Gweld cod am Anialwch yr Atacama

{{Gwybodlen lle}}

Llwyfandir yn [[De America|Ne America]] yw '''Anialwch yr Atacama'''. Mae'n cwmpasu stribed 1,000&nbsp;km ar hyd arfordir y [[Y Cefnfor Tawel|môr Tawel]] ag arfordir gorllewinol mynyddoedd yr [[Andes]]. Hwn yw'r [[anialwch]] di-begynnol sychaf yn y byd.<ref name="NatGeo_Driest">{{cite magazine|last=Vesilind|first=Priit J.|url=http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/0308/feature3/|title=The Driest Place on Earth|date=Awst 2003|magazine=National Geographic Magazine|accessdate=2 Ebrill 2013|archive-date=2007-12-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20071218212813/http://ngm.nationalgeographic.com/ngm/0308/feature3/|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.extremescience.com/driest.htm|title=Even the Driest Place on Earth Has Water|work=Extreme Science|accessdate=2 Ebrill 2013}}</ref><ref name="AdAstra">{{cite journal|url=http://quest.nasa.gov/challenges/marsanalog/egypt/AtacamaAdAstra.pdf|title=Two dry for life: the Atacama Desert and Mars|last=Mckay|first=Christopher P.|date=May–June 2002|journal=AdAstra|pages=30–33|access-date=2017-07-26|archive-date=2012-06-06|archive-url=https://www.webcitation.org/68Cu1UYk4?url=http://quest.nasa.gov/challenges/marsanalog/egypt/AtacamaAdAstra.pdf}}</ref><ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4437153.stm|title=Chile desert's super-dry history|date=8 December 2005|publisher=BBC News|author=Jonathan Amos|accessdate=29 December 2009}}</ref> Yn ôl amcangyfrifon, mae Anialwch yr Atacama yn 105,000&nbsp;km sgwâr (41,000 millitir sgwâr)<ref name="nyt">{{cite book|title=The New York Times Almanac|publisher=Penguin Books|year=2006|isbn=978-0-14-303820-7|editor-last=Wright|editor-first=John W.|edition=2007|location=New York|pages=456}}</ref> neu os ychwanegir llethrau hesb isaf yr Andes, 128,000&nbsp;km sgwâr (49,000 milltir sgwâr).<ref name="PGarid">{{Cite book|title=Physical Geography of South America|url=https://archive.org/details/physicalgeograph00vebl|last2=Villagra|first2=P. E.|last3=Dillon|first3=M. O.|last4=Roig-Juñent|first4=S.|last5=Debandi|first5=G.|publisher=Oxford University Press|year=2007|pages=[https://archive.org/details/physicalgeograph00vebl/page/158 158]–183|chapter=Arid and Semi-Arid Ecosystems|display-authors=2|editor-last2=Young|editor-first2=Kenneth R.|editor-last3=Orme|editor-first3=Anthony R.|last1=Rundel|first1=P. W.|editor-first1=Thomas T.|editor-last1=Veblen|editor-link1=Thomas T. Veblen|issue=}}</ref> Mae'r rhan fwyaf o'r anialwch yn cynnwys tir caregog, llynnoedd halen (''salares''), [[tywod]], a [[lafa]] ffelsitaidd sy'n llifo tuag at yr Andes.

Yn ddaearyddol, gellir egluro sychder yr Atacama gan ei fod yn cael ei leoli rhwng dau o gadwynni mynyddoedd: yr [[Andes]] â Chadwyn Arfordirol [[Tsile]]  o uchder digonol i atal llorfudo lleithder o naill ai'r [[Môr Tawel]] neu'r [[Iwerydd]], cysgod glaw dwy-ochrog.<ref name="PhysGeogSA">{{cite book|title=The Physical Geography of South America|url=https://archive.org/details/physicalgeograph00vebl|publisher=Oxford University Press|year=2007|isbn=978-0-19-531341-3|editor-link=Thomas T. Veblen|page=[https://archive.org/details/physicalgeograph00vebl/page/160 160]|editor=Veblen, Thomas T.}}</ref>

== Lleoliad ==
Yn ôl y ''World Wide Fund for Nature'', mae eco-ranbarth Anialwch yr Atacama'n meddiannu stribed parhaus o dir bron i 1,600&nbsp;km o hyd ar hyd arfordir cul traean ogleddol Tsile, o Arica (18°24' De) tua'r de yn agos at La Serena (29°55' De).<ref>{{WWF ecoregion|name=Atacama desert|id=nt1303|accessdate=11 Mawrth 2008}}</ref> Ystyria'r ''National Geographic Society'' yr ardal arfordirol yn ne [[Periw]] hefyd i fod yn rhan o Anialwch yr Atacama <ref name="NatGeo_Viking">{{cite web|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2006/10/061023-mars-life.html|title=Viking Mission Mai Have Missed Mars Life, Study Finds|date=23 Hydref 2006|publisher=National Geographic Society|last=Handwerk|first=Brian|work=National Geographic News|accessdate=3 Ebrill 2013}}</ref><ref name="NatGeo_GiantPenguin">{{cite web|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2007/06/070625-giant-penguins.html|title=Giant Penguins Once Roamed Peru, Fossils Show|date=25 Mehefin 2007|publisher=National Geographic Society|last=Minard|first=Anne|work=National Geographic News|accessdate=3 Ebrill 2013}}</ref> yn o gystal â anialychau i'r de o Ranbarth yr Ica (Ica Region) ym Mheriw.

Mae Periw yn ei ffinio yn y gogledd, ac eco-ranbarth Tsile Matorral  yn ei ffinio i'r de. I'r dwyrain gorweddai eco-ranbarth sych  'puna' (llwyfandir uchel di-goed) yr Andes Ganolog sydd yn llai cras. Mae'r ardal sychach yma o'r eco-ranbarth wedi ei leoli i'r de o Afon Loa  rhwng y  Sierra Vicunas Mackenna a Cordillera Domeyko sy'n gyfochrog â'u gilydd. I'r gogledd o Loa yn mae'r  Pampa del Tamarugal.

