Rheilffordd model

Rheilffordd model

Math o gyfryngau	difyrwaith, cangen economaidd
Math	modelu
Cynnyrch	model railroad layout, trên model, model train accessory
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae modelu rheilffyrdd yn hobi lle mae systemau trafnidiaeth rheilffyrdd yn cael eu modelu ar raddfa fach. Mae modelau’n cynnwys unrhyw rai o’r canlynol (ar yr amod bod rheilffordd o ryw fath yn gynwysedig): locomotifau, cerbydau, cerbydau stryd, traciau, signalau, craeniau, a thirweddau gan gynnwys: cefn gwlad, ffyrdd, pontydd, adeiladau, cerbydau, harbyrau, tirwedd drefol, ffigurau model, goleuadau, a nodweddion fel afonydd, bryniau a thwneli.

Cefndir hanesyddol

Y rheilffyrdd model cynharaf oedd ‘rheilffyrdd carped' yn y 1840au. Y rheilffordd fodel gyntaf y mae cofnod ohoni oedd Rheilffordd y Tywysog Ymerodrol (Ffrangeg: Chemin de fer du Prince Impérial) a adeiladwyd ym 1859 gan yr Ymerawdwr Napoleon III ar gyfer ei fab 3 oed, ar dir y Château de Saint-Cloud ym Mharis. Roedd yn cael ei bweru gan fodur clocwaith ac yn rhedeg mewn ffigwr wyth. Ymddangosodd trenau model a yrrwyd gan drydan tua dechrau'r 20fed ganrif, ond modelau pur amrwd oedd y rhain. Mae trenau model heddiw yn fwy realistig, yn ogystal â bod yn llawer mwy datblygedig yn dechnolegol. Heddiw mae modelwyr yn creu gosodiadau rheilffyrdd model; gall y rhain fod yn ddychmygol, ond yn aml yn ail-greu lleoliadau go iawn a/neu adeg yn y gorffennol.

Y rheilffordd fodel hynaf yn y byd sydd yn dal i weithio yw model a ddyluniwyd i hyfforddi dynion signalau ar Reilffordd Swydd Gaerhirfryn a Swydd Efrog. Fe'i lleolir yn yr Amgueddfa Reilffordd Genedlaethol, Efrog, ac mae'n dyddio'n ôl i 1912. Parhaodd i gael ei defnyddio tan 1995. Adeiladwyd y model fel ymarfer hyfforddi gan brentisiaid Gweithdai Horwich y cwmni a darparwyd cerbydau gan Bassett-Lowke, cwmni trenau model enwog. Disgrifiad cyffredinol

Gellir cymryd rhan yn yr hobi mewn amryw o ffyrdd, o fod â set trên yn eich meddiant i dreulio oriau a symiau mawr o arian ar fodel mawr a manwl gywir o reilffordd a'r golygfeydd y mae'n mynd drwyddynt, a elwir yn "osodiad" (lay-out yn Saesneg). Gellir hyd yn oed gael modelau sy'n ddigon mawr i reidio arnynt. Ar y llaw arall, mae rhai wedi adeiladu gosodiad sy’n ffitio’n dwt mewn bocs esgidiau.

Gall modelwyr gasglu trenau model, gan adeiladu tirwedd i'r trenau basio drwyddi. I rai modelwyr, y nod yw adeiladu gosodiad sydd yn cael ei redeg yn y pen draw fel pe bai'n rheilffordd go iawn (os yw'r gosodiad yn seiliedig ar ffansi'r adeiladwr) neu fel y gwnaeth prototeip y model (os yw'r cynllun yn seiliedig ar fan neu lein go iawn). Os bydd modelwyr yn dewis modelu prototeip, mae hyn yn agor cyfleoedd i astudio’r lleoliad a threfniadau’r traciau, gan gyfeirio at ddogfennau hanesyddol.

