Twll du
 Y twll du goranferthol tu fewn i gnewyllyn y galaeth hirgylchol goranferthol Messier 87 yng nghytser Virgo. Amcangyfrif fod ei fás yn biliynau o weithiau yn drymach na'r Haul[1] Hwn oedd y twll du cynta i'w ddelweddu yn uniongyrchol gan Delesgôp Event Horizon (ryddhawyd y llun ar 10 Ebrill 2019).[2][3] | |
| Enghraifft o'r canlynol | math o wrthrych seryddol  |
|---|---|
| Math | massive compact halo object |
| Y gwrthwyneb | white hole |
| Yn cynnwys | firewall, event horizon, gravitational singularity |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Yn ôl damcaniaeth perthnasedd cyffredinol Einstein rhan o'r gofod yw twll du lle na all unrhyw beth (gan gynnwys golau) ddianc, o herwydd y duwch hwn y cafodd ei enw. Yr hyn sy'n atynnu popeth tuag ato yw disgyrchiant cryf, a phan fo rhywbeth yn cael ei sugno i'r twll, ni all fyth ddod oddi yno. Ceir ymyl, neu ffin, i'r twll du, sef yr union bwynt o ble na ddaw dim yn ôl, a gelwir y ffin hwn yn "orwel y digwyddiad".
Caiff y twll du ei greu o ganlyniad i ddadfeiliad amser-gofod a achosir gan gywasgedd màs. Pan na all seren ehangu rhagor, a'r egni oddi fewn yn dod i ben (egni a fu'n gwrthweithio yn erbyn disgychiant) mae'n crebachu'n llai ac yn llai ac yn y diwedd yn ffurfio twll du. Ceir cymaint o fas mewn cyn lleied o gyfaint, fel na all golau ddianc ohono.
O dan reolau neu ddamcaniaeth mecaneg cwantwm, mae i'r twll du dymheredd ac mae ymbelydredd Hawking yn cael ei allyrru ohonynt. Mae'r tymheredd hwn, fodd bynnag, yn is na thymheredd yr ymbelydredd cefndirol. Er ei fod yn anweledig, gall y seryddwr ei adnabod oherwydd y ffordd mae'r gwrthrychau sydd o'i gwmpas yn symud ac yn ymateb iddo. Pan fo cwmwl o nwy yn cael ei 'sugno' i mewn iddo, gwnaiff hynny mewn siâp sbiral gan allyrru llawer o ymbelydredd a gaiff ei fesur gan delesgopau ar y Ddaear.
Ar 11 Chwefror 2016, cyhoeddodd prosiect LIGO y darganfyddiad uniongyrchol o donnau ddisgyrchol, oedd hefyd yn cynrychiol y darganfyddiad cyntaf o gyfuniad twll du.[4] Hyd at Rhagfyr 2018, darganfyddwyd 11 ton ddisgyrchol a ddeiliodd o gyfuniadau tyllau du (ac un cyfuniad o gyfuniad seren niwtron ddeuol).[5][6] Ar 10 Ebrill 2019, cyhoeddwyd y ddelwedd uniongyrchol cyntaf erioed o dwll du yn Messier 87, yn dilyn arsylwadau wnaed gan Delesgôp Event Horizon yn 2017.[7]
Mae twll du yn rhanbarth o ofod gofod syn arddangos cyflymiad disgyrchiant mor gryf fel na all dim - dim gronynnau neu hyd yn oed ymbelydredd electromagnetig fel golau - ddianc ohono.
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Oldham, L. J.; Auger, M. W. (March 2016). "Galaxy structure from multiple tracers - II. M87 from parsec to megaparsec scales". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society 457 (1): 421–439. arXiv:1601.01323. Bibcode 2016MNRAS.457..421O. doi:10.1093/mnras/stv2982.
- ↑ Overbye, Dennis (10 Ebrill 2019). "Black Hole Picture Revealed for the First Time - Astronomers at last have captured an image of the darkest entities in the cosmos - Comments". The New York Times. Cyrchwyd 10 Ebrill 2019.
- ↑ The Event Horizon Telescope Collaboration (10 April 2019). "First M87 Event Horizon Telescope Results. I. The Shadow of the Supermassive Black Hole". The Astrophysical Journal Letters 87 (1). https://iopscience.iop.org/article/10.3847/2041-8213/ab0ec7. Adalwyd 10 Ebrill 2019.
- ↑ Abbott, B.P. (2016). "Observation of Gravitational Waves from a Binary Black Hole Merger". Phys. Rev. Lett. 116 (6): 061102. arXiv:1602.03837. Bibcode 2016PhRvL.116f1102A. doi:10.1103/PhysRevLett.116.061102. PMID 26918975.
- ↑ Ethan Siegel (4 December 2018) Five Surprising Truths About Black Holes From LIGO
- ↑ "Detection of gravitational waves". LIGO. Cyrchwyd 9 Ebrill 2018.
- ↑ Overbye, Dennis. "Black Hole Picture Revealed for the First Time". New York Times. Cyrchwyd 10 Ebrill 2019.