Gweld cod am Shanghai

{{Gwybodlen lle| gwlad={{banergwlad|Gweriniaeth Pobl Tsieina}} | ynganiad  = {{wikidata|property|P443}} }}

Dinas fwyaf [[Gweriniaeth Pobl Tsieina]] yw '''Shanghai''' neu weithiau yn Gymraeg '''Sianghai'''<ref>''[[Geiriadur yr Academi]]'', [Shanghai].</ref> ([[Tsieineeg]]: 上海 {{Sain|Zh-Shanghai.ogg|Shànghǎi}}). Saif ar lan deheuol [[Afon Yangtze]] yn nwyrain Tsieina, a llifa Afon Huangpu drwy'r ddinas.<ref>{{eicon en}}{{cite web|title=Shanghai ar Dictionary.com|url=http://dictionary.reference.com/browse/Shanghai|website=dictionary.reference.com|accessdate=24 Mawrth 2015}}</ref> Gyda phoblogaeth o {{wikidata|properties|qualifier|references|normal+|best|Q8686|P1082|P585}} yn yr ardal ddinesig, saif yn 3edd o ran dinasoedd y byd yn ôl poblogaeth a'r fwyaf yn Tsieina. Yn ogystal, mae Shanghai yn ddinas hunanlywodraethol gyda statws tebyg i dalaith.

Mae Shanghai yn ganolfan byd-eang ym maes cyllid, [[ymchwil]], [[technoleg]], gweithgynhyrchu, a [[cludiant|chludiant]], a phorthladd Shanghai yw'r porthladd prysura'r byd; bu'n ganolbwynt i gynnydd economaidd Tsieina yn y blynyddoedd diwethaf. Roedd Shanghai yn wreiddiol yn bentref pysgota ac yna'r dref marchnad digon di-nod, ond tyfodd o ran pwysigrwydd yn y [[19g]] oherwydd masnach a'i leoliad fel porthladd. Mae'r ddinas yn un o bum borthladdoedd a agorwyd er mwyn hwyluso masnach tramor, ar ôl y Rhyfel Opiwm Cyntaf. Yna ffynnodd y ddinas, gan ddod yn brif ganolbwynt masnachol ac ariannol rhanbarth Asia-Môr Tawel yn y [[1930au]]. Yn ystod yr Ail Ryfel Sino-Japaneaidd, y ddinas oedd safle Brwydr Fawr Shanghai. Ar ôl y rhyfel, gyda [[Plaid Gomiwnyddol Tsieina]] yn meddiannu tir mawr Tsieina ym 1949, roedd masnach yn gyfyngedig i wledydd [[sosialaeth|sosialaidd eraill]], a dirywiodd dylanwad byd-eang y ddinas.

Ers 2020, cofrestrwyd Shanghai fel dinas Alpha + (haen gyntaf fyd-eang) gan y''Globalization and World Cities Research Network'' a'i graddio fel y 3edd ganolfan ariannol fwyaf cystadleuol a mwyaf yn y byd y tu ôl i [[Dinas Efrog Newydd|Ddinas Efrog Newydd]] a [[Llundain]]. Mae ganddo'r nifer ail-uchaf o biliwnyddion o unrhyw ddinas yn y byd, y pumed allbwn ymchwil wyddonol mwyaf o unrhyw ddinas yn y byd, a sefydliadau addysgol uchel eu statws gan gynnwys pedair prifysgol Prosiect 985: Prifysgol Fudan, Prifysgol Shanghai Jiao Tong, Tongji Prifysgol, a Phrifysgol Normal Dwyrain Tsieina.

Cofnodir tŵf Shanghai o'r [[10g]] ymlaen. Adeiladwyd muriau'r ddinas yn [[1553]], ond dim ond yn y [[19g]] y daeth yn ddinas bwysig.

==Geirdarddiad==
Y ddau [[Arwyddlun Tsieineaidd]] yn enw'r ddinas yw {{zh|c={{linktext|上}} |labels=no}} ({{transl|zh|shàng}}/''zan'', "upon") a {{zh|c={{linktext|海}} |labels=no}} ({{transl|zh|hǎi}}/''hae'', "sea"), sydd, gyda'i gilydd yn golygu "Wrth y môr". Mae'r dystiolaeth cynharaf o'r enw hwn yn dyddio o linach Cân yr [[11g]], pan oedd eisioes cymer afon a thref gyda'r enw hwn yn yr ardal.<ref name="Danielson, Eric N. 2004, pp.8-9">Danielson, Eric N., ''Shanghai and the Yangzi Delta'', 2004, tt.&nbsp;8–9.</ref>

Roedd '''Shēn''' neu 申城 (Shēnchéng, "Dinas Shen") yn enw cynnar a fathwyd gan Arglwydd Chunshen, uchelwr o'r [[3g CC]] a phrif weinidog talaith Chu, a'r ardal lle safai'r Shanghai modern. Mae timau chwaraeon a phapurau newydd yn Shanghai yn aml yn defnyddio 'Shen' yn eu henwau, fel Shanghai Shenhua a Shen Bao.