Prif nodded topograffig yr arfordir yma yw'r Clogwyni Arfordirol yng ngogledd Tsile i'r gorllewin o Gadwyn Arfordirol Tsile.<ref>{{cite journal|url=http://www.scielo.cl/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0718-71062010000100004|title=Efectos de la tectónica y el clima en la configuración morfológica del relieve costero del norte de Chile|last=Quezada|first=Jorge|last2=Cerda|first2=José Luis|date=2010|journal=[[Andean Geology]]|publisher=|issue=1|doi=10.4067/s0718-71062010000100004|volume=37|pages=78–109|language=Spanish|last3=Jensen|first3=Arturo|access-date=5 Rhagfyr 2015}}</ref> Mae geomorffoleg Anialwch yr Atacama  wedi cael ei nodweddu fel mainc isel "yn debyg i deras dyrchafedig enfawr" gan Armijo et al.<ref name="Armijoetal2015">{{cite journal|title=Coupled tectonic evolution of Andean orogeny and global climate|last2=Lacassin|first2=Robin|date=2015|journal=Earth-Science Reviews|doi=10.1016/j.earscirev.2015.01.005|volume=143|pages=1–35|last3=Coudurier-Curveur|first3=Aurélie|last4=Carrizo|first4=Daniel|last1=Armijo|first1=Rolando}}</ref> Mae'r Iseldir Ganolradd (neu Dyffryn Canolog) yn ffurfio cyfres o fasnau endorhëig mewn llawer o'r anialwch i'r de o ledred 19°30' De. I'r gogledd o'r lledred hyn, gwagiai'r Iseldar Ganolradd i'r Môr Tawel.<ref name="Evenstaretal2014">{{cite journal|title=Geomorphic surfaces and supergene enrichment in Northern Chile|last2=Mather|first2=Anna|date=May 2014|publisher=EGU General Assembly 2014, held 27 April - 2 Mai 2014|location=Vienna|last3=Stuart|first3=Finlay|last4=Cooper|first4=Frances|last5=Sparks|first5=Steve|last1=Evenstar|first1=Laura}}</ref>

== Hinsawdd ==
[[Delwedd:Snow_Comes_to_the_Atacama_Desert.jpg|bawd|Eira yn Arsyllfa Paranal Observatory hyd at 2,600 masl.<ref>{{cite news|url=http://www.eso.org/public/images/potw1309a/|title=Snow Comes to the Atacama Desert|publisher=ESO|accessdate=3 April 2013}}</ref>]]
Er mai bron diffyg unryw wlybaniaeth yw brif nodwedd  Anialwch yr Atacama, gall eithriadau ddigwydd. Ym mis Gorffennaf 2011, fe dorrodd ffrynt oer eithafol o'r Antartig drwy'r cysgod glaw, gan ddod â {{Convert|80|cm|in|abbr=on}} o eira ar y llwyfandir, gan greu anhwyster i breswylwyr ar draws y rhanbarth, yn enwedig ym Molifia, lle cafodd llawer o yrrwyr eu dal mewn drifftiau o eira. Cafodd nifer o aelodau'r gwasanaethau brys eu gorweithio oherwydd y pwysau anarferol ar alwadau i achub bywydau.<ref>{{cite news|url=http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-14067245|title=Hyper-Arid Atacama Desert Hit By Snow|date=7 Gorffennaf 2011|publisher=BBC News|accessdate=7 Gorffennaf 2011|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110708015400/http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-14067245|archivedate=8 Gorffennaf 2011 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref>

Yn 2012,  daeth gaeaf yr altiplano ("gwastadedd uchel" yn Sbaeneg) â llifogydd i San Pedro de Atacama.<ref>{{cite news|url=http://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2012/02/11/inundacion-en-san-pedro-de-atacama-deja-800-afectados-y-13-turistas-evacuados/|title=Inundación en San Pedro de Atacama deja 800 afectados y 13 turistas evacuados|date=11 Chwefror 2012|language=Spanish|accessdate=3 December 2012|newspaper=El Mostrador|archive-date=2013-05-31|archive-url=https://web.archive.org/web/20130531090910/http://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2012/02/11/inundacion-en-san-pedro-de-atacama-deja-800-afectados-y-13-turistas-evacuados/|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.thisischile.cl/7509/2/tourism-in-san-pedro-de-atacama-is-restricted-by-floods/News.aspx|title=Tourism in San Pedro de Atacama restricted by floods|publisher=This is Chile|accessdate=3 December 2012|archive-date=2013-12-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20131202222016/http://www.thisischile.cl/7509/2/tourism-in-san-pedro-de-atacama-is-restricted-by-floods/News.aspx|url-status=dead}}</ref>

Ar Fawrth 25, 2015, effeithiodd glaw trwm ar y rhan ddeheuol o Anialwch yr  Atacama.<ref name="lsc">{{cite web|url=http://www.livescience.com/52632-atacama-desert-flowers-bloom.html|title=Atacama Desert Blooms Pink After Historic Rainfall (Photos)|work=LiveScience.com}}</ref><ref name="blake">{{cite web|url=http://www.smithsonianmag.com/smart-news/world-driest-desert-breathtaking-bloom-atacama-180957104/?no-ist|title=The World's Driest Desert Is in Breathtaking Bloom|author=Erin Blakemore|work=[[Smithsonian (magazine)]]}}</ref> O ganlyniad llifogydd, sbardunwyd lleidlifoedd a effeithiodd ar  ddinasoedd  Copiapo, Tierra Amarilla, Chanaral, a Diego de Almagro, gan ladd tros gant o bobl.

=== Sychder ===
[[Delwedd:Atacama_Desert_between_Antofagasta_and_Taltal.jpg|de|bawd|Ardal wastad o'r Anialwch yr Atacama  rhwng Antofagasta a Taltal]]

