Ballynamaddoo/Baile na Mada
.jpg)
Mae Baile na Mada ("Tref y cŵn/llwynogod") yn drefdir ym mhlwyf sifil Templeport/Teampall an Phoirt, An Cabhán, Iwerddon . Saif ym mhlwyf Catholig Rhufeinig Teampall an Phoirt a barwniaeth Tullyhaw/Teallach Eathach .
Daearyddiaeth[golygu | golygu cod]
Mae Baile na Mada wedi'i ffinio i'r gogledd-orllewin gan dreflan Gortnavreeghan, i'r gorllewin gan dreflan An Bábhún Buí, i'r de gan drefi Corrasmongan a Killycrin ac i'r dwyrain gan drefi Gowlagh North a Coirnín . Ei phrif nodweddion daearyddol yw mynydd Slieve Rushen - ar lethr gorllewinol y mynydd hwn mae Baile na Mada wedi ei leoli, yn o gystal â nentydd, rhosdiroedd mynydd, planhigfeydd a ffynhonnau. Mae'n rhan o Ardal Treftadaeth Naturiol Cors Slieve Rushen. [1] Mae isffyrdd a lonydd gwledig yn croesi Baile na Mada. Mae'r drefdir yn gorchuddio 234 erw statud.
Hanes[golygu | golygu cod]
Yn y canol oesoedd rhannwyd barwniaeth McGovern o Teallach Eathach yn ardaloedd trethiant economaidd o'r enw balibetoes, o'r Gwyddeleg Baile Biataigh (a Seisnigwyd fel 'Ballybetagh'), sy'n golygu 'Tref neu Anheddiad Darpariaethwr'. Y pwrpas gwreiddiol oedd galluogi’r ffermwr, oedd yn rheoli’r beili, i ddarparu lletygarwch i’r rhai oedd ei angen, megis pobl dlawd a theithwyr. Rhannwyd y ballybetagh ymhellach yn drefdiroedd a oedd yn cael eu ffermio gan deuluoedd unigol a oedd yn talu teyrnged neu dreth i bennaeth y ballybetagh, a dalodd deyrnged debyg i'r pennaeth clan yn ei dro. Byddai stiward y ballybetagh wedi bod yn gyfwerth â'r erenagh a oedd â gofal tiroedd eglwysig. Roedd saith ballybetagh ym mhlwyf Teampaill an Phoirt. Lleolwyd Baile na Mada yn ballybetagh "Balleagheboynagh" (hefyd 'Ballyoghnemoynagh'). Yr Wyddeleg wreiddiol a y drefdir yw Baile Na Muighe Eanach, sy'n golygu 'Tref y Gwastadedd Corsiog'). Gelwid y ballybetagh hefyd yn "Aghawenagh", â'r Wyddeleg gwreiddiol yw Achadh an Bhuí Eanaigh, sy'n golygu 'Cae y Gors Felen').
Hyd at Ddeddf Cromwell ar gyfer Gwladfa Iwerddon 1652, roedd Baile na Mada yn rhan o drefdir fodern Corrasmongan ac mae ei hanes yr un peth hyd hynny.
Canfu Chwil-lys a gynhaliwyd yn Béal Tairbirt ar 12 Mehefin 1661 fod George Greames wedi ei atafaelu, ymhlith pethau eraill, Ballyoghnemoynagh a bu farw 9 Hydref 1624. Trwy ei ewyllys dyddiedig 1 Mai 1615 gadawodd ei diroedd i'w fab a'i etifedd William Greames a oedd ar y pryd yn 30 mlwydd oed (ganwyd 1594) ac yn ddibriod. [2] Ar ôl Deddf Cromwell ar gyfer Gwladfa Iwerddon 1652 roedd y teulu Graham yn dal ym meddiant Baile na Mada.
Yn y Hearth Money Rolls yn 1662 nid oedd neb yn talu Treth yr Aelwyd yn Baile na Mada.
Mae Cyfeiriadur 1814 Ambrose Leet yn sillafu'r enw fel Ballinamaddy . [3]
Mae Llyfrau Rhaniadau'r Degwm 1827 yn rhestru pedwar ar ddeg o dalwyr y degwm yn y drefdir. [4]
Mae llyfrau maes Swyddfa Brisio Baile na Mada ar gael ar gyfer Tachwedd 1839. [5] [6]
Mae Prisiad Griffith dyddiedig 1857 yn rhestru tri ar hugain o ddeiliaid tir yn y drefdir. [7]
Dywed traddodiad lleol fod enw'r dref yn tarddu o gi a laddwyd gan fochyn du chwedl Clawdd y Moch Du .
Cyfrifiad[golygu | golygu cod]
| Blwyddyn | Poblogaeth | Gwrywod | Benywod | Cyfanswm Tai | Anghyfannedd |
|---|---|---|---|---|---|
| 1841. | 70 | 34 | 36 | 13 | 1 |
| 1851. | 66 | 31 | 35 | 10 | 0 |
| 1861. | 61 | 32 | 29 | 12 | 0 |
| 1871. | 53 | 29 | 24 | 11 | 0 |
| 1881. | 54 | 29 | 25 | 10 | 0 |
| 1891. | 48 | 24 | 24 | 9 | 0 |
Yng nghyfrifiad Iwerddon 1901, rhestrir naw teulu yn y drefdir [8] ac yng nghyfrifiad Iwerddon 1911, dim ond saith teulu a restrwyd yno. [9]
Hynafiaethau[golygu | golygu cod]
Nid yw'n ymddangos bod unrhyw strwythurau o ddiddordeb hanesyddol yn y drefdir.
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "Electronic Irish Statute Book (EISB)".
- ↑ "Inquisitionum in Officio Rotulorum Cancellariae Hiberniae Asservatarum Repertorium". 1829.
- ↑ Leet, Ambrose (1814). "A Directory to the Market Towns: Villages, Gentlemen's Seats, and Other Noted Places in Ireland ... To which is Added a General Index of Persons Names ... Together with Lists of the Post Towns and Present Rates of Postage Throughout the Empire".
- ↑ Search National Archives and Search National Archives and Search National Archives and Search National Archives and Search National Archives
- ↑ Ireland Census National Archives
- ↑ Ireland Census National Archives
- ↑ "Griffith's Valuation".
- ↑ "National Archives: Census of Ireland 1911".
- ↑ Census of Ireland 1911