Roedd 华亭 [c] ('''Huátíng''') hefyd yn enw cynnar arall ar Shanghai. Yn 751 OC, yn ystod llinach canol Tang, sefydlwyd sir Huating gan Zhao Juzhen, llywodraethwr Wu Commandery, yn Songjiang heddiw, y weinyddiaeth gyntaf ar lefel sirol yn Shanghai heddiw. Enwyd y gwesty pum seren cyntaf yn y ddinas ar ôl Huating.

==Hanes==
=== Goresgyniad Japan ===
Ar 28 Ionawr 1932, goresgynnodd lluoedd [[Japan]] Shanghai wrth i'r Tsieineaid geisio gwrthsefyll ac amddiffyn. Dinistriwyd mwy na 10,000 o siopau a channoedd o ffatrïoedd ac adeiladau cyhoeddus, gan adael ardal Zhabei yn adfail. Cafodd tua 18,000 o sifiliaid naill ai eu lladd, eu hanafu, neu ar goll.<ref name="SHChronicles">{{cite web |script-title = zh:上海通志 总述 |trans-title = General History of Shanghai – Overview |publisher = Office of Shanghai Chronicles |url = http://www.shtong.gov.cn/dfz_web/DFZ/Info?idnode=4560&tableName=userobject1a&id=101941 |date = 1 Gorffennaf 2008 |access-date = 2 Hydref 2019 |language = zh |archive-url = https://web.archive.org/web/20181125124109/http://www.shtong.gov.cn/dfz_web/DFZ/Info?idnode=4560&tableName=userobject1a&id=101941 |archive-date = 25 Tachwedd 2018 |url-status = live }}</ref> Cafwyd cadoediad ei drefnu ar 5 Mai 1932.<ref>{{cite web |script-title=zh:图说上海一二八事变----战争罪行 |website = archives.sh.cn |url = http://www.archives.sh.cn/shjy/tssh/201303/t20130313_38117.html |access-date = 3 Hydref 2019 |language = zh |archive-url = https://web.archive.org/web/20180204225310/http://www.archives.sh.cn/shjy/tssh/201303/t20130313_38117.html |archive-date = 4 Chwefror 2018 |url-status = live }}</ref> Ym 1937, arweiniodd Brwydr Shanghai at feddiannu'r rhannau o Shanghai a weinyddir gan Tsieineaidd y tu allan i'r Wladfa Ryngwladol a Chonsesiwn Ffrainc. Roedd pobl a arhosai yn y ddinas dan feddiant yn dioddef o ddydd i ddydd, gan newyn, gormes neu farwolaeth.<ref>Nicole Huang, "Introduction," in Eileen Chang, Written on Water, translated by Andrew F. Jones (Efrog Newydd: Columbia University Press, 2005), XI</ref> Yn y pen draw, meddiannwyd y consesiynau tramor gan y Japaneaid ar 8 Rhagfyr 1941 ac fe wnaethant aros nes i Japan ildio ym 1945 yn yr [[Ail Ryfel Byd]]; cyflawnwyd llawer o droseddau rhyfel yn ystod yr amser hwnnw.<ref>[http://news.xinhuanet.com/english/2005-06/16/content_3094613.htm 149 comfort women houses discovered in Shanghai] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081201080455/http://news.xinhuanet.com/english/2005-06/16/content_3094613.htm |date=1 Rhagfyr 2008}}, Xinhua News Agency, 16 Mehefin 2005.</ref>

=== Hanes fodern ===
Ar ôl y rhyfel, adferwyd economi Shanghai; rhwng 1949 a 1952 cynyddodd allbwn amaethyddol a diwydiannol y ddinas 51.5% a 94.2%, yn y drefn honno.<ref name="SHChronicles" /> Roedd 20 ardal drefol a 10 maestref ar y pryd.<ref name="toponymy">{{cite web |script-title = zh:上海地名志 总述 |publisher = Office of Shanghai Chronicles |url = http://www.shtong.gov.cn/dfz_web/DFZ/Info?idnode=70865&tableName=userobject1a&id=73521 |date = 3 Awst 2004 |access-date = 3 Hydref 2019 |language = zh-cn |archive-date = 2020-03-24 |archive-url = https://web.archive.org/web/20200324142023/http://www.shtong.gov.cn/dfz_web/DFZ/Info?idnode=70865&tableName=userobject1a&id=73521 |url-status = dead }}</ref> Ar 17 Ionawr 1958, daeth Jiading, Baoshan, a Sir Shanghai yn Jiangsu yn rhan o Shanghai Ddinesig, ac ehangodd i arwynebedd o 863 km2 (333.2 metr sgwâr). Y mis Rhagfyr canlynol, ehangwyd yr arwynebedd ymhellach i 5,910 km2 (2,281.9 metr sgwâr) ar ôl ychwanegu mwy o ardaloedd maestrefol cyfagos yn Jiangsu: Chongming, Jinshan, Qingpu, Fengxian, Chuansha, a Nanhui.<ref>{{cite book |last=Pacione |first=Michael |date=4 December 2014 |title=Problems and Planning in Third World Cities |publisher=Routledge Revivals |isbn=9780415705936 }}</ref> Ym 1964, aildrefnwyd adrannau gweinyddol y ddinas i 10 rhanbarth trefol a 10 sir.<ref name="toponymy" />

