Neilldir Indiaidd
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | neilldir  |
|---|---|
| Math | endid gweinyddol yn UDA, tiroedd ble mae brodorion gwreiddiol gwlad yn byw, Neilldir Indiaidd |
| Dechrau/Sefydlu | 1763 |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Tir a neilltuwyd ar gyfer brodorion gwreiddiol America yw Neilldir Indiaidd (Saesneg: Indian reservation). Gair cyfansawdd yw 'neilldiroedd' sef 'neilltuo' a 'tir'. Mae'r neilldiroedd hyn wedi eu cofrestru gan y cenhedloedd brodorol (ac nid gan y taleithiau unigol): ceir 574 o lwythau (neu 'genhedloedd') a gydnabyddir yn ffederal sy'n byw yn yr UD, ac mae tua hanner ohonynt yn gysylltiedig â Neilldiroedd Indiaidd. Diffinnir y term "Americanwyr Brodorol" gan Gyfrifiad yr Unol Daleithiau, sef y llwythau sy'n dod o'r Unol Daleithiau ac Alaska yn wreiddiol. Ceir 326 Neilltir Indiaidd.
Mae sawl Neilldir Indiaidd yn cael eu rhannu rhwng sawl llwyth ac mae sawl llwyth heb neilldir o gwbwl.[1] Yn ogystal, oherwydd sut y rhannwyd y tiroedd yn y gorffennol (a gwerthu llawer o'r tir i Americanwyr Anfrodorol). Mae'r clytwaith cymhleth hwn o eiddo preifat a chyhoeddus yn creu anawsterau gweinyddol, gwleidyddol a chyfreithiol sylweddol.
Cyfanswm arwynebedd y Neilldiroedd Indiaidd yw 56,200,000 acr (22,700,000 ha neu 87,800 milltir sgwâr) - tua'r un faint a thalaith Idaho neu Ynys Prydain.
Er bod y rhan fwyaf o'r Neilldiroedd Indiaidd yn fach o gymharu â thaleithiau'r UD, mae deuddeg ohonyn nhw'n fwy na thalaith Rhode Island. Y mwyaf yw Neilldir Cenedl Nafacho, sy'n debyg o ran maint i Orllewin Virginia. Dosbarthwyd y Neilldiroedd yn anwastad ledled y wlad; mae'r mwyafrif i'r gorllewin o'r Mississippi ac yn meddiannu tiroedd a gafodd eu cadw gyntaf trwy gytuniad neu "a roddwyd" o'r tiroedd cyhoeddus.[2]
Oherwydd mai sofraniaeth lwythol cyfyngedig sydd gan genhedloedd Brodorol America, gall eu deddfau amrywio o ddeddfau gweddill yr ardal sydd y tu allan i'r Neilldiroedd.[3] Er enghraifft, gall deddfau o fewn y Neilldiroedd ganiatáu casinos mewn taleithiau nad ydynt yn caniatáu gamblo. Yn gyffredinol, mae gan y cyngor y brodorion, awdurdodaeth llwyr dros yr Neilldir, yn fwy na'r llywodraeth leol, llywodraeth y wladwriaeth neu'r Llywodraeth Ffederal. Mae gan wahanol Neilldiroedd systemau llywodraeth gwahanol. Sefydlwyd y mwyafrif o'r Neilldiroedd Brodorol America gan y llywodraeth ffederal.[4]
Mae'r term "neilldir" yn ddynodiad cyfreithiol. Daw o'r syniad o genhedloedd Brodorol America fel sofraniaid annibynnol ar yr adeg y cadarnhawyd Cyfansoddiad yr UD. Felly, cytuniadau a orfodwyd yn aml ar y brodorion yw'r rhain, neu a gytunwyd arnynt drwy dwyll. Yn y cytuniadau hyn, roedd y Brodorion Indiaidd yn "neilltuo" tiroedd ar wahan i'r gweddill, iddyn nhw eu hunain, a dyma darddiad y term.[5][6] Parhaodd y term i gael ei ddefnyddio ar ôl i'r llywodraeth ffederal ddechrau adleoli cenhedloedd yn dreisgar i ddarnau o dir nad oedd ganddynt gysylltiad hanesyddol ag ef.
Heddiw mae mwyafrif yr Americanwyr Brodorol ac a Brodorion Alaska yn byw y tu allan i'r Neilldiroedd yn aml mewn dinasoedd gorllewinol mwy fel Phoenix a Los Angeles.[7][8] Yn 2012, roedd dros 2.5 miliwn o Americanwyr Brodorol, gydag 1 filiwn yn byw yn y Neilldiroedd.[9]
Llythyrau gan Arlywyddion yr Unol Daleithiau ar Neilldiroedd y Brodorion (1825-1837)[golygu | golygu cod]
Roedd 'Cytuniadau, Deddfau a Rheoliadau Indiaidd yn Ymwneud â Materion Indiaidd' (Indian Treaties, and Laws and Regulations Relating to Indian Affairs; 1825) yn ddogfen a lofnodwyd gan yr Arlywydd Andrew Jackson[10] lle mae'n nodi “ein bod wedi gosod y neilldiroedd mewn cyflwr gwell er budd cymdeithas” gyda chymeradwyaeth pobl y neilldiroedd cynhenid cyn 1850.[10] Mae'r llythyr wedi'i arwyddo gan Isaac Shelby a Jackson gan drafod sawl rheoliad ynglŷn â phobl frodorol America a chymeradwyo arwahanu'r Brodorion a'r system o neillduo tirooedd ar wahân.