Mae'r gosodiadau'n amrywio o gylch y mae trenau’n rhedeg o’i gwmpas (a elwir yn “dilynydd cynffon”) i atgynyrchiadau realistig o leoedd go iawn wedi'u modelu i raddfa. Mae’n debyg mai’r dirwedd fodel fwyaf yn y DU yw Amgueddfa Pendon yn Swydd Rhydychen, lle mae model cywrain dros ben o’r wlad o gwmpas Dyffryn y Ceffyl Gwyn yn y 1930au wedi bod yn cael ei adeiladu ers blynyddoedd. Mae'r amgueddfa hefyd yn gartref i un o'r modelau cynharaf a oedd yn cynnwys tirwedd ac adeiladau y tu hwnt i ffens y rheilffordd, sef gosodiad Dyffryn Madder a adeiladwyd gan John Ahern. Adeiladwyd hwn rhwng diwedd y 1930au a diwedd y 1950au a daeth â modelu realistig i mewn, gan dderbyn sylw ar y ddwy ochr i Fôr yr Iwerydd yn y cylchgronau Model Railway News a Model Railroader. Bekonscot yn Swydd Buckingham yw'r pentref model hynaf ac mae'n cynnwys rheilffordd fodel, yn dyddio o'r 1930au. Rheilffordd fodel fwyaf y byd ar raddfa HO yw'r Miniatur Wunderland yn Hamburg, yr Almaen. Y cynllun stêm byw mwyaf, gyda 25 milltir (40 km) o drac yw Train Mountain yn Chiloquin, Oregon, U.D.A.

Mae clybiau rheilffordd model yn bodoli lle mae selogion yn cyfarfod er mai prin yw’r rhain yng Nghymru. Mae clybiau yn aml yn trefnu arddangosfeydd o fodelau a gosodiadau er mwyn i’r cyhoedd allu mwynhau eu gwaith. Tan 2023, roedd Clwb Rheilffyrdd Model Warley yng Nghanolbarth Lloegr yn trefnu sioe rheilffyrdd model fwyaf y byd yn y Ganolfan Arddangos Genedlaethol ger Birmingham. Ceir arddangosfeydd mawr eraill yn yr Alban ac yn Llundain bob blwyddyn, ynghyd â degau o rai llai y hysbysebir nhw yn y cylchgronau modelu.

Y gymdeithas hynaf yw 'The Model Railway Club'[5] (a sefydlwyd ym 1910), ger Kings Cross, Llundain. Yn ogystal ag darparu cyfleoedd i rai greu rheilffyrdd model, mae ganddi 5,000 o lyfrau a chyfnodolion. Yn yr un modd, mae 'The Historical Model Railway Society'[6] yn Butterley, ger Ripley, Swydd Derby yn arbenigo mewn materion hanesyddol ac mae ganddi archifau sydd yn hwyluso sicrhau cywirdeb modelau hanesyddol. Er bod y rhan fwyaf o fodelwyr yn defnyddio graddfa fach, megis N, OO, HO neu O (gweler isod am esboniad o’r termau hyn) ac yn defnyddio trydan neu glocwaith fel modd pweru’r injans, mae un gangen arbenigol o’r hobi’n canolbwyntio ar raddfeydd a mesuryddion mwy, gan ddefnyddio medryddion trac rhwng 3.5 a 7.5 modfedd (89 i 191 mm) yn gyffredin. Mae modelau yn y graddfeydd hyn fel arfer yn cael eu hadeiladu â llaw a'u pweru gan ager byw, neu ddisel-hydrolig, ac mae'r injans yn aml yn ddigon pwerus i gludo dwsinau o deithwyr dynol.

Graddfeydd a mesuryddion

Mae'r geiriau graddfa a lled (neu drawsfesuriad) yn ymddangos yn gyfnewidiol ar y dechrau ond mae eu hystyron yn wahanol. Graddfa yw mesuriad y model mewn cymhariaeth â’r rheilffordd go iawn, er enghraifft 4mm i’r droedfedd. Y lled yw'r mesuriad rhwng y cledrau.

Mae maint yr injans yn dibynnu ar y raddfa a gall amrywio o 700 mm (27.6 modfedd) o daldra ar gyfer y graddfeydd stêm byw mwyaf y gellir eu gyrru fel 1:4, i lawr i faint blwch matsis ar gyfer y lleiaf: graddfa Z (1:220) neu raddfa T (1:450). Mae injan HO (1:87) nodweddiadol yn 50 mm (1.97 modfedd) o daldra, a 100 i 300 mm (3.94 i 11.81 modfedd) o hyd.