Mae Anialwch yr Atacama yn cael ei adnabod  yn gyffredin fel y man  sychaf  di-begynnol yn y byd, yn arbennig o amgylch tref gwag  Yungay dref<ref>{{Cite web|url=http://www.wondermondo.com/Countries/SA/Chile/Antofagasta/Yungay.htm|title=Yungay - the driest place in the world {{!}} Wondermondo|access-date=2017-05-06|website=www.wondermondo.com|language=en}}</ref> (yn Antofagasta Rhanbarth, Tsile).<ref name="TWP">{{cite book|title=The World and its People|url=https://archive.org/details/worlditspeoplewe0000boeh|last=Boehm|first=Richard G.|publisher=Glencoe/McGraw-Hill|year=2005|isbn=978-0-07-860977-0|edition=Teacher's wraparound|location=New York|page=[https://archive.org/details/worlditspeoplewe0000boeh/page/276 276]|author2=Armstrong, David G.|author3=Hunkins, Francis P.|author4=Reinhartz, Dennis|author5=Lobrecht, Merry}}</ref> Mae'r glawiad cyfartalog yn tua {{Convert|15|mm|in|1|abbr=on}} y flwyddyn,<ref name="ucmp">{{cite web|url=http://www.ucmp.berkeley.edu/exhibits/biomes/deserts.php|title=The desert biome|publisher=University of California Museum of Paleontology}}</ref> er bod rhai lleoliadau, megis Arica a Iquique, yn derbyn 1 i 3mm (0.04 i 0.12 modfedd) mewn blwyddyn.{{Convert|1|to|3|mm|abbr=on}}.<ref name="nasa">{{cite web|url=http://earthobservatory.nasa.gov/IOTD/view.php?id=51312|title=Rare snow in the Atacama Desert: Image of the Day|publisher=NASA}}</ref> Yn o gystal a hynny, mae rhai gorsafoedd tywydd yn yr Atacama lle does dim galw erioed wedi syrthio. Mae cyfnodau o hyd at bedair blynedd wedi cael eu cofrestru gyda dim glaw yn y rhanbarth ganolog, wedi ei amffinio gan ddinasoedd  Antofagasta, Calama a Copiapó, yn Tsile. Mae tystiolaeth yn awgrymu efallai na chafwyd unryw lawiad sylweddol yn yr Atacama  rhwng 1570 a 1971.
[[Delwedd:Paisajes_cerca_de_Calama,_Chile,_2016-02-01,_DD_84.JPG|bawd|Asyn gwyllt yn yr Atacama.]]
Gall Anialwch yr Atacama fod yr anialwch hynaf ar y ddaear, ac mae wedi profi eithafol gorsychder am o leiaf 3 miliwn o flynyddoedd, gan ei wneud yn y man cras mwyaf parhaus ar y ddaear. Mae hanes hir o sychder, yn codi'r posibilrwydd bod mwneiddiad dyddodedig, dan amodau priodol, yn gallu ffurfio mewn amgylcheddau cras, yn hytrach nac angen amodau llaith.<ref name="ucmp2">{{cite journal|url=http://quest.nasa.gov/projects/spacewardbound/docs/sdarticle.pdf|title=Antiquity of aridity in the Chilean Atacama Desert|journal=Geomorphology|doi=10.1016/j.geomorph.2005.06.008|year=2006|volume=73|pages=101–114|author=Jonathan D. A. Clarke|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150905182608/http://quest.nasa.gov/projects/spacewardbound/docs/sdarticle.pdf|archivedate=2015-09-05}}</ref> Mae ymchwil daearegol yn awgrymu mewn rhai rhannau o'r Atacama, fel yn Tsile'n bresennol, mae gorsychder  wedi parhau am y 200 miliwn blwyddyn dweuthaf (ers y Oes y [[Triasig]]), yn cystadlu'n unig gyda Anialwch y Namib, Affrica ar gyfer y fath teitl.

Mae'r Atacama mor cras fel bod nifer o'r mynyddoedd yno'n uwch na {{Convert|6000|m|ft|abbr=on}} yn hollol absennol o [[Rhewlif|rewlifoedd]]. Dim ond y copaon uchaf (er enghraifft Ojos del Salado, Monte Pissis, a Llullaillaco) sydd gyda rhywfaint o eira parhaol.

Mae rhan deheuol yr anialwch, rhwng 25 a 27°De, wedi bod heb rhewlifoedd  drwy gydol y [[Cwaternaidd]] (gan gynnwys yn ystod rhewlifiannau), er bod  rhew parhaol yn ymestyn i lawr i uchder o {{Convert|4400|m|ft|-2|abbr=on}} ac yn barhaus uwch {{Convert|5600|m|ft|-2|abbr=on}}. Mae astudiaethau gan grŵp o wyddonwyr Prydeinig wedi awgrymu bod rhai gwelyau afonydd wedi bod yn sych am 120,000 o flynyddoedd.<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4437153.stm|title=Chile desert's super-dry history|date=8 December 2005|publisher=BBC News|accessdate=25 April 2010}}</ref> Fodd bynnag, mae rhai lleoliadau yn yr Atacama yn cael [[niwl]] morwrol a adwaenir yn lleol fel y ''camanchaca'', yn darparu digon o leithder ar gyfer  algâu, cenau hypolithig  a hyd yn oed rhywfaint o'r [[Cactws|cacti]]—y genws ''Copiapoa'' sydd yn nodedig ymhlith y rhain.

Yn ddaearyddol, gall egluro sychder yr Atacama gan ei fod wedi ei lleoli rhwng dau gadwyn mynyddig (yr [[Andes]] â Chadwyn Arfordirol Tsile) o uchder digonol i atal llorfudiad lleithder o naill ai'r Môr Tawel neu'r  Iwerydd, cysgod glaw dwy-ochrog.

=== Cymhariaeth â Mawrth ===
[[Delwedd:A_trip_to_Mars.jpg|bawd|Mae diffyg o leithder, glaw a llygredd golau gyda'i gilydd yn cynhyrchu tirwedd llychlyd, creigiog.<ref>{{cite web|url=http://www.eso.org/public/images/potw1718a/|title=A trip to Mars|website=www.eso.org|accessdate=2 Mai 2017}}</ref>]]
Mewn rhanbarth tua {{Convert|100|km|mi|-1|abbr=on}} i'r de o Antofagasta, sef cyfartaledd {{Convert|3000|m|ft|-3|abbr=on}} o uchder, mae'r pridd wedi cael ei gymharu â bod o'r blaned Mawrth/ [[Mawrth (planed)|Mars]]. Oherwydd ei ymddangosiad arallfydol, mae'r Atacama wedi cael ei ddefnyddio fel lleoliad ar gyfer ffilmio golygfeydd o Fawrth, yn fwyaf nodedig yn y gyfres deledu ''Odyssey Space: Voyage to the Planets.''

