Ffrisia: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
EmausBot (sgwrs | cyfraniadau) B Bot: Migrating 1 interwiki links, now provided by Wikidata on d:Q4492881 |
ehangu: y tri rhanbarth |
||
| Llinell 1: | Llinell 1: | ||
Ardal hanesyddol yng ngogledd ddwyrain [[yr Iseldiroedd]] a gogledd orllewin [[yr Almaen]] ar lannau [[Geneufor yr Almaen]] yw '''Ffrisia'''. Heddiw fe'i rhennir yn [[Fryslân]] yn yr Iseldiroedd ac [[Ostfriesland]] a [[Nordfriesland]] yn yr Almaen.<ref>{{dyf Britannica |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/220467/Frisia |teitl=Frisia |dyddiadcyrchiad=1 Mawrth 2014 }}</ref> Ffrisia yw mamwlad y [[Ffrisiaid]], sy'n siarad yr iaith [[Ffriseg]]. |
Ardal hanesyddol yng ngogledd ddwyrain [[yr Iseldiroedd]] a gogledd orllewin [[yr Almaen]] ar lannau [[Geneufor yr Almaen]] yw '''Ffrisia'''. Heddiw fe'i rhennir yn [[Fryslân]] yn yr Iseldiroedd ac [[Ostfriesland]] a [[Nordfriesland]] yn yr Almaen.<ref>{{dyf Britannica |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/220467/Frisia |teitl=Frisia |dyddiadcyrchiad=1 Mawrth 2014 }}</ref> Ffrisia yw mamwlad y [[Ffrisiaid]], sy'n siarad yr iaith [[Ffriseg]]. |
||
== Rhanbarthau == |
|||
Rhennir Ffrisia yn dri rhanbarth: Gorllewin Ffrisia yng ngogledd yr Iseldiroedd, Gogledd Ffrisia yng ngogledd yr Almaen ar orynys Jutland, a Dwyrain Ffrisia yng ngogledd orllewin yr Almaen. Mae [[Ynysoedd Ffrisia]] yn ymestyn ar draws y tri rhanbarth. |
|||
=== Gorllewin Ffrisia === |
|||
[[Delwedd:Frisian flag.svg|bawd|Baner Gorllewin Ffrisia, a fabwysiadwyd yn swyddogol gan dalaith Fryslân ym 1957. Mae ganddi bedwar stribed lletraws glas ar gefndir gwyn gyda [[lili'r dŵr felen|lilïau dŵr]] coch (''pompeblêd''). Mae symbol y lili dŵr yn dyddio'n ôl i'r 11eg ganrif, a defntddiwyd y faner hon gan fudiadau Ffrisiaidd ers y 18eg ganrif.<ref name=A92>Bodlore-Penlaez, Mikael. ''Atlas of Stateless Nations in Europe'' (Talybont, Y Lolfa, 2011), t. 92.</ref>]] |
|||
Mae ardal Gorllewin Ffrisia heddiw yn cyfateb i dalaith [[Fryslân]] yn yr Iseldiroedd. Mae'r iaith Ffriseg yn gryf yn yr ardal hon: yn 2007 roedd 74% yn gallu siarad yr iaith, 75% yn medru ei darllen, a 25% yn medru ei hysgrifennu. Mae chwaraeon gaeafol yn boblogaidd yng Ngorllewin Ffrisia, yn enwedig [[Fierljeppen]] a [[sglefrio iâ]]. Mae'r ardal yn fyd-enwog am y [[buwch Ffrisiaidd|fuwch Ffrisiaidd]] a'r [[ceffyl Ffrisiaidd]]. Ymhlith prif drefi Gorllewin Ffrisia mae [[Franeker]] (Ffriseg: Frjentsjer), [[Harlingen]] (Harns), [[Het Bildt]] (It Bilt), [[Heerenveen]] (It Hearrenfean), [[Leeuwarden]] (Ljouwert), [[Smallingerland]] (Smellingerlân), a [[Sneek]] (Snits).<ref name=A92/> |
|||
=== Gogledd Ffrisia === |
|||
[[Delwedd:Nordfriesischeflagge.svg|bawd|chwith|Baner Gogledd Ffrisia, baner drilliw lorweddol o stribedi melyn, coch a glas: mae'n symboleiddio'r machlud haul ar [[Môr Wadden|Fôr Wadden]]. Daw'r lliwiau o arfbais Gogledd Ffrisia.<ref name=A94>Bodlore-Penlaez (2011), t. 94.</ref>]] |
|||