Ym 1837 daeth yr Arlywydd Martin Van Buren i gytundeb â Llwyth Saginaw o Chippewas i adeiladu goleudy. Roedd Arlywydd Unol Daleithiau America yn ymwneud yn uniongyrchol â chreu cytuniadau newydd ynghylch Neilldiroedd Indiaidd cyn 1850. Dywedodd Van Buren mai Neilldiroedd Indiaidd cynhenid yw “eu holl diroedd yn nhalaith Michigan, ar yr egwyddor y gwerthir eu tiroedd, er eu budd, a’r enillion gwirioneddol yn cael eu talu iddynt.”[11] Roedd y cytundeb yn mynnu bod y llwyth brodorol yn gwerthu eu tir i adeiladu goleudy.[11]
Mae cytundeb a lofnodwyd gan John Forsyth, yr Ysgrifennydd Gwladol ar ran Van Buren, hefyd yn pennu lle mae'n rhaid i bobl frodorol fyw o ran y system Neilldiroedd yn America rhwng Pobl Oneida ym 1838. Mae'r cytundeb hwn yn caniatáu pum mlynedd i'r bobl frodorol ar neilldir benodol “glannau gorllewinol bae Saganaw.”[12] Mae erthygl dau o'r cytundeb yn honni fod “y neilldir ger afon Angrais ac afon Reiffl, yn cael ei roi i'r Indiaid am bum mlynedd.” Yn ychwanegol at hyn, clymwyd yr Indiaid brodorol gan ataliadau a wthiwyd arnynt gan y lwfans pum mlynedd.
Gwerthiannau tir cynnar yn Virginia (1705–1713)[golygu | golygu cod]
Defnyddiodd yr awdur ysgolheigaidd Buck Woodard bapurau ecseciwtif gan y Llywodraethwr William H. Cabell yn ei erthygl, “Indian Land sales and rhandir in Antebellum Virginia” i drafod neilldiroedd brodorol yn America cyn 1705, yn benodol yn Virginia.[13] Mae’n honni “fe wnaeth y llywodraeth drefedigaethol gydnabod hawliau tir Nottoway trwy gytundeb 1713, ar ddiwedd Rhyfel Tuscaro.”[13] Roedd gan bobloedd brodorol America gytundebau cytundeb tiroedd mor gynnar â 1713.[13]
Dechrau'r System Neilldiroedd y Brodorion yn America (1763-1834)[golygu | golygu cod]
Dechreuodd system Neilldio Americanwyr Brodorol gyda “Chyhoeddiad Brenhinol 1763, lle neilltuodd Prydain Fawr adnodd enfawr i Indiaid yn nhiriogaeth yr Unol Daleithiau bresennol.”[14] Cyflwynodd yr Unol Daleithiau ddeddf arall pan “basiodd y Gyngres Ddeddf Dileu Indiaid ym 1830.”[14] Trydedd weithred a wthiwyd drwyddi oedd “symudodd y llywodraeth ffederal“ ddognau o'r 'Pum Llwyth Sifil' o'r taleithiau de-ddwyreiniol yn Neddf Di-Gyfathrach 1834.” [14] Mae'r tair deddf hyn wedi cychwyn y system o Neilldiro Brodorion yn Unol Daleithiau America, gan arwain at symud pobl frodorol yn rymus i Neilldiroedd penodol.[14]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "Frequently Asked Questions". Bureau of Indian Affairs. Cyrchwyd 2020-10-13.
- ↑ Kinney, 1937; Sutton, 1975
- ↑ Davies & Clow; Sutton 1991.
- ↑ For general data, see Tiller (1996).
- ↑ Frantz, Klaus (1999). Indian Reservations in the United States: Territory, Sovereignty, and Socioeconomic Change. Chicago: University of Chicago Press. t. 45. ISBN 0-226-26089-5. Cyrchwyd 30 Medi 2020.
- ↑ See, e.g., United States v.
- ↑ "Racial and Ethnic Residential Segregation in the United States: 1980–2000". Census.gov. Cyrchwyd 5 Mehefin 2012.
- ↑ For Los Angeles, see Allen, J. P. and E. Turner, 2002.
- ↑ "US should return stolen land to Indian tribes, says United Nations".
- ↑ 10.0 10.1 Andrew Jackson, “A letter by Andrew Jackson, President of the United States of America, Indian Treaties and Laws and Regulations Relating to Indian Affairs: To Which Is Added, An Appendix.
- ↑ 11.0 11.1 Martin Van Buren, President of the United States of America, ”Treaties between the United States and the Saginaw tribe of Chippewas,” 1837.
- ↑ John Forsyth, the Secretary of State On behalf of, President Buren, Martin Van of the United States.
- ↑ 13.0 13.1 13.2 Buck Woodard, “Indian Land sales and allotment in Antebellum Virginia: trustees, tribal agency, and the Nottoway Reservation,” American Nineteenth Century History 17. no. 2 (2016): page number. 161-180.
- ↑ 14.0 14.1 14.2 14.3 James E Togerson "Indians against Immigrants: Old Rivals, New Rules: A Brief Review and Comparison of Indian Law in the Contiguous United States, Alaska, and Canada."