Yn 2003, cyhoeddwyd archwiliad gan dîm o ymchwilwyr yng nghylchgrawn Science lle aethynt i dyblygu'r profion a ddefnyddwyd gan lanwyr Mawrth Viking 1 a Viking 2  i ganged bywyd yno, a methant i ganfod unrhyw arwyddion bywyd ym mhridd Anialwch yr Atacama yn rhanbarth Yungay.<ref name="Navarro-G_Marslike">{{Cite journal|title=Mars-Like Soils in the Atacama Desert, Chile, and the Dry Limit of Microbial Life|url=https://archive.org/details/sim_science_2003-11-07_302_5647/page/1018|last=Navarro-Gonzalez|first=R.|date=7 Tachwedd 2003|journal=Science|issue=5647|doi=10.1126/science.1089143|volume=302|pages=1018–1021|pmid=14605363}}</ref> Gall  y rhanbarth fod yn unigryw ar y Ddaear yn hyn o beth, ac mae'n cael ei ddefnyddio gan [[NASA]] i brofi offerynnau prawf ar gyfer teithiau'n y dyfodol i blaned Mawrth. Dyblygodd y tîm y profion Viking mewn amgylcheddau tebyg i Fawrth yma ar y Ddaear  a gwelsant  eu bod yn colli arwyddion o fywyd  mewn samplau pridd o'r Gymoedd Sych Antarctig, Anialwch yr Atacama, Tsile a Pheriw, ac lleoliadau eraill. Fodd bynnag, yn 2014, adroddwyd ar ardal o gor-sychder newydd, María Elena De, a oedd yn llawer sychach na Yungay, ac felly,  yn lleoliad gwell i ail-gynhyrchu amgylchedd tebyg i wyneb y blaned Mawrth.<ref name="Azua-Bustos_Discovery and microbial">{{Cite journal|title=Discovery and microbial content of the driest site of the hyperarid Atacama Desert, Chile.|last=azua-bustos|first=A.|date=24 Rhagfyr 2014|journal=Environmental Microbiology Reports}}</ref>

Yn 2008, canfu'r Phoenix Mars Lander percloradau/ perchlorates ar wyneb y blaned Mawrth ar yr un safle lle cafwyd dŵr yn ei ddarganfod yn gyntaf.<ref>{{cite web|url=http://www.space.com/scienceastronomy/080805-phoenix-perchlorate-update.html|title=Scientists Set Record Straight on Martian Salt Find|date=5 Awst 2008|last=Thompson|first=Andrea|work=Space.com|accessdate=6 Awst 2008}}</ref> Caiff percloradau hefyd  yn yr Atacama ac mae adneuon nitrad yn gysylltiedig nitrad adneuon wedi cynnwys organnau naturiol, gan arwain at ddyfalu bod arwyddion o fywyd ar blaned Mawrth ddim  yn anghydnaws â percloradau. Mae'r Atacama hefyd yn cael ei ddefnyddio fel safle-profi gan  [[NASA]] ar gyfer y Rhaglen Canfod Ogofau Daear-Mawrth.<ref>{{cite report|last=Wynne|first=J. J.|title=Earth–Mars Cave Detection Program Phase 2 – 2008 Atacama Desert Expedition|author2=Cabrol, N. A.|author3=Chong Diaz, G.|author4=Grin, G. A.|author5=Jhabvala, M. D.|author6=Moersch, J. E.|author7=Titus, T. N.|url=http://www.explorers.org/flag_reports/Flag_52_-_J_Judson_Wynne_Flag_Report.pdf|accessdate=3 April 2013|archivedate=2019-09-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190901184720/https://www.explorers.org/flag_reports/Flag_52_-_J_Judson_Wynne_Flag_Report.pdf}}</ref>

== Fflora ==
[[Delwedd:Desierto_florido.jpg|bawd|Mae adegau prin o law'n achosi ffenomena blodeuo anialwch yn ardal ddeheuol  Anialwch yr Atacama.]]
Er gwaethaf yr amodau daearyddol a hinsoddol yr anialwch,  mae amrywiaeth gyfoethog o blanhigion wedi datblygu yno. Mae tros 500 o rywogaethau wedi cael eu nodi o fewn y ffîn o'r anialwch yma. Nodweddir y  rhywogaethau hyn  gan eu gallu rhyfeddol i addasu i amgylchedd ethanol.<ref>{{cite journal|url=http://www.jstor.org/stable/2475523?seq=3|title=''The Flora of the Desert of Atacama''|date=12 Chwefror 1891|journal=The Bulletin of the Torrey Botanical Club|issue=2|doi=10.2307/2475523|volume=18|pages=39–48|author=Thos. Morong.}}</ref> Y rhywogaeth mwyaf cyffredin yw perlysiau a blodau megis [[teim]], llareta, a glaswellt morfa (''Distichlis spicata'') a, lle mae lleithder yn ddigonol, coed fel y chañar (''Geoffroea decorticans''), coeden pimiento, ag algarrobo deiliog (''Prosopis chilensis'').
[[Delwedd:Pan_de_Azucar_National_Park.jpg|chwith|bawd|Llystyfiant ym Mharc Cenedlaethol Pan de Azúcar ar  arfordir yr Atacama.]]
Y llareta yw un o'r rywogaethau coed mwyaf uchaf-dyfu'r byd. Ceir hyd iddo ar dir rhwng uchder 3,000 a 5,000m.Mae ei ffurf trwchus yn debyg i glustog 3 i 4 medr o drwch. Mae'n dwysáu ac yn cadw gwres y dydd i ymdopi gyda thymheredd isel y noson. Mae cyfradd twf y llareta yn ddiweddar wedi ei amcangyfrif i fod tua 1.5&nbsp;cm y flwyddyn, sydd yn gwneud llawer o llaretas tros 3,000 o flynyddoedd oed. Mae'n cynhyrchu resin gwerthfawr iawn. Ar un pryd roedd y diwydiant mwyngloddio  yn ei gynaeafu yn ddiwahân fel tanwydd, yn gwneud y planhigyn hwn sydd mewn perygl.

Mae'r anialwch hefyd yn gartref i gacti, suddlon, a phlanhigion eraill sy'n ffynnu mewn hinsawdd sych. Mae  rhywogaethau cactws yma'n cynnwys y candelabro (''Browningia candelaris'') a cardon (''Echinopsis atacamensis''), a gall gyrraedd uchder o {{Convert|7|m|ft|abbr=on}} a diamedr o {{Convert|70|cm|in|abbr=on}}.

Mae BlodynYr Atacama (sbaeneg: ''desierto florido'') i'w weld o fis Medi i fis Tachwedd mewn blynddoedd pan fu digonedd o wlybaniaeth, fel a digwyddodd yn 2015.