Y graddfeydd mwyaf poblogaidd yw: graddfa G; lled 1; graddfa O; graddfa S; graddfa HO (yn rhyngwladol); ond ym Mhrydain, mae’r raddfa OO wedi cael ei defnyddio o’r cychwyn er nad yw mor agos at y berthynas gywir rhwng maint y model a lled y trac. Byddai’n amhosibl newid i’r raddfa gywirach erbyn hyn oherwydd yr holl stoc ac offer sydd wedi eu prynu neu eu casglu. Wedyn, ceir graddfa TT (hen raddfa sydd newydd gael ei atgyfodi i weddi i dai modern, llai; a graddfa N (1:160 yn yr Unol Daleithiau, ond 1:148 yn y DU). HO ac OO yw'r rhai mwyaf poblogaidd o bell ffordd erbyn hyn. Yn y gorffennol, Graddfa O oedd y mwyaf arferol, a heddiw, mae poblogrwydd graddfa fach N yn cynyddu.

Mae tuedd cynyddol hefyd i greu gosodiadau (dychmygol fel arfer) o reilffyrdd sydd yn rhedeg ar drac lled gul. Fel arfer gwneir modelau 4mm i’r droedfedd (sef graddfa OO) ond yn rhedeg ar drac lled gul graddfa N.

Y raddfa gyffredin fwyaf yw 1:8, gyda 1:4 yn cael ei ddefnyddio weithiau ar gyfer reidiau parc. Graddfa G (Gardd, graddfa 1:24) sydd fwyaf poblogaidd ar gyfer modelu rheilffyrdd y tu allan yn yr ardd, er bod digon o rai lled O a OO yn gweithio’n llwyddiannus. Fodd bynnag, mae'n haws ffitio model graddfa G mewn gardd a chadw'r golygfeydd yn gymesur â'r trenau.

Gyda chymorth cymdeithasau masnach fel y Gymdeithas Rheilffyrdd Model Cenedlaethol (NMRA) a Normen Europäischer Modellbahnen (NEM), cyrhaeddodd gweithgynhyrchwyr a hobïwyr yn fuan safonau de facto ar gyfer cyfnewidioldeb, megis mesurydd, ond dim ond brasamcan o'r peth go iawn oedd trenau. Lluniwyd graddfeydd swyddogol ar gyfer y mesuryddion ond ni chawsant eu dilyn yn gaeth ar y dechrau ac nid oeddent o reidrwydd wedi'u cymesureiddio'n gywir ar gyfer y mesurydd a ddewiswyd. Mae trenau mesurydd O, er enghraifft, yn gweithredu ar drac sydd â gofod rhy eang yn yr Unol Daleithiau gan fod y raddfa yn cael ei derbyn fel 1:48 tra bod graddfa O ym Mhrydain yn defnyddio cymhareb o 43.5:1 neu 7 mm/1 troedfedd a'r lled yn agos at gywir. Mae safonau OO Prydain yn gweithredu ar drac sydd yn gul o lawer. Mae graddfa HO (y safon ryngwladol arferol) yn nes ati o lawer ond ym Mhrydain gwnaed cyfaddawd; cododd hyn oherwydd bod locomotifau a cherbydau ym Mhrydain yn llai na'r rhai a geir mewn mannau eraill, gan arwain at gynnydd yn y raddfa i alluogi defnyddio mecanweithiau graddfa H0. Mae gan y rhan fwyaf o raddfeydd masnachol safonau sy'n cynnwys fflansiau olwyn sy'n rhy ddwfn, olwynion sy'n rhy lydan, a thraciau rheilffordd sy'n rhy fawr.

