Wikipedia

Mae Wicipedia yn wyddioniadur rhyngwladol, aml-ieithog a reolir gan y Wikimedia Foundation. Yn wythnos gyntaf mis Mawrth 2006, roedd yna tua 1,000,000 o erthyglau yn y fersiwn Saesneg. Yn y Gymraeg yr oedd dros 4,000 o erthyglau.

Dechreuodd y fersiwn Saesneg ym mis Ionawr 2001, a dros y pum mlynedd dilynol dechreuwyd fersiynnau mewn dros 200 o ieithoedd..

Nodweddion pwysig

Mae gan y prosiect Wicipedia dair nodwedd bwysig, sydd yn diffino ei le ar y Rhyngrwyd Byd-Eang:

1. Mae neu yn ceisio bod, yn wyddioniadur.
2. Mae'n wici, sef caiff unrhywun ei olygu (efo ychydig o gyfyngiadau).
3. Mae'n cynnwys agored, ac yn defnyddio'r Trwydded Dogfen Rhydd GNU copyleft.

Os ydych chi eisiau bod yn Wicipedwr, gweler ein tudalen Croeso i newydd-ddyfodiaid.

Fandaliaeth

Mater pwysig ar Wicipedia yw "fandaliaeth": golygiadau hurt neu atgas i erthyglau'r gwyddoniadur. Mae erthyglau sydd wedi cael eu fandaleiddio yn cael eu gwrthdroi ac mae'n bosibl banio'r fandal.

Polisïau

Mae cyfranogwyr Wicipedia yn dilyn ychydig o bolisiau sylfaenol.

Yn gyntaf, gan fod yna amrywiaeth enfawr o gyfranwyr o bob athroniaeth, ac ar draws y byd, mae Wicipedia yn benderfynol o wneud pob erthygl mor ddiragafarn a phosib. Yr amcan yw cyflwyno pob barn yn deg ar unrhyw destun.

Yn ail, mae yna nifer o gonfensiynau wrth enwi erthyglau; er enghraifft, pan fod sawl enw yn bodoli, defnyddier yr un mwyaf cyffredin.

Yn drydedd, mae Wicipedwyr yn defnyddio tudalennau "sgwrs" i drafod newidiadau i'r tecst, yn hytrach na trafod y newidiadau ar y tudalennau eu hunain. Mae achosion sydd yn berthnasol i nifer o erthyglau yn gallu cael eu trafod yn Meta-Wikipedia neu'r rhestrau post.

Yn bedwerydd, mae yna nifer o mathau o erthyglon sydd yn digalonnog, oherwydd dydy nhw ddim yn cyflwyno erthyglon gwyddioniadur. Er enghraifft, dydy erthyglon Wicipedia ddim yn ystyron geiriadur, ac mae rhoi defnydd ffynhonnell fel deddfau ac areithion yn cael ei gwgu arno.

Yn bumed, mae yna amrywiaeth o rheolau sydd wedi cael eu gynnig ac yn cael niferion gwahanol o gefnogaeth yn y gymuned Wicipedia. Y rheol sydd yn fwyaf wedi'i gefnogi yw: "Os ydy rheolau yn gwneud i chi deimlo yn ofnus ac yn ddigalon ac yn gwneud i chi beidio cyfrannu i'r wici, anwybyddwch nhw yn gyfan gwbl a gwnewch eich busnes eich hun." Pan mae'r rheolau cynnigol yn cael eu torri, mae'r ganlyniad yn cael ei ddewis ar sail achos wrth achos rhwng y Wicipedwyr os mae nhw'n dod mwy llym neu beidio.

Personel

Mae Wicipedia wedi cael ei newid gan filoedd o bobl. Mae Wicipedia yn galw pobl sydd yn ei newid yn Wicipedwyr. Mae cyfanswm y newidiadau yn y fersiwn Saesneg wedi dyblu rhwng Ionawr 2002 a Ionawr 2003, o 1000 y dydd i 2000 y dydd.

Does dim prif newidwr, fel y mae. Y dau person a sefydlwyd Wicipedia yw Jimmy Wales (CEO o'r cwmni bach Rhyngrhwyd Bomis Inc) a Larry Sanger. Yn y 13 mis cyntaf talwyd Sanger gan Bomis i weithio ar Wicipedia. Dywedwyd bod Sabger wedi cymryd rôl canolwr, yn gwneud penderfyniadau mewn amseroedd o dadleuon poeth. Nid oedd hwn yn seiliedig ar awdurdod ffurfiol, ond gofynion o ddefnyddwyr. Rhedodd y cyllid allan am ei safle, yn dilyn i'w ymddeoliad yn Chwefror 2002. Mae gweithwyr Bomis eraill presennol a gorffennol sydd wedi gweithio ar y gwyddionadur yn cynnwyd Tim Shell, un o gyd-sefydlwyr Bomis, a hefyd rhaglennwyr Jason Richey a Toan Vo.

Free software exponent Richard Stallman described Wikipedia's formation as "exciting news", and his Free Software Foundation encourages people "to visit and contribute to the site".

Hanes

Mae Wicipedia wedi bod yn rhedeg ers y 10fed Ionawr 2001, ac mae'r Wicipedia Cymraeg wedi bod yn rhedeg ers y 14fed Gorffennaf 2003.

Meddalwedd a chaledwedd

The particular version of wiki software that originally ran Wikipedia was UseModWiki, written by Clifford Adams ("Phase I"). First it required CamelCase for links, soon it was also possible to use the current linking method with double brackets. In January 2002, Wikipedia began running on PHP wiki software, which used an underlying MySQL database, added many features (and abolished the behaviour of CamelCase words automatically becoming links) and was specifically written for the Wikipedia project by Magnus Manske ("Phase II"). After a while, the site started to slow down to an extent where editing became almost impossible; several rounds of modifications to the software provided only temporary relief. Then Lee Daniel Crocker rewrote the software from scratch; the new version, a major improvement, has been running since July 2002; this "Phase III" software is now also called MediaWiki. Brion Vibber has since taken the lead in fixing bugs and tuning the database for performance.

The project runs on a dedicated server, located in San Diego. This server is responsible for all language Wikipedias and the mailing lists. It is a dual CPU Athlon 1700+ with 2 GB of RAM, running Red Hat Linux and the web server Apache.

In late 2003, server outages have become a serious problem to Wikipedia contributors. Many of them reported they have difficulty editing articles by getting time-outs and severe slowness.

Prosiectau cysylltiedig

Mae gan Wicipedia brosiectau cysylltiedig (yn Saesneg):

• Wiktionary, prosiect geiriadur rhydd
• Wikibooks, prosiect gwerslyfr rhydd
• Wikiquote, gwyddoniadur rhydd o ddyfyniadau

Cysylltiadau allanol a chyfeiriadau (yn Saesneg)

• Wikipedia 1.0 (plan and discussion)
• The Free Universal Encyclopedia and Learning Resource by Richard Stallman (RMS)
• FSF endorsement of Wikipedia
• RMS describes Wikipedia as 'exciting news'
• Meta-Wikipedia
• MediaWiki Phase III Software at SourceForge
• Wikipedia press coverage
• Yahoo News articles that mention Wikipedia (updated regularly)
• Sarah Lane's vandalism of the monkeypox article
• Wikipedia Article on CNN
• IBM History Flow: Technical experiment on "visualizing dynamic, evolving documents and the interactions of multiple collaborating authors." Uses various Wikipedia articles as example data.