Gweld cod am Y Lan Orllewinol

{{Gwybodlen lle}}

[[Delwedd:we-map.png|200px|bawd|Map o'r Lan Orllewinol]]

'''Y Lan Orllewinol''' yw'r enw ar un o [[Tiriogaethau Palesteinaidd|Diriogaethau Palesteinaidd]] yn y [[Dwyrain Canol]] ar lan orllewinol [[Afon Iorddonen]], rhwng [[Israel]] yn y gorllewin a [[Gwlad Iorddonen]] yn y dwyrain. Un o'r symbolau yn erbyn Israel yw merch ifanc o'r enw [[Ahed Tamimi]], a garcharwyd heb dreial yn 2017 am herio plismyn arfog.

== Daearyddiaeth ==
Mae'n cynnwys bryniau [[Judaea]] a [[Samaria]] a rhan o ddinas [[Jeriwsalem]]. Mae prif ddinasoedd a threfi'r Lan Orllewinol yn cynnwys [[Jenin]], [[Nablus]], dwyrain [[Jeriwsalem]], [[Bethlehem]], [[Ramallah]], [[Hebron]] a [[Jericho]]. Ceir hefyd ddinas newydd [[Rawabi]].

== Hanes ==
Yn rhan o [[Palesteina|Balesteina]] yn sgîl yr [[Ail Ryfel Byd]], daeth i feddiant Gwlad Iorddonen ar ôl cadoediad [[1949]] a sefydlu gwladwriaeth Israel. Cafodd ei meddiannu eto gan Israel yn y [[Rhyfel Chwe Diwrnod]] Israel-Arabiaidd ([[1967]]).

== Gweinyddiad ==
Newidiodd polisïau gweinyddiad y Lan Orllewinol yn sgil arwyddo [[Cytundebau Oslo|cytundeb Oslo II]] ym [[1995]] gan [[Yasir Arafat]] a [[Yitzak Rabin]]. Rhannwyd y tir yn dri chategori gweinyddol ardaloedd A, B ac C (nid yw'r ardaloedd yn ddi-dor), ac 11 dalgylch. Ar hyn o bryd, mae ardaloedd A, B ac C yn cynrychioli 17%, 24% a 59% o'r arwynebedd yn ôl eu trefn. Mae awdurdod sifil llawn gan yr [[Awdurdod Cenedlaethol Palesteina]] yn ardal A, gweinyddir ardal B ar y cyd rhwng yr Awdurdod ac Israel, tra bod ardal C dan reolaeth Israelaidd llawn. Mae'n debyg fod 98% o boblogaeth Palesteina yn byw yn ardaloedd A a B. 
Erys nifer o drefedigaethau Israelaidd ar y tir mwyaf ffrwythlon yn y gorllewin. Mae Israel yn dal ei gafael ar y rhan fwyaf o'r trefedigaethau, nifer o'r ardaloedd gwledig, y ffyrdd, y cyflenwad dŵr, yr awyr uwch y Lan gyfan, a'r ardaloedd ar y ffiniau.

Mae Israel wedi codi [[Mur Diogelwch Israel|mur]] rhyngddi a'r Lan Orllewinol.

[[Delwedd:Settlements2006.jpg|200px|bawd|dim|Map o'r trefedigaethau a chaedigaethau ers Ionawr [[2006]]. Yr ardaloedd melyn yw'r prif drefi Palesteinaidd. Ardaloedd milwrol caedig, ar ffin y trefedigaethau, neu ardaloedd a ynysir gan Fur Israelaidd y Lan Orllewinol yw'r ardaloedd pinc golau. Gwladychiadau Israelaidd, allbyst a chanolfannau milwrol yw'r ardaloedd pinc tywyll. Dengys y lein du llwybr y Mur.]]

== Gweler hefyd ==
* [[Awdurdod Cenedlaethol Palesteina]]
* [[Cyflafan Jenin]]
* [[Gwrthdaro Israelaidd-Palesteinaidd]]
* [[Tiriogaethau Palesteinaidd]]

== Dolenni allanol ==
* {{eiconiaith|Corëaeg}} [http://uk.youtube.com/watch?v=SQyIKyd2gqA Fideo: "Israel Soldier - Palestinian Girl"] Heddyches Americanaidd o dras Balesteinaidd yn ceisio atal milwyr IDF rhag saethu ar brotestwyr Palesteinaidd yn y Lan Orllewinol.

{{Gwledydd Arabaidd}}
{{Gwledydd y Môr Canoldir}}

{{DEFAULTSORT:Glan Orllewinol}}
[[Categori:Hanes Gwlad Iorddonen]]
[[Categori:Hanes y Dwyrain Canol]]
[[Categori:Israel]]
[[Categori:Y Lan Orllewinol| ]]
[[Categori:Palesteina| ]]
[[Categori:Tiriogaethau dadleuol]]