Yn ddiweddarach, daeth modelwyr yn anfodlon ag anghywirdebau a datblygodd safonau lle mae popeth wedi'i raddio'n gywir. Mae'r rhain yn cael eu defnyddio gan fodelwyr ond nid ydynt wedi lledaenu i fasgynhyrchu oherwydd bod gwallau a phriodweddau rhy fawr y graddfeydd masnachol yn sicrhau gweithrediad dibynadwy ac yn caniatáu ar gyfer llwybrau byr sy'n angenrheidiol ar gyfer rheoli costau. Mae'r safonau manwl ar gyfer graddfa gywir yn cynnwys P4 y DU, a'r S4 manylach fyth, sy'n defnyddio dimensiynau trac wedi'u graddio o'r prototeip. Mae'r modelu 4 mm: 1 troedfedd hwn yn defnyddio olwynion 2 mm (0.079 i mewn) neu lai o led yn rhedeg ar y trac gyda mesurydd o 18.83 mm (0.741 i mewn). Mae cliriadau rhwng cledrau rhedeg a rhai a osodir i drenau beidio â neidio oddi ar y trac yr un mor gywir. Cyfaddawd o P4 ac OO yw EM sy'n defnyddio mesurydd o 18.2 mm (0.717 i mewn) gyda goddefiannau mwy hael na P4 Mae'n rhoi golwg well nag OO er nad yw gwaith pwynt mor agos at realiti â P4. Mae’r defnydd o’r safonau manwl hyn (neu “fine scale”) yn caniatáu modelau mwy cywir, ond gan nad oes darpariaeth fasnachol sylweddol o’r graddfeydd hyn, mae’n galw am sgiliau micro-beirianyddol uchel i greu modelau o’r fath - neu o leiaf defnyddio citiau yn hytrach na phrynu modelau sy’n barod i redeg o’r siop.

Modiwlau

Mae llawer o grwpiau yn adeiladu modiwlau, sy'n adrannau o osodiadau, a gellir eu cyfuno i ffurfio gosodiad mwy, ar gyfer cyfarfodydd neu ar gyfer arddangosfeydd. Ar gyfer pob math o system fodiwlau, mae safon rhyngwyneb, fel y gellir cysylltu modiwlau a wneir gan wahanol gyfranogwyr, hyd yn oed os nad ydynt erioed wedi'u cysylltu o'r blaen.

Cyplyddion a chysylltwyr

Yn ogystal â graddfeydd gwahanol, mae yna hefyd wahanol fathau o gyplyddion ar gyfer cysylltu ceir, nad ydynt yn gydnaws â'i gilydd. Yn HO, roedd yr Americanwyr yn safoni ar gyplyddion corn-bachyn, neu X2F. Mae cyplyddion ar ffurf bachau wedi ildio i raddau helaeth i ddyluniad a elwir yn gyplydd migwrn sy'n gweithio a gafodd ei boblogeiddio gan Gwmni Kadee ac sydd wedi'i efelychu gan nifer o weithgynhyrchwyr eraill yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Mae cyplyddion migwrn yn nes at y cyplyddion "awtomatig" a ddefnyddir ar y prototeip yn y fan a'r lle. Mae'r gwneuthurwyr Ewropeaidd wedi safoni, ond ar flwch i ddal y cyplydd yn hytrach nag ar y cyplydd ei hun: gall llawer o amrywiaethau o gyplydd gael eu plygio i i'r blwch cyplydd NEM safonol, gan gynnwys cyplyddion Kadee. Nid oes gan yr un o'r cyplyddion poblogaidd unrhyw debygrwydd i'r cadwyni tair-dolen prototeip a ddefnyddir yn gyffredinol ar y cyfandir. Ar gyfer modelwyr Prydeinig, y mae eu graddfa fwyaf poblogaidd yn OO, mae'r cyplydd arferol yn gyplydd clo tensiwn, nad oes ganddo unrhyw esgus eto o edrych fel y cyplyddion cadwyn tair-dolen prototeip arferol. Bron yn ddi-ffael, mae modelau Prydeinig sydd wedi’u masgynhyrchu’n defnyddio’r cyplydd clo tensiwn, sydd yn rhad ond eto’n medru gwrthsefyll peth gam-drin.

Mae Bachmann ac yn fwy diweddar Hornby wedi dechrau cynnig modelau sydd wedi'u ffitio â phocedi cyplydd NEM. Mae rhai fodelwyr yn dewis defnyddio cyplyddion llai amlwg, megis rhai “Sprat & Winkle”, tra bod eraill yn dewis glynu at y prototeip a defnyddio cadwyni bychain. Er mwyn bachu a dadfachu cerbydau heb eu cyffwrdd, mae rhai cyplyddion yn medru cael eu hagor gyda thrydan neu fagnet (megis Kadee a Sprat & Winkle, tra bod eraill yn defnyddio ramp gyda sbring oddi dano.