Fel canolfan ddiwydiannol Tsieina ac ynddi'r gweithwyr diwydiannol mwyaf medrus, daeth Shanghai yn ganolfan ar gyfer yr asgell chwith, radical yn ystod y [[1950au]] a'r [[1960au]]. Roedd y chwith radical Jiang Qing a'i thri chynghreiriad, (a elwid "y Gang o Bedwar"), wedi'u lleoli yn y ddinas.<ref>[https://books.google.com/books?id=b3MX4eQrl50C&pg=PA66 ''Shanghai: transformation and modernization under China's open policy''. By Yue-man Yeung, Sung Yun-wing, page 66], Chinese University Press, 1996</ref> Yn ystod y Chwyldro Diwylliannol (1966–1976), cafodd cymdeithas Shanghai ei difrodi’n ddifrifol, gyda 310,000 dedfryd anghywir yn cynnwys mwy nag 1 filiwn o bobl. Cafodd tua 11,500 o bobl eu herlid yn anghyfiawn a'u lladd. Ac eto, hyd yn oed yn ystod amseroedd mwyaf cythryblus y chwyldro, llwyddodd Shanghai i gynnal cynhyrchiad economaidd gyda chyfradd twf blynyddol da.<ref name="SHChronicles" />

Er 1949, mae Shanghai wedi cyfrannu at refeniw treth i'r llywodraeth ganolog; ym 1983, roedd cyfraniad y ddinas mewn refeniw treth yn fwy na'r buddsoddiad a gafwyd yn y 33 mlynedd diwethaf gyda'i gilydd.<ref>{{cite book |last=McGregor |first=Richard |date=31 Gorffennaf 2012 |title=The Party: The Secret World of China's Communist Rulers |url=https://archive.org/details/partysecretworld0000mcgr_i3r3 |publisher=Harper Perennial; Reprint |isbn=9780061708763 |author-link=Richard McGregor }}</ref> Roedd ei bwysigrwydd i les cyllidol y llywodraeth ganolog hefyd yn ei atal rhag troi at economaidd rhydd. Yn [[1990]], caniataodd [[Deng Xiaoping]] i Shanghai gychwyn diwygiadau economaidd, a ailgyflwynodd gyfalaf tramor i'r ddinas a datblygu ardal Pudong, gan arwain at greu Lujiazui (ardal ariannol Shanghai).<ref>{{cite web|url=http://www.xinhuanet.com/fortune/2018-09/17/c_1123438650.htm|script-title=zh:浦东，改革开放尽显"上海风度"|work=[[Xinhua News]]|date=17 Medi 2018|access-date=29 Medi 2019|language=zh-cn|archive-url=https://web.archive.org/web/20190929114521/http://www.xinhuanet.com/fortune/2018-09/17/c_1123438650.htm|archive-date=29 Medi 2019|url-status=live}}</ref> Yn 2020, mae Shanghai wedi'i gofrestru fel dinas Alpha + gan Rwydwaith Ymchwil Globaleiddio a Dinasoedd y Byd (''Globalization and World Cities Research Network''), sy'n golygu ei bod yn un o 10 dinas fwya'r byd.<ref>{{Cite web|title=GaWC - The World According to GaWC 2020|url=https://www.lboro.ac.uk/gawc/world2020t.html|access-date=2020-09-27|website=www.lboro.ac.uk}}</ref>

==Gweler hefyd==
*[[John Robert Jones (Llanuwchllyn)]]

==Oriel==
<gallery>
Delwedd:Shanghai 1928 Bund Cenotaph.jpeg|[[Y Bund]] ym 1928
Delwedd:Shanghai Nanking Road 1930s.jpeg|Ffordd Nanking yn y 1930au
Delwedd:Site of the First National Congress of the Communist Party of China.jpg|Adeilad cyntaf [[Plaid Gomiwnyddol Tsieina]]
Delwedd:The Bund (Zealotzuo).jpg|Adeilad [[HSBC]] yn Y Bund
Delwedd:Donglin Temple Shanghai 4.jpg|Teml Donglin
Delwedd:Jing'an Temple, Shanghai.jpg|Teml Jing'an
Delwedd:Songjiang ecupl.jpg|Ardal prifysgol yn Songjiang
Delwedd:A maglev train coming out, Pudong International Airport, Shanghai.jpg|Trên [[maglev]] yn adael [[Maes awyr rhyngwladol Pudong Shanghai]]
Delwedd:Shanghai10.JPG|Canolfan Arddangos Shanghai
</gallery>

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{Rhanbarthau Gweriniaeth Pobl Tsieina}}
{{Rheolaeth awdurdod}}

[[Categori:Shanghai| ]]
[[Categori:Dinasoedd Tsieina]]
[[Categori:Israniadau Gweriniaeth Pobl Tsieina]]