Bibliotherapi

Oddi ar Wicipedia
Bibliotherapi
Enghraifft o'r canlynoldisgyblaeth academaidd Edit this on Wikidata
Mathseicotherapi Edit this on Wikidata

Mae bibliotherapi (sydd hefyd yn cael ei gyfeirio ato fel therapi barddoniaeth neu adrodd straeon therapiwtig) yn ddull therapïau celfyddydau creadigol sy'n cynnwys adrodd straeon neu ddarllen testunau penodol gyda'r nod o wella. Mae'n defnyddio perthynas unigolyn â chynnwys llyfrau a barddoniaeth a geiriau ysgrifenedig eraill fel therapi. Mae bibliotherapi yn aml yn cael ei gyfuno â therapi ysgrifennu. Dangoswyd ei fod yn effeithiol wrth drin iselder.[1] Mae astudiaeth wedi cyfnod o 3 blynedd wedi awgrymu bod y canlyniadau'n barhaol.[2]

Hanes[golygu | golygu cod]

Mae Bibliotherapi yn hen gysyniad mewn llyfrgellyddiaeth. Yn ôl yr hanesydd Groegaidd Diodorus Siculus yn ei waith anferthol, Bibliotheca historica, roedd yna frawddeg uwchben y fynedfa i'r siambr frenhinol lle'r oedd llyfrau yn cael eu storio gan y Brenin Ramesses II o'r Aifft, sef (o'i chyfieithu): "tŷ iachau'r enaid". Mae'n cael ei ystyried fel yr arwyddair llyfrgell hynaf yn y byd sy'n hysbys heddiw.[3] Roedd Galen, yr athronydd a'r meddyg rhyfeddol i Marcus Aurelius o Rufain, yn cadw llyfrgell feddygol yn y ganrif gyntaf OC. Fe'i defnyddiwyd nid yn unig ganddo'i hun ond gan staff y Cysegr Asclepion, baddondy Rhufeinig sy'n enwog am ei ddyfroedd therapiwtig ac a ystyriwyd yn un o'r canolfannau ysbyty cyntaf yn y byd.[4] Mor bell yn ôl â 1272, rhagnodwyd darlleniad i'r Koran yn Ysbyty Al-Mansur yn Cairo fel triniaeth feddygol.[5]

Yn gynnar yn y 19g, roedd Benjamin Rush yn ffafrio defnyddio llenyddiaeth mewn ysbytai ar gyfer "difyrrwch a chyfarwyddyd cleifion".[6] Erbyn canol y ganrif, ysgrifennodd Minson Galt II ar ddefnydd bibliotherapi mewn sefydliadau meddwl, ac erbyn 1900 roedd llyfrgelloedd yn rhan bwysig o sefydliadau seiciatrig Ewropeaidd.

Cafodd y term 'bibliotherapi' ei fathu gan Samuel Crothers mewn erthygl ym mis Awst 1916 yn yr Atlantic Monthly.[7] Yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, trefnodd Gwasanaeth Rhyfel y Llyfrgell i lyfrgellwyr gael eu lleoli mewn ysbytai milwrol, lle'r oeddent yn dosbarthu llyfrau i gleifion ac yn datblygu'r "wyddoniaeth" bibliotherapi sy'n dod i'r amlwg gyda meddygon ysbyty. Pan ddychwelon nhw o'r rhyfel, fe geisiwyd gweithredu'r syniadau hyn mewn llyfrgelloedd ysbytai.[8] E. Kathleen Jones, golygydd y gyfres lyfrau, Hospital Libraries, oedd gweinyddwr y llyfrgell ar gyfer Ysbyty McLean ym Massachusetts. Cyhoeddwyd y gwaith dylanwadol hwn gyntaf yn 1923, ac yna fe'i diweddarwyd ym 1939, ac yna yn 1953. Defnyddiodd y llyfrgellydd arloesol Sadie Peterson Delaney bibliotherapi yn ei gwaith yn Ysbyty VA yn Tuskegee, Alabama rhwng 1924 a'i marwolaeth yn 1958. Cyhoeddodd Elizabeth Pomeroy, cyfarwyddwr y Veterans Administration Library Service, ganlyniadau ei hymchwil ym 1937 ar effeithiolrwydd bibliotherapi mewn ysbytai VA.[6] Dechreuodd y Deyrnas Unedig, gan ddechrau yn y 1930au, ddangos twf yn y defnydd o therapi darllen mewn llyfrgelloedd ysbytai. Siaradodd Charles Hagberg-Wright, y llyfrgellydd yn Llyfrgell Llundain, yn siarad yng Nghynhadledd y Groes Goch yr Ymerodraeth Brydeinig yn 1930, am bwysigrwydd bibliotherapi fel rhan o "feddyginiaeth iachaol" mewn ysbytai. Yn ogystal, cafodd adroddiadau o Gynhadledd Iechyd Cyhoeddus 1930 am y bibliotherapi eu cynnwys yn y cylchgrawn Lancet.[9] Erbyn y 1920au, roedd rhaglenni hyfforddi mewn bibliotherapi hefyd. Un o'r cyntaf i gynnig hyfforddiant o'r fath oedd yr Ysgol Lyfrgellyddiaeth ym Mhrifysgol Western Reserve ac yna rhaglen yn Ysgol Feddygaeth Prifysgol Minnesota.[6]