Tirlunio

Mae modelwyr sydd am wneud gosodiad cyflawn yn rhoi sylw i dirlunio eu model, creu byd ffantasi neu fodelu lleoliad go iawn, yn aml yn hanesyddol. Mae adeiladu golygfeydd yn golygu paratoi is-dirwedd gan ddefnyddio amrywiaeth eang o ddeunyddiau adeiladu, gan gynnwys (ond heb fod yn gyfyngedig i) weiren sgrin, rhwydwaith o stribedi cardbord, neu bentyrrau cerfiedig o ddalennau polystyren estynedig. Cymhwysir sylfaen golygfeydd dros yr is-dir; ymhlith y sylfaen nodweddiadol mae plastr castio, plastr Paris, mwydion papur hybrid (papier-mâché) neu ddeunydd cyfansawdd ysgafn o ewyn/gwydr ffibr/lapio swigen. Mae arwyneb y golygfeydd wedi'i orchuddio â deunydd mân gwasgaredig i efelychu glaswellt a thyfiant. Mae gwasgariad a ddefnyddir i efelychu balast trac fel arfer yn wenithfaen wedi'i malu'n fân. Mae gwasgariad sy'n efelychu glaswellt lliw fel arfer yn flawd llif arlliwedig, sglodion pren neu ewyn mâl. Gellir defnyddio ewyn neu gen naturiol neu ddeunyddiau gwasgariad masnachol i efelychu llwyni. Dewis arall yn lle gwasgariad, ar gyfer glaswellt, yw glaswellt statig sy'n defnyddio trydan statig i wneud i'w laswellt efelychiadol sefyll i fyny. Gellir prynu adeiladau a strwythurau fel citiau, neu eu hadeiladu o gardbord, pren balsa, papur, neu bolystyren neu blastig arall. Gellir gwneud coed o ddeunyddiau fel candytuft, a mwswgl môr y rhoddir dail gludiog a model iddynt; neu gellir eu prynu'n barod gan weithgynhyrchwyr arbenigol. Gellir efelychu dŵr gan ddefnyddio resin castio polyester neu wydr crychlyd. Gellir bwrw creigiau mewn plastr neu mewn plastig gyda chefn ewyn. Gellir paentio castiau â staeniau i roi lliw a chysgodion.

Hindreulio

Mae hindreulio yn cyfeirio at wneud i fodel edrych fel ei fod yn cael ei ddefnyddio ac yn agored i dywydd trwy efelychu baw a thraul ar gerbydau, strwythurau ac offer go iawn. Mae'r rhan fwyaf o fodelau yn dod allan o'r bocs yn edrych yn newydd, oherwydd mae gorffeniadau glân yn haws i'w cynhyrchu. Hefyd, mae natur y baeddu ar wagen yn dibynnu nid yn unig ar oedran ond lle mae'n cael ei ddefnyddio. Mae yna lawer o dechnegau hindreulio sy'n cynnwys, ond heb fod yn gyfyngedig i, beintio (drwy naill ai brwsio sych neu frwsh aer), smwddio, torri, a hyd yn oed defnyddio cemegau i achosi cyrydiad. Mae rhai prosesau'n dod yn greadigol iawn yn dibynnu ar sgil y modelwr. Er enghraifft, gellir cymryd sawl cam i greu effaith rhydu er mwyn sicrhau nid yn unig lliwio cywir, ond hefyd gwead a llewyrch priodol. Mae hindreulio modelau a brynwyd yn gyffredin, a nod hindreulio yw lleihau gorffeniad plastigaidd. Mae efelychu budreddi, rhwd, baw a thraul yn ychwanegu realaeth.

Dulliau pweru

Mae modelau diorama statig neu fodelau graddfa "gwthio ymlaen" yn gangen o reilffyrdd model ar gyfer locomotifau heb bŵer, megis modelau Lone Star ac Airfix.

