Eanach Mór, Swydd Armagh
Tŷ'r orsaf gynt | |
Math | pentref, trefgordd |
---|---|
Daearyddiaeth | |
Sir | Gogledd Iwerddon |
Gwlad | Gogledd Iwerddon |
Cyfesurynnau | 54.45°N 6.6°W, 54.45°N 6.6°W |
Mae Eanach Mór (Saesneg: Annaghmore) yn bentref a threfgordd fach o 786 erw ger Loughgall yn Swydd Armagh, Gogledd Iwerddon . Fe'i lleolir ym mhlwyf sifil Loughgall a barwniaeth hanesyddol Gorllewin Oneilland . [1] Mae o fewn ardal Cyngor Dinas a Dosbarth Armagh . Roedd ganddo boblogaeth o 265 o bobl (93 o aelwydydd) yng Nghyfrifiad 2011. [2] (Cyfrifiad 2001: 255 o bobl).[3] Ystyr yr enw yw Y Gors Fawr
Mannau o ddiddordeb[golygu | golygu cod]
Yn wreiddiol, roedd Ardress House, Eanach Mór, yn ffermdy bach a drawsnewidiwyd ym 1760 gan y pensaer o Ddulyn George Ensor. Mae'n cael ei reoli gan yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol ac mae'n cynnwys enghreifftiau o ddodrefn o'r 18g ac arddangosfa o ddarluniau. Mae'n cynnwys gwaith plastr yn y parlwr a grëwyd gan Michael Stapleton ym 1780. Mae'r buarth a'r adeiladau allanol yn dangos agweddau ar hanes ffermio gydag arddangosfa o offer fferm. Mae yna ardd gydag enghreifftiau o fathau cynnar o rosynnau Gwyddelig. Taith gerdded o amgylch yr ystâd yw 'Milltir y Boneddigesau'. [4]
Yr Helyntion[golygu | golygu cod]
Ar 13 Hydref 1976 yn ystod Helyntion Gogledd Iwerddon saethwyd yn farw William Corrigan (41) y tu allan i'w gartref gan Fyddin Weriniaethol Dros Dro Iwerddon (PIRA). Roedd Corrigan yn aelod o Heddlu Gwirfoddolwyr Ulster (UVF). Saethodd gwirfoddolwyr yr PIRA at ei gar wrth iddo gyrraedd adref. Er bod Cronfa Ddata Sutton yn ei restru fel sifiliaid,[5] mae Lost Lives yn ei restru fel aelod o'r UVF. Mae hefyd yn nodi ei fod wedi derbyn dedfryd ohiriedig o ddwy flynedd am drin arfau, y dywedwyd iddo ei brynu gan filwr Catrawd Amddiffyn Ulster (UDR). Clwyfwyd ei fab Leslie Corrigan (19) yn yr ymosodiad a bu farw ar 25 Hydref 1975.[6]
Addysg[golygu | golygu cod]
- Ysgol Gynradd Eanach Mór
- Ysgol Gynradd Sant Padrig
- Ffurfiwyd Ysgol Gynradd Sirol Orchard yn 2005 ar ôl uno dwy ysgol gynradd leol Ysgol Gynradd Eanach Mór ac Ysgol Gynradd Tulaigh Uí Ruáin
Cyn rheilffordd[golygu | golygu cod]
Agorwyd gorsaf reilffordd Eanach Mór gan y Portadown, Dungannon and Omagh Junction Railway Company ar 5 Ebrill 1858. Fe'i caewyd gan Awdurdod Trafnidiaeth Ulster ar 15 Chwefror 1965. [7]
Chwaraeon[golygu | golygu cod]
Mae gan Annaghmore glwb Gymdeithas Athletau Gwyddelig, Cumann Phiarsaigh Eanach Mór, a sefydlwyd ym 1915. [8] Ar hyn o bryd mae'r clwb yn chwarae ym mhencampwriaeth bêl-droed Wyddelig iau'r sir.
Oriel[golygu | golygu cod]
-
Neuadd yr Urdd Oren
-
Yr Eglwys Anglicanaidd
-
Capel y Methodistiaid
-
Pont dros yr hen reilffordd
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "Annaghmore". IreAtlas Townlands Database. Cyrchwyd 13 May 2015.
- ↑ "Annaghmore". Census 2011 Results. NI Statistics and Research Agency. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 22 Ebrill 2015. Cyrchwyd 14 Mehefin 2021.
- ↑ "Place Names NI - Annaghmore, County Armagh". www.placenamesni.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-06-14. Cyrchwyd 2021-06-14.
- ↑ National Trust website on Ardress House
- ↑ "CAIN: Sutton Index of Deaths". cain.ulster.ac.uk. Cyrchwyd 2021-06-14.
- ↑ McKittrick, David. Lost Lives. Mainstream, 1999. tudalen.682
- ↑ "Annaghmore station" (PDF). Railscot - Irish Railways. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 26 September 2007. Cyrchwyd 2007-09-08.
- ↑ List of Armagh GAA clubs