Gwireb: Gwahaniaeth rhwng fersiynau
B r2.7.2) (robot yn ychwanegu: lv:Aforisms |
Legobot (sgwrs | cyfraniadau) B Bot: Migrating 49 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q165740 (translate me) |
||
| Llinell 21: | Llinell 21: | ||
[[Categori:Llenyddiaeth]] |
[[Categori:Llenyddiaeth]] |
||
[[Categori:Termau llenyddol]] |
[[Categori:Termau llenyddol]] |
||
[[az:Aforizm]] |
|||
[[bg:Афоризъм]] |
|||
[[br:Pennlavar]] |
|||
[[ca:Aforisme]] |
|||
[[cs:Aforismus]] |
|||
[[cv:Афоризм]] |
|||
[[da:Aforisme]] |
|||
[[de:Aphorismus]] |
|||
[[en:Aphorism]] |
|||
[[eo:Aforismo]] |
|||
[[es:Aforismo]] |
|||
[[et:Aforism]] |
|||
[[fa:کلام قصار]] |
|||
[[fi:Aforismi]] |
|||
[[fr:Aphorisme]] |
|||
[[ga:Nathaíocht]] |
|||
[[gl:Aforismo]] |
|||
[[hr:Aforizam]] |
|||
[[hu:Aforizma]] |
|||
[[hy:Աֆորիզմ]] |
|||
[[ia:Aphorismo]] |
|||
[[id:Aforisme]] |
|||
[[it:Aforisma]] |
|||
[[ja:格言]] |
|||
[[ka:აფორიზმი]] |
|||
[[kk:Афоризм]] |
|||
[[ko:명언]] |
|||
[[ky:Ылакап]] |
|||
[[la:Aphorismus]] |
|||
[[lb:Aphorismus]] |
|||
[[lt:Aforizmas]] |
|||
[[lv:Aforisms]] |
|||
[[mn:Афоризм]] |
|||
[[nl:Aforisme]] |
|||
[[no:Aforisme]] |
|||
[[pl:Aforyzm]] |
|||
[[pt:Aforismo]] |
|||
[[ro:Aforism]] |
|||
[[ru:Афоризм]] |
|||
[[sh:Aforizam]] |
|||
[[sk:Aforizmus]] |
|||
[[sl:Aforizem]] |
|||
[[sq:Aforizmi]] |
|||
[[sr:Афоризам]] |
|||
[[sv:Aforism]] |
|||
[[tr:Özdeyiş]] |
|||
[[uk:Афоризм]] |
|||
[[wa:Pinsêye (sicrijhaedje)]] |
|||
[[zh:格言]] |
|||
Fersiwn yn ôl 10:04, 14 Mawrth 2013
Gosodiad yn cynnwys gwir cyffredinol, wedi'i fynegi'n gwta, yw gwireb.[1] Mae'r wireb yn perthyn yn agos i'r ddihareb ond er bod diarebion yn cynnwys elfen wirebol yn aml nid yw pob gwireb yn ddihareb. Gwahaniaeth arall rhwng y wireb a'r ddihareb yw bod y wireb yn greadigaeth ymwybodol lenyddol gan amlaf tra bod y ddihareb, fel rheol, yn tarddu o'r diwylliant poblogaidd. Ond gellir cymhwyso'r term 'gwireb' i gynnwys unrhyw osodiad o'r gwir cyffredinol, mewn unrhyw faes.
Llenyddiaeth
Fel y diarebion, mae gan y wireb hanes hir mewn llenyddiaeth. Gelwir barddoniaeth sy'n cynnwys elfen amlwg o wireb yn 'canu gwirebol'. Roedd y genre yma o ganu yn boblogaidd yn yr Oesoedd Canol ac fe'i ceir gyda chanu natur yn aml. Un o'r casgliadau mwyaf adnabyddus yw Englynion y Clyweit ('Englynion y Clywaid'), casgliad o englynion gwirebol a gyfansoddwyd tua diwedd y 12fed ganrif neu ddechrau'r 13eg, yn ôl Ifor Williams. Enghraifft arall o ganu gwirebol yn y Gymraeg yw'r cyfresi o englynion 'Eiry mynydd' ('Eira mynydd'), e.e. y rhai a geir yn y gerdd 'Penyd Llywelyn a Gwrnerth':
- Eiry mynydd, gorwyn bro,
- Dedwydd pawb wrth a'i llocho;
- Creawdr Nef a'th diango.[2]
Mae canu natur yn elfen amlwg yn y canu gwirebol; elfen amlwg arall yw'r elfen o brofiad dynol. Dyma ran o gyfres hir sy'n cynnwys y ddwy elfen trwy ei gilydd a adnabyddir fel 'Y Gnodau' am fod pob llinell bron yn dechrau gyda'r ffurf ferfol gnawd ('arferol yw'):
- Gnawd gwynt o'r gogledd; gnawd rhianedd chweg;
- Gnawd gŵr teg yng Ngwynedd;
- Gnawd i dëyrn arlwy gwledd;
- Gnawd gwedi llyn lledfrydedd.[3]
Cyfeiriadau
- ↑ Morgan D. Jones. Termau Iaith a Llên (Gwasg Gomer, 1972), tud. 77.
- ↑ Marged Haycpck (gol.), Blodeugerdd Barddas o Ganu Crefyddol Cynnar (Cyhoeddiadau Barddas, 1994), tud. 341.
- ↑ Dyfynnir gan Gwyn Thomas yn Y Traddodiad Barddol (Gwasg Prifysgol Cymru, 1976), tud. 101. Nodiadau: Chweg = 'teg', llyn = 'diod (gadarn)', lledfrydedd = 'tristwch'.