Trydan

Mae rheilffyrdd model wedi'u pweru bellach yn cael eu gweithredu'n gyffredinol gan drydan cerrynt uniongyrchol foltedd isel (DC) a gyflenwir trwy'r traciau, ond mae yna eithriadau, megis Märklin a Lionel Corporation, sy'n defnyddio cerrynt eiledol (AC). Yn draddodiadol ym Mhrydain, roedd pob model trydan yn defnyddio DC, ond mae i’r system honno ei broblemau; yn bennaf mai blwch rheoli ond yn gallu rheoli un trên ar y trac, a rhaid ynysu un trac oddi wrth y lleill. Ers rhyw deugain mlynedd, mae system sydd yn caniatáu hyd at gant o locomotifau, signalau ac ati weithio oddi wrth un rheolydd digidol. Enw’r system hon, sydd yn dod yn fwyfwy poblogaidd yw Rheoli Gorchymyn Digidol (DCC) ac mae systemau o’r fath yn defnyddio cerrynt eiledol. Gall locomotifau eraill, yn enwedig modelau mawr, ddefnyddio stêm, er i Hornby gynhyrchu ambell i injan stêm go iawn yng ngraddfa OO. Mae casglwyr yn dal i geisio injans stêm a chlocwaith.

Trydan gyda thair cledren

Roedd modelau trydanol cynnar yn defnyddio system tair cledren gyda'r olwynion yn gorffwys ar drac metel gyda chysgwyr metel a oedd yn rhedeg pŵer a rheilen ganol a oedd yn darparu pŵer i sgid o dan y locomotif. Roedd hyn yn gwneud synnwyr ar y pryd gan fod modelau yn fetel ac yn ddargludol. Nid oedd plastigion modern ar gael ac roedd inswleiddio yn broblem. Yn ogystal, nid oedd y syniad o fodelau cywir wedi datblygu eto ac roedd trenau tegan a thrac yn dunplat amrwd. Roedd amrywiad ar y system tair rheilffordd, Trix Twin, yn caniatáu i ddau drên gael eu rheoli'n annibynnol ar un trac, cyn dyfodiad Rheoli Gorchymyn Digidol.

Trydan gyda dwy gledren

Wrth i gywirdeb ddod yn bwysig tua diwedd y 1950au a phlastigau’n fwy cyffredin, mabwysiadodd y cwmnïau Prydeinig bŵer dwy reilffordd lle'r oedd yr olwynion yn cael eu hynysu oddi wrth ei gilydd ac roedd y rheiliau'n cario'r cyflenwad positif a negyddol gyda'r rheilffordd gywir yn cario'r potensial positif. Mae'r system hon yn atal rhai gosodiadau traciau sy'n digwydd yn y byd go iawn ond byddai'n creu cylchedau byr mewn model dwy reilffordd.

Llinell uwchben

Lle mae'r model o locomotif trydan, gellir ei gyflenwi gan linellau uwchben neu “catenari”, fel y locomotifau maint llawn. Cyn i Digital Command Control fod ar gael, roedd hyn yn un ffordd o reoli dau drên ar wahân ar yr un trac. Byddai'r model trydan-amlinellol yn cael ei gyflenwi gan y wifren uwchben a gallai'r model arall gael ei gyflenwi gan un o'r rheiliau rhedeg. Byddai'r rheilen redeg arall yn gweithredu fel y cyswllt negydd i’r ddau drên.

Batri

Roedd trenau trydan cynnar yn rhedeg ar fatris wrth ymyl y trac oherwydd ychydig o gartrefi ar ddiwedd y 19eg ganrif a dechrau'r 20fed ganrif oedd â thrydan. Heddiw, mae setiau trên rhad sy'n rhedeg ar fatris yn gyffredin eto ond yn cael eu hystyried yn deganau ac anaml y mae hobïwyr yn eu defnyddio. Mae batris sydd wedi'u lleoli yn y model yn aml yn pweru rheilffyrdd gardd a systemau ar raddfeydd mwy oherwydd yr anhawster o gael cyflenwad pŵer dibynadwy trwy'r cledrau yn yr awyr agored oherwydd iddynt fod yn aml yn cael eu hocsideiddio. Mae'r defnydd pŵer uchel a'r tyniad cyfredol o fodelau gardd ar raddfa fawr yn haws ac yn fwy diogel gyda batris ailwefradwy mewnol. Mae'r rhan fwyaf o fodelau batri ar raddfa fawr yn defnyddio rheolaeth radio.

