylanwad Immanuel Kant, Alexander von Humboldt, Carl Ritter, a Paul Vidal de la Blache yn cael ei weld fel trobwynt mawr mewn daearyddiaeth o athroniaeth i pwnc academaidd.

Dros y ddwy ganrif ddiwethaf, mae'r datblygiadau mewn technoleg gyda chyfrifiaduron wedi arwain at ddatblygu geomateg. ac arferion newydd megis arsylwi cyfranogol a geostatistics cael eu hymgorffori yn y portffolio daearyddiaeth o offer. Yn y gorllewin yn ystod yr 20fed ganrif, mae'r ddisgyblaeth o ddaearyddiaeth aeth drwy bedwar prif gam: penderfyniaeth amgylcheddol, daearyddiaeth rhanbarthol, y chwyldro meintiol, a daearyddiaeth beirniadol. Mae'r cysylltiadau rhyngddisgyblaethol cryf rhwng daearyddiaeth a gwyddorau o ddaeareg a botaneg, yn ogystal â economeg, cymdeithaseg a demograffeg hefyd wedi tyfu yn fawr, yn enwedig o ganlyniad i Sgwyddor system daearsy'n ceisio deall y byd mewn golwg gyfannol. 

Daearyddwyr nodedig

Prif erthyglau: List of Geographers a List of Graeco-Roman geographers

Main articles: List of geographers and List of Graeco-Roman geographers

Gerardus Mercator Eratosthenes (276BC - 194BC) - cyfrifo maint y Ddaear. Strabo (64/63 BC – ca. AD 24) - Ysgrifennodd Geographica, un o'r llyfrau cyntaf yn amlinellu astudio daearyddiaeth. Ptolemy (c.90–c.168) - llunio gwybodaeth Groeg a Rhufeinig mewn i'r llyfr Geographia. Al Idrisi (Arabic: أبو عبد الله محمد الإدريسي; Latin: Dreses) (1100–1165/66) - awdur Nuzhatul Mushtaq. Gerardus Mercator (1512–1594) - Cynhyrchwyd mapiwr arloesol yr amcanestyniad Mercator Alexander von Humboldt (1769–1859) - Ystyriwyd Tad o ddaearyddiaeth modern, cyhoeddodd Kosmos a sylfaenydd y bioddaearyddiaeth is-cae. Carl Ritter (1779–1859) - Ystyriwyd Tad o ddaearyddiaeth modern. Meddiannu y gadair gyntaf o ddaearyddiaeth ym Mhrifysgol Berlin. William Morris Davis (1850–1934) - tad o ddaearyddiaeth Americanaidd a datblygwr y cylch o erydiad. Paul Vidal de la Blache (1845–1918) - sylfaenydd yr ysgol Ffrengig o geowleidyddiaeth a ysgrifennodd egwyddorion daearyddiaeth ddynol Sir Halford John Mackinder (1861–1947) - Cyd-sylfaenydd y LSE, Geographial Association (Cymdeithas Ddaearyddol) Ellen Churchill Semple (1863–1932) - Roedd hi'n America daearyddwr benywaidd dylanwadol gyntaf Carl O. Sauer (1889–1975) - Daearyddwr diwylliannol Amlwg Walter Christaller (1893–1969) - Daearyddwr dynol a dyfeisiwr o theori lle Canolog. Yi-Fu Tuan (1930-) - Ysgolhaig Tseiniaidd-Americanaidd credydu â dechrau Dyneiddiol Daearyddiaeth fel disgyblaeth .. Karl W. Butzer (1934-) - Mae Almaeneg-Americanaidd ddaearyddwr dylanwadol, ecolegydd diwylliannol ac archeolegydd amgylcheddol. David Harvey (1935-) - Daearyddwr Marcsaidd ac awdur o ddamcaniaethau ar ddaearyddiaeth gofodol a threfol, enillydd Gwobr Lud Vautrin. Edward Soja (born 1941) - Enwog am ei waith ar ddatblygu, cynllunio a llywodraethu rhanbarthol, ynghyd â coining term synergedd a Postmetropolis. Michael Frank Goodchild (1944-) - ysgolhaig GIS amlwg ac enillydd medal sylfaenydd RGS yn 2003. Doreen Massey (1944-) - Ysgolhaig allweddol yn y gofod a lleoedd o globaleiddio a'i pluralities, enillydd Gwobr Lud Vautrin.

Notes and references

[[Categori:Gwyddorau daear]] [[Categori:Daearyddiaeth]] [[Categori:Gwyddorau cymdeithas]]

https://en.wikipedia.org/wiki/Geography