Mae Gogledd Ffrisia (Almaeneg: ''Nordfriseland'') heddiw yn rhan o dalaith [[Schleswig-Holstein]] yn yr Almaen. Yn hanesyddol mae dwy ardal i Ogledd Ffrisia: yr ardal gyfandirol ar orynys [[Jutland]], a'r ardal sy'n cynnwys nifer o ynysoedd a gorynysoedd bychain gan gynnwys [[Söl]], [[Feer]], [[Öömrang]], a [[Noordströön]]. Hyd 1864 roedd Gogledd Ffrisia yn rhan o [[Denmarc|Ddenmarc]]. Cafodd ei choncro gan yr Almaen a'i gwneud yn dair ardal: [[Südtondern]], [[Husum]], ac [[Eiderstedt]]. Unwyd y dair ardal ym 1970. Mae hanes y Ffrisiaid yn yr ardal hon yn dyddio'n ôl i'r flwyddyn 700. Siaredir Ffriseg yn frodorol gan 10,000 o drigolion Gogledd Ffrisia, a [[Mooringer Frasch]] yw'r brif dafodiaith. Ymhlith prif drefi Gogledd Ffrisia mae [[Wyk auf Föhr]] (Bi de Wik), [[Bredstedt]] (Bräist), [[Husum]] (Hüsem), [[Niebüll]] (Naibel), a [[Sylt]] (Söl).<ref name=A94/> |
|||
=== Dwyrain Ffrisia === |
|||
[[Delwedd:Flag of East Frisia.svg|bawd|Baner Dwyrain Ffrisia, baner drilliw lorweddol o stribedi du, coch a glas: lliwiau'r teuluoedd llywodraethol.<ref name=A95>Bodlore-Penlaez (2011), t. 95.</ref>]] |
|||
Roedd Dwyrain Ffrisia yn [[tywysogaeth|dywysogaeth]] hunanlywodraethol hyd 1744. Mae pedair ardal gan Ddwyrain Ffrisia: [[Auerk]], [[Emden]], [[Lierre]], a [[Wittmund]]. Mae ardaloedd [[Freesland]], [[Wilhelmshaven]] ac [[Ammerland]] hefyd yn hanesyddol yn rhan o diriogaeth Ffrisia. Mae 700,000 o bobl yn byw yn Nwyrain Ffrisia. Ceir hefyd siaradwyr Ffriseg yn [[Saterland]] sy'n siarad y [[Saterlandeg]]. Prif iaith arall yr ardal yw tafodiaith Ffrisiaidd yr [[Isel Almaeneg]]. Mae [[diwylliant te]] cryf gan drigolion yr ardal hon, a [[Boßeln]] yw'r fabolgamp draddodiadol. Ymhlith prif drefi Dwyrain Ffrisia mae [[Ammerland]], [[Aurich]] (Isel Almaeneg: Auerk), [[Emden]], [[Leer]], [[Norden]] (Nörden), [[Bad Zwischenahn]] (Twüschenahn), [[Wilhelmshaven]] (Willemshaven), [[Weener]], [[Westerstede]] (Westerstäe), a [[Wittmund]], ac yn Saterland [[Ramsloh]] (Saterlandeg: Roomelse), [[Scharrel]] (Schäddel), [[Sedelsberg]] (Seedelsbierich), a [[Strücklingen]] (Strukelje).<ref name=A95/> |
|||
[[Delwedd:All Frisian flag Scandinavial model.svg|bawd|chwith|Y Faner Holl-Ffrisiaidd, a gynigir yn 2007 gan Groep fan Auwerk i gynrychioli'r holl ardaloedd Ffrisiaidd: lili dŵr y gorllewin, y lliw melyn i'r gogledd a'r lliw glas i'r dwyrain.<ref>Bodlore-Penlaez (2011), t. 90.</ref>]] |
|||
[[Delwedd:Friesenbeflaggung.jpg|bawd|Baneri'r tri rhanbarth o Ffrisia yn chwifio tu allan i'r Gyngres Ryng-Ffrisiaidd yn Leck, Gogledd Ffrisia, yn 2006.]] |
|||
== Gwleidyddiaeth == |
|||
Ymhlith y pleidiau gwleidyddol rhanbarthol sy'n ymgyrchu dros gynrychiolaeth i'r Ffrisiaid yw [[Fryske Nasjional Partij]] (Y Blaid Genedlaethol Ffrisiaidd), [[De Friezen]]/Ddie Friesen]] (Y Ffrisiaid), [[Partij voor het Noorden]] (Plaid y Nordwyr), a [[Südschleswigsche Wählerverband]] (Undeb Schleswig y De).<ref>Bodlore-Penlaez (2011), t. 93.</ref> |
|||
== Cyfeiriadau == |
== Cyfeiriadau == |
||
| Llinell 9: | Llinell 30: | ||
[[Categori:Hanes yr Almaen]] |
[[Categori:Hanes yr Almaen]] |
||
[[Categori:Hanes yr Iseldiroedd]] |
[[Categori:Hanes yr Iseldiroedd]] |
||
{{eginyn Ewrop}} |
|||
Fersiwn yn ôl 17:31, 8 Tachwedd 2014
Ardal hanesyddol yng ngogledd ddwyrain yr Iseldiroedd a gogledd orllewin yr Almaen ar lannau Geneufor yr Almaen yw Ffrisia. Heddiw fe'i rhennir yn Fryslân yn yr Iseldiroedd ac Ostfriesland a Nordfriesland yn yr Almaen.[1] Ffrisia yw mamwlad y Ffrisiaid, sy'n siarad yr iaith Ffriseg.