Clocwaith

Roedd y rhan fwyaf o fodelau cynnar ar gyfer y farchnad deganau yn cael eu pweru gan waith cloc a'u rheoli gan liferi ar y locomotif. Er bod hyn yn gwneud y rheolaeth yn amrwd, roedd y modelau'n ddigon mawr a chadarn fel ei bod yn ymarferol trin y rheolyddion. Cyflwynodd gweithgynhyrchwyr amrywiol draciau arafu a stopio a allai sbarduno liferi ar y locomotif a chaniatáu aros mewn gorsafoedd

Stêm byw

Mae peiriannau sy'n cael eu pweru gan stêm byw yn aml yn cael eu hadeiladu mewn graddfeydd mawr ar gyfer yr awyr agored, sef 5 modfedd (130 mm) a 7 + 1⁄2 modfedd (190 mm), sydd hefyd ar gael ar raddfa Mesur 1, G, graddfa 16 mm ond gellir eu cael yn O a OO/HO. Mae Hornby yn cynhyrchu locomotifau stêm byw yn OO, yn seiliedig ar ddyluniadau a luniwyd gyntaf gan fodelwr amatur.

Creu o’r cychwyn

Gall technegau gweithgynhyrchu modern ganiatáu i fodelau masgynhyrchu gyflawni lefel uchel o fanwl gywirdeb a realaeth yn gost-effeithiol. Serch hynny, nid yw pob dim ar gael i’w brynu, ac mae rhai fodelwyr sydd, beth bynnag sydd ar gael i’w brynu, yn dewis adeiladu cerbydau ac adeiladau gan greu o’r cychwyn (a elwir yn Saesneg yn “scratch building”). Gwneir modelau syml gan ddefnyddio technegau peirianneg cardbord. Gellir gwneud modelau mwy soffistigedig gan ddefnyddio cyfuniad o ddalennau ysgythru o bres a chastiau tymheredd isel. Mae rhannau sydd angen peiriannu, fel olwynion a chyplyddion yn cael eu prynu.

Citiau

Mae citiau wedi’u hysgythru yn dal i fod yn boblogaidd, yn ogystal â chastiadau tymheredd isel o aloi gwyn. Mae'r citiau hyn yn cynhyrchu modelau nad ydynt yn cael eu cwmpasu gan y prif wneuthurwyr neu mewn graddfeydd lle nad oes modelau’n cael eu masgynhyrchu. Mae technegau peiriannu laser wedi ymestyn y gallu hwn i ddeunyddiau mwy trwchus. Gall adeiladwyr creu-o’r-cychwyn hefyd wneud mowldiau rwber silicon o'r rhannau y maent yn eu creu, a'u castio mewn resinau plastig amrywiol neu blastr. Yn ddiweddar iawn dechreuwyd defnyddio argraffyddion 3-D. Mae rhai modelwyr wedi canfod modd i greu busnesau bychain allan o’r technegau hyn.

Rheoli’r trenau

Roedd trenau clocwaith cyntaf (sef cael eu gyrru gyda sbring) a'r locomotifau stêm byw yn rhedeg nes eu bod yn rhedeg allan o bŵer, heb unrhyw ffordd i'r gweithredwr stopio ac ailgychwyn y locomotif nac amrywio ei gyflymder. Roedd dyfodiad trenau trydan, a ymddangosodd yn fasnachol yn y 1890au, yn caniatáu rheoli'r cyflymder trwy amrywio'r cerrynt neu'r foltedd. Wrth i drenau ddechrau cael eu pweru AC rhoddwyd mecanweithiau ynddynt i newid cyfeiriad neu fynd i mewn i gêr niwtral pan newidiodd y gweithredwr y pŵer. Yn ddiweddarach, ceid trenau oedd yn cael eu pweru gan DC ac yr oedd y rhain yn newid cyfeiriad wrth wrthdro’r polaredd.

