Gweld cod am Lithwania

{{Gwybodlen lle | suppressfields= gwlad image1 sir | enw_brodorol = <big>'''''Lietuvos Respublika'''''</big> | map lleoliad = [[Delwedd:LocationLithuania.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of Lithuania.svg|170px]] | | ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}}}

Gweriniaeth yng ngogledd-ddwyrain [[Ewrop]] yw '''Lithwania''' (yn swyddogol: '''Gweriniaeth Lithwania'''; ceir y ffurf '''Llethaw''' mewn un geiriadur Cymraeg<ref>''The Pocket Modern Welsh Dictionary''</ref>). Saif ar lan y [[Y Môr Baltig|Môr Baltig]]. Un o'r [[Gwledydd Baltig]] yw Lithwania, ynghyd ag [[Estonia]] a [[Latfia]]. Mae Lithwania yn ffinio â [[Latfia]] i'r gogledd, â [[Belarws]] i'r de-ddwyrain, ac â [[Gwlad Pwyl]] a [[Kaliningrad Oblast]], sy'n ran o [[Rwsia]], i'r de-orllewin. Daeth Lithwania yn aelod o'r [[Undeb Ewropeaidd]] ar 1 Mai 2004.

==Hanes Lithwania==
Prif-bwyntiau Hanes Lithwania

* 10 Ganrif – Llywthau Lithwnaiad-Prwsiaid paganaid.
* 980au – Cristnogaeth yn dod i gymdogion y Lithwaniaid-Prwsiaid.
* 997 – Merthyrdod St Adalbert ym Mrwsia.
* 1007 – Son cyntaf am Lithwania mewn dogfen.
* 1147 – Croesgad cyntaf yn erbyn paganiaid Baltaidd – tranc y Prwsiaid.
* 1200 – Ail groesgad yn erbyn y Lithwaniaid.
* 1215 – Esgob cyntaf y Lithwaniaid ond y wlad yn bagan o hyd.
* 1219 – [[Mindaugas]] Brenin cyntaf y Lithwaniaid 1219–63.
* 1236 – Lithwaniaid yn gorfygu y croesgadwyr ym mrwydr Siaulai.
* 1315 – [[Gediminas]] yn arwain Lithwania 1315–41.
* 1385 – [[Jogaila]] yn cael ei bedyddio, Lithwania yn troi yn Gristnogol a ffurfio Brenhiniaeth Lithwania-Pwyl.
* 1410 – Lithwania-Pwyl yn trechu'r Almaenwyr ym mrwydr Grunwald. Ffyniant y wlad.
* 1569 – Lithwania-Pwyl yn ffurfio "Cymanwlad".
* 16C – Twf Rwsia a [[Sweden]] yn raddol dileu tiroedd y Lithwaniaid, mae'r wlad yn cael ei rhannu dro ar ôl tro dros y tair canrif wedyn. Adnabyddir y cyfnod yn well fel "rhaniad triphlyg Pwyl".
* 19C – Lithwania dan Ymerodraeth Rwsia, mudiad am annibyniaeth yn egino.
* 1918–1939 – Ar 16/02/1918 mae'r Lithwaniaid yn datgan annibynniaeth, ond y Pwyliaid yn cymryd Vilnius ym 1919. [[Cawnas]] yn Brifddinas. Cyfnod annibynnol yn symud at unbennaeth.
* 1940 – Meddiannu Lithwania gan y Rwsiaid (Sofietaidd).
* 1940–44 – Meddiannu Lithwania gan y Natsiaid.
* 1944–89 – Meddiannu Lithwania gan y Rwsiaid (Sofietaidd) fel Gweriniaeth Sofiet gyda [[Vilnius]] yn brifddinas.
* 1990 – Ar 11/03 1990 mae'r Lithwaniaid yn datgan annibynniaeth.
* 2004 – Ymuno â [[NATO]] 2004 a'r [[Undeb Ewropeaidd]].
* 2007 – Ymuno â [[Cytundeb Schengen|Chytundeb Schengen]].