== Ffawna ==
[[Delwedd:Atacama_Desert.jpg|bawd|Adar y fflam yn Salar de Atacama]]
Mae hinsawdd   Anialwch yr Atacama yn cyfyngu ar y nifer o anifeiliaid sy'n byw yn barhaol yn yr ecosystem eithafol. Mae rhai rhannau o'r anialwch mor sych, fel nad oes unrhyw blanhigion neu anifeiliaid yn medru goroesi yno. Y tu allan i'r ardaloedd eithafol hyn, mae sioncyn-y-gwair/ceiliogod rhedyn tywod-liw'n ymdoddi â cherrig mân ar lawr yr anialwch, ac mae child  â'u larfa yn darparu ffynhonnell werthfawr o fwyd yn y ''lomas'' (bryniau). Mae cacynnod yr anialwch  a gloÿnnod byw i'w gweld yn ystod y tymor llaith a chynnes, yn enwedig ar y lomas, yma hefyd ceir sgorpionau coch. 
[[Delwedd:Atacama_lizard1.jpg|chwith|bawd|''Liolaemus nitidus'', madfall frodorol i ardal ddeheuol yr Atacama]]
Mae amgylchedd unigryw yn cael ei ddarparu gan rai ''lomas'', lle mae niwl o'r môr yn darparu digon o leithder ar gyfer planhigion tymhorol ac ychydig o rywogaethau o anifeiliaid. Yn rhyfeddol iawn dim ond ychydig o rywogaethau o [[Ymlusgiad|ymlusgiaid]] sydd yn byw yn yr anialwch, a hyd yn oed llai rywogaethau o [[Amffibiad|amffibiaid]].Mae'r  ''Chaunus atacamensis'',  neu broga Vallenar/Atacama, yn byw ar y ''lomas'', ble mae'n nhw'n dodwy wyau mewn pyllau parhaol neu nentydd. Mae Igwanaod a madfallod lafa yn byw yn rhannau o'r anialwch, tra bod madfallod  gwastadedd halen, y ''Liolaemus'', yn byw yn yr ardaloedd sych sy'n ffinio â'r cefnfor.<ref>{{Cite web|url=http://animals.pawnation.com/animals-live-atacama-desert-2505.html|title=Animals that live in the Atacama Desert|publisher=Paw Nation|last=Monique Bos|access-date=2017-07-26|archive-date=2014-01-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20140102192958/http://animals.pawnation.com/animals-live-atacama-desert-2505.html|url-status=dead}}</ref> Mae un rhywogaeth, ''Liolaemus fabiani'', yn endemig i Salar de Atacama, Gwastadedd Halen yr Atacama.<ref>{{Cite journal|url=http://link.springer.com/article/10.1023%2FA%3A1022858919037|title=Chemical Composition of Precloacal Secretions of Two Liolaemus fabiani Populations: Are They Different?|last=Claudio M. Escobar|last2=et al.|date=March 2003|journal=Diary of Chemical Ecology|issue=3|doi=10.1023/A:1022858919037|volume=29|pages=629}}</ref>

Adar ,yn ôl pob tebyg yw'r grŵp mwyaf o anifeiliaid  yn yr Atacama. Mae pengwiniaid [[Pengwin Periw|Humboldt]] yn byw drwy gydol y flwyddyn ar hyd yr arfordir, yn nythu mewn clogwyni anialwch  sy'n edrych allan dros y môr. Ar wastadeddau halen y  ger y môr Tawel ac yn fewndirol, mae Adar y Fflam yr Andes/ [[Fflamingo'r Andes|Andes fflamingos]] yn heidio i fwyta algae. Mae adar eraill (gan gynnwys rhywogaethau o adar y si/ [[Aderyn y si|hummingbirds]] ac adar y to) yn ymweld â'r ''lomas'' yn dymhorol i fwydo ar bryfed, neithdar, hadau, a blodau. Gall y ''lomas'' helpu i gynnal nifer o rywogaethau dan fygythiad, megis y [[Seren goed Chile]].

Oherwydd sychder eithafol yr anialwch, dim ond ychydig o rywogaethau o famaliaid sydd wedi medru addasu'n arbennig i fyw yn yr Atacama, megis Llygoden Deil-glustiog Darwin. Mewn ardaloedd llai  sych o'r anialwch fe geir LLwynog Llwyd De America  a'r viscacha (perthynas y [[Tsintsila|chinchilla]]). Mae anifeiliaid mwy, fel guanacos a vicuñas, yn pori mewn ardaloedd lle mae glaswellt yn tyfu, yn bennaf oherwydd am ei fod yn cael ei ddyfrhau'n dymhorol  gan eira sydd wedi toddi. Mae anifeiliaid mwy megis y Vicuñas angen i aros yn agos i gyflenwad cyson o ddŵr, tra gall y guanacos grwydro i mwy i mewn i ardaloedd sychach a goroesi yn hirach heb ddŵr croyw. Mae morloi a llewod môr yn aml yn ymgasglu ar hyd yr arfordir.

== Presenoldeb dynion ==
[[Delwedd:Chuquicamata-003_02.jpg|bawd|200x200px|Golygfa o Chuquicamata, mwynglawdd copr enfawr sy'n eiddo i'r wladwriaeth.]]
Mae poblogaeth yr Atacama yn wasgaredig iawn, gyda'r rhan fwyaf o drefi wedi'u lleoli ar hyd arfordir y Môr Tawel.<ref>[http://southamerica.zoom-maps.com/ South America physical map]</ref> Yn yr ardaloedd mewnol, mae gwerddonau a rhai  cymoedd wedi cael eu poblogi ers miloedd o flynyddoedd a lle roedd lleoliad  cymdeithasau mwyaf datblygedig Cyn-Columbiaidd yn Tsile.

=== Diwylliant Chinchorro ===
Datblygodd diwylliant y Chinchorro yn ardal  Anialwch yr Atacama o 7,000 i 1,500 CC. Roedd  rhain yn gymuned o bysgotwyr sefydlog yn byw yn bennaf mewn ardaloedd arfordirol. Mae eu presenoldeb heddiw yw canfod yn nhrefi Ilo, yn ne Periw, i Antofagasta yng ngogledd Tsile. Roedd presenoldeb o ddŵr croyw yn rhanbarth yr arfordir yn hwyluso anheddiad dynol yn yr ardaloedd hyn. Roedd y Chinchorro yn enwog am eu mymeiddio ac arferion angladdol.<ref>Sanz, Nuria; Arriaza, Bernardo T.; Standen, Vivien G., [http://www.unesco.org/new/fileadmin/MULTIMEDIA/FIELD/Mexico/chinchorro4_02.pdf The Chinchorro Culture: A Comparative Perspective.]</ref>

Yn ddiweddarach, profodd gwerddonau'r Atacama fawr ddim tŵf mewn poblogaeth na datblygiadau trefol. Yn ystod yr 20g mae gwrthdaro dros adnoddau dŵr yn y dinasoedd arfordirol a'r diwydiant mwyngloddio.