Erbyn hyn, mae llawer o adeiladwyr gosodiadau’n dewis gweithrediad digidol DCC yn hytrach na'r dyluniad DC mwy traddodiadol. Mae hyn yn gofyn am lai o wifrau ond mae’r egwyddor y tu ôl i’r system yn llawer mwy soffistigedig, lle mae system DC yn hawdd i unrhyw un ei deall a’i defnyddio. Ar gyfer y graddfeydd mwyaf, yn enwedig ar gyfer rheilffyrdd gardd, mae rheolaeth radio a DCC yn yr ardd wedi dod yn boblogaidd. Gweithgynhyrchwyr rheilffyrdd enghreifftiol

Gwneuthurwyr

Mae nifer o “frandiau” wedi bod yn gysylltiedig â modelau o reilffyrdd yn y DU. Bassett-Lowke oedd y prif gwmni rhwng y ddau ryfel byd, ac roeddynt yn cynhyrchu modelau graddfa O o safon uchel. Yn ystod y 1930au, dechreuodd Hornby gynhyrchu modelau rhatach nad oeddynt yn fawr mwy na theganau, gyda mecanwaith clocwaith a thrydan, yn bennaf ar raddfa O. Erbyn y 1950au, fodd bynnag, er bod Hornby’n dal i ddefnyddio system 3 chledren, roedd y trenau eu hunain yn dod yn fwy realistig. O ddiwedd y 1950au ymlaen, mabwysiadwyd technoleg 2 gledren a chynhyrchu modelau mewn plastigau oedd yn dod yn fwyfwy realistig. Y prif gwmnïau eraill yn y maes oedd Trix a Wrenn.

Prif gystadleuwyr Hornby yn y 1960au a 1970au o Lima (cwmni o’r Eidal a fentrodd i wneud modelau OO o brototeipiau Prydeinig) ac Airfix (a drodd wedyn yn Mainline). Prif gynhyrchwyr yn y maes yn nes ymlaen oedd Bachmann a chwmni o Gymru, Dapol, gyda’i ffatri i gychwyn yn Llangollen, ac wedyn ger Y Waun. Yn ystod y 2010au daeth cwmni o Abertawe a oedd wedi arbenigo mewn modelau cerbydau ffordd yng ngraddfeydd OO ac N, sef Oxford, i faes rheilffyrdd, gan gynhyrchu modelau newydd sbon a chywir iawn am bris rhesymol iawn. Ysywaeth, cyn bo hir fe brynwyd y cwmni gan Hornby gan ddod â’r lein o wagenni a locomotifau i ben. Erbyn hyn, Bachmann, Dapol a Hornby yw’r unig gwmnïau mawr yn y maes, er bod nifer o gynhyrchwyr llai ar gael a nifer o gwmnïau manwerthu’n comisiynu cerbydau a locomotifau o’r prif gynhyrchwyr.

Mae’r sefyllfa’n fwy cymhleth o ran tarddiad modelau, gan fod y prif gwmnïau’n gwella eu modelau’n gyson ac yn gwerthu’r hen fowldiau i gwmnïau eraill llai. Dyma beth yw llawer o gynnyrch Dapol yn arbennig. Rhaid sôn hefyd am “rediadau cyfyngedig” a gomisiynir gan bob math ar gyrff er mwyn cyhoeddusrwydd, a hynny’n arbennig ym maes wagenni perchenogion preifat, megis masnachwyr glo. Mae hyn wedi caniatáu dewis llawer helaethach o gerbydau i’w rhedeg, gyda’r cyfle o sicrhau bod cerbydau’n gweddi i’r ardal a fodelir.

Yn ogystal â’r cwmnïau sydd yn cynhyrchu injans a cherbydau, mae cryn nifer sydd yn cynhyrchu adeiladau cyfan (Bachmann a Hornby’n bennaf) neu gitiau plastig (e.e. Dapol), deunydd creu golygfeydd (e.e. Javis, sydd yn cael gwneud llawer o’u cynnyrch yng Ngwynedd), a Superquick a Metcalfe (citiau cardfwrdd).

Casglu trenau model

Yn ogystal â modelwyr sydd yn creu gosodiadau, mae llawer yn adeiladu modelau naill ai o’r cychwyn neu o gitiau, a hynny er mwyn eu harddangos yn unig. Mae eraill yn hel cynnyrch masnachol mewn cyflwr da, neu fodelau prin, ac yn ceisio cael enghreifftiau perffaith mewn bocsys perffaith. Gall y rhain fod yn werth cannoedd o bunnau. Trefnir ffeiriau ffeirio neu ffeiriau teganau ail-law mewn nifer o ganolfannau. Un o’r rhai mwyaf yng Nghymru yw’r ffair a drefnir ar 27 Rhagfyr bob blwyddyn yn Llandudno.