==Hanes fodern==
Mae hanes fodern Lithiwania ynghlwm wrth hanes y cenhedloedd mawr yn yr 20g. Gyda chwymp [[Yr Almaen|ymerodraeth yr Almaen]] ym 1918 daeth hi, a'i chymdogion Estonia a Latfia, yn rhydd ac yn genhedloedd annibynnol. Daeth hyn i ben dan y gytundeb rhwng Rwsia a'r Almaen ym 1939. Yn ystod y rhyfel meddiannwyd y wlad gan y Natsiaid a bu farw 190,000 o ddinasyddion Iddewig Lithwania. Wedi'r rhyfel aeth y wlad i mewn i'r Undeb Sofietaidd tan 1991. O 1944 tan 1952 roedd byddin cudd gwrth-Sofiet yn y wlad a charcharwyd miloedd o Lithwaniaid yn y Gwlagau.

Ers ei hannibyniaeth symudodd y wlad tuag at Ewrop, ymunodd a'r [[Y Cenhedloedd Unedig|UE]] a [[NATO]] a bu ffyniant economaidd. Ond gydag agor y drysau i allfudo gadawodd miloedd o bobl ifainc am Brydain a'r Almaen.

== Ethnigrwydd ==
Mae poblogaeth Lithwania yn amrywio (mae'r ffigyrau swyddogol yn cynnwys pobl sy'n byw tramor) ond honnir bod 3,349,900, 84.0% o'r rhain yn [[Lithwaniaid]] ethnig sy'n siarad yr iaith [[Lithwaneg]] sef unig iaith swyddogol y wlad. Mae lleiafrifoedd eraill yn cynnwys [[Pwyliaid]] (6.1%), [[Rwsiaid]] (4.9%) a [[Belarwsiaid]] (1.1%), yn ôl "''Department of Statistics to the Government of the Republic of Lithwania''".<ref>{{Cite web |url=http://db1.stat.gov.lt/statbank/selectvarval/saveselections.asp |title=Yr etholiadau |access-date=2011-09-11 |archive-date=2014-05-27 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140527063634/http://db1.stat.gov.lt/statbank/SelectVarVal/saveselections.asp |url-status=dead }}</ref>

Ffigyrau 2010 yn dangos:

*[[Lithwaniaid]] – 83.1% (2,765,600),
*[[Pwyliaid]] – 6.0% (201,500),
*[[Rwsiaid]] – 4.8% (161,700),
*[[Belarwsiaid]] – 1.1% (35,900),
* [[Wcreiniaid]] – 0.6% (19,700),
*[[Almaenwyr]] – 0.1% (3,200),
*[[Iddewon]] – 0.1% (3,200),
* [[Tatariaid]] – 0.1% (2,800),
*[[Latfiaid]] – 0.1% (2,300),
*[[Roma]] – 0.1% (2,400),
* Eraill – 0.2% (8,200),
* Heb ddweud – 3.7% (122,500).

== Siroedd weinyddol ==
Mae gan Lithwania ddeg siroedd a chwe deg o ddosbarthiadau gweinyddol, er bod ddim gan y deg siroedd lywodraethau leol ers eu dilead yn y flwyddyn 2010, mae'r siroedd yn dal i fodoli gyda'r bwriad o gasglu ystadegau lleol.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}
* "The Northern Crusades".  Eric Christiansen. Penguin. 1997. (Hanes  y Gwledydd Baltaidd)
* "Pe Bai Cymru'n Rhydd". Gwynfor Evans. Y Lolfa. 1989. Pennod ar y Gwledydd Baltaidd.
* "Lithwania". Encyclopedia Britannica. darllenwyd 9 Hydref 2010.
* "Population by ethnicity 2009 year". DB1.stat.gov.lt. Statistics Lithwania. darllenwyd 20 Ionawr 2010.
* Statistics Lithwania

{{Gwledydd yr Undeb Ewropeaidd}}
{{NATO}}

[[Categori:Cyn-weriniaethau'r Undeb Sofietaidd]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Lithwania| ]]