Mae tref San Pedro de Atacama, tua {{Convert|2400|m|ft|-3}} o uchder, fel llawer o drefi bach yr ardal. Cyn ymerodraeth yr [[Ymerodraeth yr Inca|Inca]]  a chyn dyfodiad y Sbaenwyr, llwyth yr Atacameño oedd yn byw o fewn y sychdir diffaith yma.llwyth. Mae'nt yn nodedeig am adeiladu eu trefi caerog o'r emw  ''pucarás'', mae un o'r rhain wedi ei leoli ychydig gilomedrau o San Pedro de Atacama. Adeiladwyd eglwys y dref gan y Sbaenwyr yn 1577.

Sefydlodd dinasoedd yr arfordir yn wreiddiol yn y 16eg ganrif, yr 17eg, a'r 18eg yn ystod amser yr Ymerodraeth Sbaeneg pan y daethant i'r amlwg fel porthladdoedd llongau [[Arian (elfen)|arian]] a gynhyrchwyd yn [[Potosí]] a chanolfannau mwyngloddio eraill. Yn ystod y 19eg ganrif daeth yr anialwch o dan reolaeth Bolifia, Tsile, ac Pheriw. Gyda'r darganfyddiad o adneuon sodiwm nitrad  ac fel canlyniad o ffiniau gwleidyddol aneglur yn yr ardal, daeth gwrthdaro a arweiniodd at y Rhyfel y Môr Tawel. Atododd Tsile y rhan fwyaf o'r anialwch, a datblygodd  y dinasoedd arfordirol i fod yn borthladdoedd rhyngwladol, gan gynnal llawer o Tsile weithwyr Tsile a ymfudodd yno.<ref>{{cite book|title=The State, War, and the State of War|last=Holsti|first=K.J.|publisher=Cambridge University Press|year=1997|isbn=978-0-521-57790-8|page=151}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=RVXm7QOD6_AC&pg=PA26&dq=Atacama+desert+colonial+period&hl=en&sa=X&ei=MSG8UJOiG4Wu8ASPzoCoCQ&ved=0CDgQ6AEwBA#v=onepage&q=Atacama%20desert%20colonial%20period&f=false|title=The Bolivarian Nations|last=Clayton|first=Lawrence A.|publisher=The Forum Press|year=1984|isbn=978-0-88273-603-7|page=26}}</ref><ref>{{cite report|last=St. John|first=Robert Bruce|title=The Bolivia-Chile-Peru dispute in the Atacama Desert|year=1994|url=https://books.google.com/books?id=KPORDM85EsIC&pg=PA1&dq=Atacama+desert+colonial+period&hl=en&sa=X&ei=MSG8UJOiG4Wu8ASPzoCoCQ&ved=0CCwQ6AEwAA#v=onepage&q=Atacama%20desert%20colonial%20period&f=false|publisher=International Boundaries Research Unit}}</ref>

Gyda'r twf o guano a solpitar yn y 19eg ganrif tyfodd y boblogaeth yn fawr iawn, yn bennaf o ganlyniad i fewnfudo o ganol Tsile. Yn yr 20g bu dirywiad yn niwydiant y nitrad ac ar yr un pryd daeth boblogaeth yr anialwch a oedd yn rhan helaeth yn ddynion yn fwyfwy o broblem i wladwriaeth Tsile. Daeth gwrthdaro rhwng glowyr a chwmnïau mwyngloddio, a lledaennodd  protestiadau ledled y rhanbarth.

=== Trefi mwyngloddio nitrad gwag. ===
Mae gan yr anialwch  ddyddodion cyfoethog o [[Copr|gopr]] a [[Mwyn|myna]]  eraill a chyflenwad maya'r byd o mwyaf  o sodiwm nitrad a arferid gael ei gloddio ar raddfa fawr hyd at y 1940au cynnar. Dechreuodd Anghydfod Ffîn yr Atacama tros yr adnoddau hyn rhwng Tsile a Bolifia yn y 19g, a dilynnodd hyn at Ryfel y Môr Tawel.{{Angen ffynhonnell}}

Mae'r anialwch yn frith o tua 170 o drefi mwyngloddio  nitrad (neu "solpitar") gwag,  bron pob un ohonynt wedi eu cau i lawr y degawdau ar ôl i nitrad synthetig gael ei ddyfeisio'n [[yr Almaen]] ar droad yr 20g (gweler broses Haber).{{Angen ffynhonnell}} Mae'r cyn- dress hyn yn cynnwys Chacabuco, Humberstone, Santa Laura, Pedro de Valdivia, Puelma, María Elena, a Oficina Anita.{{Angen ffynhonnell}}

Mae Anialwch yr Atacama yn gyfoethog mewn adnoddau mwynol metelig fel copr, aur, arian, a haearn yn ogystal â mwynau anfetelaidd gan gynnwys dyddodion pwysig o boron, lithiwm, sodiwm nitrad a halwynau photasiwm. Mae Salar de Atacama yn le lle mae bischofite yn cael ei dynnu.{{Angen ffynhonnell}} Mae'r adnoddau hyn yn cael eu manteisio ar gan wahanol gwmnïau mwyngloddio fel Codelco, Lomas Bayas, Mantos Blancos, a Soquimich.<ref>{{cite web|url=http://www.musc.edu/cando/geocam/atacama/atacama.html|title=Exploring the Atacama|work=yes|accessdate=2012-12-03|archive-date=2013-01-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20130117082222/http://www.musc.edu/cando/geocam/atacama/atacama.html|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite book|title=Industrial Minerals & Rocks: Commodities, Markets, and Uses|last=Kogel|first=Jessica Elzea|publisher=Society for Mining, Metallurgy, and Exploration|year=2006|isbn=978-0-87335-233-8|edition=7th|location=Littleton, Colo.|page=605|editor=Kogel, Jessica Elzea|editor2=Trivedi, Nikhil|editor3=Barker, James|editor4=Krukowski, Stanley}}</ref>