Rhanbarthau
Rhennir Ffrisia yn dri rhanbarth: Gorllewin Ffrisia yng ngogledd yr Iseldiroedd, Gogledd Ffrisia yng ngogledd yr Almaen ar orynys Jutland, a Dwyrain Ffrisia yng ngogledd orllewin yr Almaen. Mae Ynysoedd Ffrisia yn ymestyn ar draws y tri rhanbarth.
Gorllewin Ffrisia
Mae ardal Gorllewin Ffrisia heddiw yn cyfateb i dalaith Fryslân yn yr Iseldiroedd. Mae'r iaith Ffriseg yn gryf yn yr ardal hon: yn 2007 roedd 74% yn gallu siarad yr iaith, 75% yn medru ei darllen, a 25% yn medru ei hysgrifennu. Mae chwaraeon gaeafol yn boblogaidd yng Ngorllewin Ffrisia, yn enwedig Fierljeppen a sglefrio iâ. Mae'r ardal yn fyd-enwog am y fuwch Ffrisiaidd a'r ceffyl Ffrisiaidd. Ymhlith prif drefi Gorllewin Ffrisia mae Franeker (Ffriseg: Frjentsjer), Harlingen (Harns), Het Bildt (It Bilt), Heerenveen (It Hearrenfean), Leeuwarden (Ljouwert), Smallingerland (Smellingerlân), a Sneek (Snits).[2]
Gogledd Ffrisia
Mae Gogledd Ffrisia (Almaeneg: Nordfriseland) heddiw yn rhan o dalaith Schleswig-Holstein yn yr Almaen. Yn hanesyddol mae dwy ardal i Ogledd Ffrisia: yr ardal gyfandirol ar orynys Jutland, a'r ardal sy'n cynnwys nifer o ynysoedd a gorynysoedd bychain gan gynnwys Söl, Feer, Öömrang, a Noordströön. Hyd 1864 roedd Gogledd Ffrisia yn rhan o Ddenmarc. Cafodd ei choncro gan yr Almaen a'i gwneud yn dair ardal: Südtondern, Husum, ac Eiderstedt. Unwyd y dair ardal ym 1970. Mae hanes y Ffrisiaid yn yr ardal hon yn dyddio'n ôl i'r flwyddyn 700. Siaredir Ffriseg yn frodorol gan 10,000 o drigolion Gogledd Ffrisia, a Mooringer Frasch yw'r brif dafodiaith. Ymhlith prif drefi Gogledd Ffrisia mae Wyk auf Föhr (Bi de Wik), Bredstedt (Bräist), Husum (Hüsem), Niebüll (Naibel), a Sylt (Söl).[3]
Dwyrain Ffrisia
Roedd Dwyrain Ffrisia yn dywysogaeth hunanlywodraethol hyd 1744. Mae pedair ardal gan Ddwyrain Ffrisia: Auerk, Emden, Lierre, a Wittmund. Mae ardaloedd Freesland, Wilhelmshaven ac Ammerland hefyd yn hanesyddol yn rhan o diriogaeth Ffrisia. Mae 700,000 o bobl yn byw yn Nwyrain Ffrisia. Ceir hefyd siaradwyr Ffriseg yn Saterland sy'n siarad y Saterlandeg. Prif iaith arall yr ardal yw tafodiaith Ffrisiaidd yr Isel Almaeneg. Mae diwylliant te cryf gan drigolion yr ardal hon, a Boßeln yw'r fabolgamp draddodiadol. Ymhlith prif drefi Dwyrain Ffrisia mae Ammerland, Aurich (Isel Almaeneg: Auerk), Emden, Leer, Norden (Nörden), Bad Zwischenahn (Twüschenahn), Wilhelmshaven (Willemshaven), Weener, Westerstede (Westerstäe), a Wittmund, ac yn Saterland Ramsloh (Saterlandeg: Roomelse), Scharrel (Schäddel), Sedelsberg (Seedelsbierich), a Strücklingen (Strukelje).[4]
Gwleidyddiaeth
Ymhlith y pleidiau gwleidyddol rhanbarthol sy'n ymgyrchu dros gynrychiolaeth i'r Ffrisiaid yw Fryske Nasjional Partij (Y Blaid Genedlaethol Ffrisiaidd), De Friezen/Ddie Friesen]] (Y Ffrisiaid), Partij voor het Noorden (Plaid y Nordwyr), a Südschleswigsche Wählerverband (Undeb Schleswig y De).[6]
Cyfeiriadau
- ↑ (Saesneg) Frisia. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 1 Mawrth 2014.
- ↑ 2.0 2.1 Bodlore-Penlaez, Mikael. Atlas of Stateless Nations in Europe (Talybont, Y Lolfa, 2011), t. 92.
- ↑ 3.0 3.1 Bodlore-Penlaez (2011), t. 94.
- ↑ 4.0 4.1 Bodlore-Penlaez (2011), t. 95.
- ↑ Bodlore-Penlaez (2011), t. 90.
- ↑ Bodlore-Penlaez (2011), t. 93.