Gydag ysbytai yn arwain, cafodd egwyddorion ac arferion bibliotherapi eu datblygu yn yr Unol Daleithiau. Yn y Deyrnas Unedig, dylid nodi, roedd rhai'n teimlo bod bibliotherapi wedi llithro y tu ôl i UDA a Joyce Coates, yn ysgrifennu yn y Library Association Record, yn teimlo bod "posibiliadau bibliotherapi heb eu harchwilio'n llawn eto".[9] Yn 1966, cyhoeddodd yr Association of Hospital and Institution Libraries, adran o'r American Library Association, ddiffiniad gweithiol o bibliotherapi i gydnabod ei dylanwad cynyddol. Yna, yn y 1970au, creodd Arleen McCarty Hynes, a oedd yn gefnogwr ar gyfer defnyddio bibliotherapi, y "Bibliotherapi Round Table" a oedd yn noddi darlithoedd a chyhoeddiad penodol ar gyfer y maes.[10]

Diffiniad[golygu | golygu cod]

Yn ei ffurf fwyaf sylfaenol, mae bibliotherapi yn defnyddio llyfrau i gynorthwyo pobl i ddatrys y materion y gallant fod yn eu hwynebu ar adeg benodol.[11] Mae'n cynnwys dewis deunydd darllen sy'n berthnasol i sefyllfa bywyd cleient. Mae bibliotherapi hefyd wedi'i ddisgrifio fel "proses o ryngweithio deinamig rhwng personoliaeth y darllenydd a'r llenyddiaeth - rhyngweithio y gellir ei ddefnyddio ar gyfer asesu personol, addasu a thwf."[11] Mae bibliotherapi i oedolion yn fath o driniaeth hunan-weinyddedig lle mae deunyddiau strwythuredig yn ffordd o leddfu gofid.[7] Mae cysyniad y driniaeth yn seiliedig ar y tueddiad dynol i uniaethu gydag eraill trwy fynegiant mewn llenyddiaeth a chelf. Er enghraifft, gall plentyn sy'n galaru sy'n darllen, neu'n darllen stori am blentyn arall sydd wedi colli rhiant, deimlo'n llai unig yn y byd.

Mae'r cysyniad o bibliotherapi wedi ehangu dros amser, i gynnwys llawlyfrau hunangymorth heb ymyrraeth therapiwtig, neu therapydd sy'n "rhagnodi" ffilm a allai ddarparu catharsis angenrheidiol i gleient.[12]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ David Burns (1999). "Introduction". Feeling Good. tt. pxvi–xxxii.
  2. ↑ Smith, N.M.; Floyd, M.R.; Jamison, C.; Scogin, F. (1997). "Three year follow up of bibliotherapy for depression". Journal of Consulting and Clinical Psychology 65 (2): 324–327. doi:10.1037/0022-006X.65.2.324. PMID 9086697. https://archive.org/details/sim_journal-of-consulting-and-clinical-psychology_1997-04_65_2/page/324.
  3. ↑ Lutz, C. (1978). "The oldest Library Motto: ψγxhσ Iatpeion". The Library Quarterly 48 (1). JSTOR 4306897.
  4. ↑ Basbanes, N. (2001). Patience and fortitude. New York: Harper Collins. ISBN 9780060196950.
  5. ↑ Rubin, R.J. (1978). Using bibliotherapy: A guide to theory and practice. Phoenix, Oryx Press. ISBN 9780912700076.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 McCulliss, D. (2012). "Bibliotherapy: Historical and research perspectives". Journal of Poetry Therapy 25 (1): 23–38. doi:10.1080/08893675.2012.654944.
  7. ↑ 7.0 7.1 McKenna, G.; Hevey, D.; Martin, E. (2010). "Patients' and providers' perspectives on bibliotherapy in primary care". Clinical Psychology & Psychotherapy 17 (6): 497–509. doi:10.1002/cpp.679. PMID 20146202. https://www.hse.ie/eng/services/list/4/Mental_Health_Services/powerofwords/patientsbibliotherapy.pdf. Adalwyd 2019-05-16. Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; mae'r enw "McKenna, G. 2010" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol
  8. ↑ Mahoney, Mary M. (2017). "From Library War Service to Science: Bibliotherapy in World War I". Books as Medicine: Studies in Reading, Its History, and the Enduring Belief in Its Power to Heal.
  9. ↑ 9.0 9.1 Clarke, J.M. (1984). "Reading therapy – an outline of its growth in the UK". In Jean M. Clarke; Eileen Bostle (gol.). Reading Therapy. Lindon: Library Association. tt. 1–15. ISBN 9780853656371.
  10. ↑ American Library Association (n.d.). "Bibliotherapy".
  11. ↑ 11.0 11.1 Lehr, Fran. (1981). Bibliotherapy. Journal of Reading, 25(1), 76–79
  12. ↑ Pardeck, J.T. (1993). Using Bibliotherapy in Clinical Practice: A Guide to Self-Help Books. Westport: Greenwood Press.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Bibliotherapi&oldid=11017718"