== Arsyllfeydd seryddol ==
[[Delwedd:ALMA_and_the_centre_of_the_Milky_Way.jpg|bawd|ALMA a chanol y [[Llwybr Llaethog yn awyr y nos|Llwybr Llaethog]]<ref>{{Cite news|url=http://www.eso.org/public/announcements/ann14045/|title=ALMA Upgrade to Image the Event Horizons of Supermassive Black Holes|work=ESO Announcement|access-date=10 Mehefin 2014}}Check date values in: <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">&#x7C;access-date=</code> ([[Cymorth:CS1 errors#bad date|help]])
</ref>]]

Oherwydd ei uchder uchel, bron nad ydy  gorchudd cwmwl yn bodoli, gydag aer sych, a diffyg llygredd golau ac  ymyrraeth radio gan ddinasoedd a threfi poblog, mae'r anialwch yma'n un o'r llefydd gorau yn y byd i gynnal arsylwadau seryddol.<ref>{{cite news|url=http://www.technocrazed.com/atacama-desert-facts-for-tourist|title=Top 10 Atacama Desert Facts That Every Tourist Must Know|accessdate=19 Tachwedd 2015|archive-date=2017-06-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20170611040230/http://www.technocrazed.com/atacama-desert-facts-for-tourist|url-status=dead}}</ref><ref>{{cite journal|title=Parque Astronómico de Atacama: An Ideal Site for Millimeter, Submillimeter, and Mid-Infrared Astronomy|last2=Rubio|first2=M.|date=2014|journal=Publications of the Astronomical Society of the Pacific|issue=946|doi=10.1086/679330|volume=126|pages=1126|arxiv=1410.2451|bibcode=2014PASP..126.1126B|last3=Otárola|first3=A.|last4=Nagar|first4=N.|last1=Bustos|first1=R.|display-authors=2}}</ref> Mae Arsyllfa Deheuol Ewropeaidd yn gweithredu dau brif arsyllfa'n yr Atacama:
* Arsyllfa La Silla
* Arsyllfa Paranal, sy'n cynnwys y Telesgop Mawr Iawn
Mae telesgop radio seryddiaeth, a elwir yn yr Atacama Large Millimeter Array (ALMA - sef y Sbaenag am 'enaid') a adeiladwyd gan [[Ewrop]], [[Japan]], yr [[Unol Daleithiau America|Unol Daleithiau]], [[Canada]] a [[Tsile]] yn y Arsyllfa Llano de Chajnantor a agorwyd yn swyddogol ar y 3ydd o Hydref 2011.<ref>{{cite news|url=https://news.yahoo.com/chile-desert-huge-telescope-starts-galaxy-view-144346084.html|title=In Chile desert, huge telescope begins galaxy probe|last=Toll|first=Rosser|date=3 Hydref 2011|agency=AFP|accessdate=3 Hydref 2011}}</ref> Mae nifer o brosiectau radio -seryddiaeth, megis y CBI(Lluniwr Cefndirol Cosmig), y ASTE  (Arbrawf Telesgop  Is-milimedr Atacama) ac yn y ACT (Telesgop Cosmoleg Tsile), ymhlith eraill, wedi bod yn gweithredu yn ardal y Chajnantor ers 1999.

== Defnyddiau eraill ==
=== Chwaraeon ===
Mae Anialwch Atacama yn boblogaidd gyda selogion chwaraeon pob tirwedd ''"all-terrain"''. Mae amryw o bencampwriaethau wedi eu cynnal yma, gan gynnwys Rali yr Is Atacama, Rali Is Tsile, Rali Patagonia-Atacama ac argraffiadau diweddar Rali Dakar. Trefnwyd y rali hon gan yr [[Amaury Sport Organisation|A. S. O.]] (Amaury Sports Organisation) ac fe'i gynhaliwyd yn 2009, 2010, 2011, a 2012. Mae twyni'r anialwch yn ddelfrydol ar gyfer rasys rali a leolir ar gyrion dinas  Copiapó.<ref>{{Cite web|url=http://www.lanacion.cl/ruiz-tagle-ve-dificil-que-chile-no-este-en-un-nuevo-dakar/noticias/2012-11-21/144735.html|title=Ruíz-Tagle ve difícil que Chile no esté en un nuevo Dakar|date=21 Tachwedd 2012|access-date=3 December 2012|website=yes|publisher=This is Chile|archive-date=2016-11-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20161117221852/http://www.lanacion.cl/ruiz-tagle-ve-dificil-que-chile-no-este-en-un-nuevo-dakar/noticias/2012-11-21/144735.html|url-status=dead}}</ref> Dechreuodd Rali 15-Diwrnod Dakar 2013 ar y 5ed o Ionawr yn Lima, Periw, a thrwy Tsile, yr Ariannin ac yn ôl i Tsile a gorffen yn Santiago.<ref>{{Cite web|url=http://www.thisischile.cl/7626/2/dakar-rally-2013-to-culminate-in-chilean-capital/News.aspx|title=Dakar Rally event 2013 to culminate in Chilean capital|access-date=3 December 2012|website=yes|publisher=This is Chile|archive-date=2013-10-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20131029193802/http://www.thisischile.cl/7626/2/dakar-rally-2013-to-culminate-in-chilean-capital/News.aspx|url-status=dead}}</ref> Mae ymwelwyr hefyd ddefnyddio twyni tywod Anialwch yr Atacama ar gyfer tywod-fyrddio/ Sandboarding (sbaeneg: ''duna'').

Mae ras droed pythons o hyd o'r enw Croesi'r Atacama'n ras lle mae'r cystadleuwyr yn gorfod croesi ar draws  gwahanol dirweddau yr Atacama.<ref>{{Cite web|url=http://www.4deserts.com/atacamacrossing/|title=Atacama Crossing|access-date=3 December 2012|website=yes|publisher=4 deserts}}</ref>

Mae digwyddiad o'r enw Marathon y Llosgfynydd yn cymryd  lle ger llosgfynydd Lascar yn Anialwch y Atacama.<ref>[http://www.volcanomarathon.com Volcano Marathon] ''Volcanomarathon.com''.</ref>

=== Radio Ceir Solar ===
Arddangoswyd deunaw o geir egni solar o flaen y palas arlywyddol (y ''La Moneda'') yn Santiago ym mis Tachwedd 2012.<ref>{{Cite news|url=http://www.lanacion.cl/nueva-generacion-de-autos-solares-son-presentados-en-chile/noticias/2012-11-07/152040.html|title=Nueva generación de autos solares son presentados en Chile|date=7 Tachwedd 2012|work=La Nacion|access-date=3 December 2012|archive-date=2016-11-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20161117221859/http://www.lanacion.cl/nueva-generacion-de-autos-solares-son-presentados-en-chile/noticias/2012-11-07/152040.html|url-status=dead}}Check date values in: <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">&#x7C;access-date=, &#x7C;date=</code> ([[Cymorth:CS1 errors#bad date|help]])</ref> Yna aeth y ceir i rasio drwy'r anialwch (1,300 cilomedr) rhwng 15ed a19ed o Dachwedd 2012.<ref>{{Cite news|url=http://www.lanacion.cl/los-autos-que-competiran-en-la-super-carrera-solar-de-atacama/noticias/2012-11-08/124405.html|title=Los autos que competirán en la súper carrera solar de Atacama|date=8 Tachwedd 2012|work=La Nacion|access-date=3 Rhagfyr 2012|archive-date=2016-11-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20161117221904/http://www.lanacion.cl/los-autos-que-competiran-en-la-super-carrera-solar-de-atacama/noticias/2012-11-08/124405.html|url-status=dead}}Check date values in: <code style="color:inherit; border:inherit; padding:inherit;">&#x7C;access-date=, &#x7C;date=</code> ([[Cymorth:CS1 errors#bad date|help]])</ref>

=== Twristiaeth ===
Mae'r rhan fwyaf o bobl sy'n mynd i fynd ar daith i'r  anialwch yn aros yn nhref  San Pedro de Atacama.<ref>{{cite web|url=http://www.cntraveller.com/guides/south-america/chile/atacama-desert/where-to-stay|title=Guide to Atacama Desert|publisher=Conde Nast|work=Conde Nast Traveller|accessdate=3 April 2013|archive-date=2013-04-05|archive-url=https://web.archive.org/web/20130405011836/http://www.cntraveller.com/guides/south-america/chile/atacama-desert/where-to-stay|url-status=dead}}</ref> Mae Anialwch yr  Atacama yn un o'r tri lleoliad twristiaeth uchaf yn Tsile. Fe gomisiynwyd gwesty'r  ESO (Arsyllfa Deheuol Ewropeaidd) yn arbennig ar gyfer seryddwyr.<ref>{{cite book|title=21st Century Hotel|url=https://archive.org/details/21stcenturyhotel0000vick_v3t2|last=Vickers|first=Graham|publisher=Laurence King|year=2005|isbn=978-1-85669-401-8|location=London|page=[https://archive.org/details/21stcenturyhotel0000vick_v3t2/page/122 122]}}</ref>

== Giser El Tatio ==
Mae geiserau 80&nbsp;km o dref San Pedro de Atacama. Mae tua 80 geiserau o fewn dyffryn. Mae'nt yn agosach at  dref Chiu Chiu.<ref>{{cite book|title=Volcano and Geothermal Tourism: Sustainable Geo-resources for Leisure and Recreation|publisher=Earthscan|year=2010|isbn=978-1-84407-870-7|location=London|editor1=Erfurt-Cooper, Patricia|editor2=Cooper, Malcolm}}</ref>

== Baddonau Poeth Puritama ==
 Baddonau Poeth Puritama (Termos Banos de Puritama) yw pyllau dŵr poeta creigiog sydd yn 37 milltir o'r geiserau.<ref>{{cite book|title=Frommer's Argentina & Chile|url=https://archive.org/details/frommersargentin00mrou|last=Mroue|first=Haas|publisher=Wiley|year=2005|isbn=978-0-7645-8439-8|edition=3rd|location=Hoboken, N.J. [u.a.]|page=[https://archive.org/details/frommersargentin00mrou/page/n319 308]|author2=Schreck, Kristina|author3=Luongo, Michael}}</ref>

== Oriel ==
<gallery heights="160px" mode="packed">
Icy Penitents on Chajnantor.jpg|Ffurfiannau eira yng ngolau'r lleuad
Image:Valle de la luna san pedro chile.jpg|Valle de la Luna, ger San Pedro de Atacama
Laguna Verde - Atacama.jpg|Laguna Verde
AtacamValley.jpg|Dyffryn yn Atacama
A Visible and Infrared Survey Telescope for Astronomy Before Sunset.jpg|
On Top of the World (wallpaper).jpg|Llwyfandir Chajnantor
Sailing Atacama Desert.jpg|Arsyllfa Paranal
Desierto florido 2010.jpg|Anialwch blodeo
Guanacos-001.jpg|Lamaod
AtacamaDesertByFrode.jpg|Dyffryn marwolaeth
Machuca iglesia.jpg|Eglwys Machuca
</gallery>

== Ardaloedd gwarchodedig ==
* Parc Cenedlaethol Pan de Azúcar
* Gwarchodfa Cenedlaethol Pampa del Tamarugal
* Gwarchodfa Genedlaethol La Chimba

== Chwedlau ==
* Alicanto
* Cawr Atacama

== Cyfeiriadau ==
{{cyfeiriadau}}

== Dolenni allanol ==
* [http://amesnews.arc.nasa.gov/releases/2003/03_87AR.html "Mars-like Soils in the Atacama Desert, Chile, and the Dry Limit of Microbial Life"] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20031119114044/http://amesnews.arc.nasa.gov/releases/2003/03_87AR.html |date=2003-11-19 }}, datganiad i'r wasg NASA 
* [http://www.nature.com/news/2005/050314/full/news050314-12.html "Roving robot finds desert life"], erthygl yn ''Nature''
* [http://www.aladyinlondon.com/2011/02/atacama-desert-chile-excursions.html "A Lady in the Atacama Desert], o'r blog trafeulio ''A Lady in London''
* [http://geology.gsapubs.org/content/33/4/321.full#ref-9 Detailed article issued by the] Geological Society of America<span> ar hanes sychder Anialwch yr Atacama</span>
* [http://www.atacamaphoto.com/atacama-desert Atacama Desert Photo Gallery], lluniau o nifer o wahanol dirweddau, fflora a ffawna Anialwch yr Atacama.

[[Categori:Anialwch De America|Atacama]]