Gweld cod am Ffrainc

{{Gwybodlen lle
| ynganiad  = {{wikidata|property|P443}}
| suppressfields= gwlad image1 sir | enw_brodorol = <big>'''''République française'''''</big> | map lleoliad = [[Delwedd:LocationFrance.svg|270px]] | banergwlad = [[Delwedd:Flag of France (1958–1976, 2020-).svg|170px]] }}

Gwladwriaeth yng ngorllewin [[Ewrop]] yw '''Ffrainc''' ({{Iaith-fr|France}}); enw swyddogol: '''Gweriniaeth Ffrainc''' ({{lang|fr|République française}}). Mae'n ffinio â [[Môr Udd]], [[Gwlad Belg]] a [[Lwcsembwrg]] yn y gogledd, [[yr Almaen]], [[y Swistir]], a'r [[yr Eidal|Eidal]] yn y dwyrain, [[Monaco]], [[Môr y Canoldir]], [[Sbaen]] ac [[Andorra]] yn y de, a [[Môr Iwerydd]] yn y gorllewin. [[Paris]] ydy'r brifddinas.

Mae'r mwyafrif o bobl Ffrainc yn siarad [[Ffrangeg]], unig [[iaith swyddogol]] y wlad, ond ceir sawl iaith arall hefyd, megis [[Llydaweg]] yn [[Llydaw]], [[Basgeg]] yn y rhan o [[Gwlad y Basg|Wlad y Basg]] sydd yn ne-orllewin Ffrainc, [[Corseg]] ar ynys [[Corsica]], ac [[Ocsitaneg]] - iaith draddodiadol rhan helaeth o'r De. Mae nifer o fewnfudwyr a'u teuluoedd, o'r [[Maghreb]] yn bennaf, yn siarad [[Arabeg]] yn ogystal.

== Hanes ==
{{Prif|Hanes Ffrainc}}

Yng nghyfnod [[yr Henfyd]], adnabyddid rhan helaaeth y diriogaeth sy'n awr yn Ffrainc fel [[Gâl]], ac fe'i preswylid gan nifer o lwythau [[Y Celtiaid|Celtaidd]] mewn sawl teyrnas frodorol annibynnol. Yn [[125 CC]] ymosododd y [[Rhufain Hynafol|Rhufeiniaid]] ar dde Gâl, yn dilyn cais am gymorth gan drigolion [[Groegiaid|Groegaidd]] dinas [[Marseille|Massilia]]. Erbyn 121 CC roeddynt wedi concro rhan dde-ddwyreiniol Gâl; yn ddiweddarch daeth y rhan yma yn dalaith Rufeinig dan yr enw [[Gallia Narbonensis]]. Concrwyd gweddill Gâl gan [[Iŵl Cesar]] mewn cyfres o ymgyrchoedd rhwng 58 CC a 51 CC. Y frwydr dyngedfennol oedd [[Brwydr Alesia]] yn 52 CC, pan orchfygodd Cesar gynghrair o lwythau Celtaidd dan arweiniad [[Vercingetorix]] o lwyth yr [[Arverni]].

Daeth Gâl yn rhan o'r [[Ymerodraeth Rufeinig]], a datblygodd diwylliant Galaidd-Rufeinig nodweddiadol yma. Daw enw presennol y wlad o'r [[Ffranciaid]], yn wreiddiol yn nifer o lwythau Almaenig a ddaeth at ei gilydd mewn cynghrair. Yn ddiweddarch llwyddasant i greu teyrnas dan yr enw ''Francia'' mewn ardal sy’n cynnwys Ffrainc a rhan orllewinol yr [[Almaen]]. Bu Ffrainc yn rhan o deyrnas [[Siarlymaen]] a'i fab [[Louis Dduwiol]]. Wedi marwolaeth Louis, rhannwyd ei deyrnas rhwng ei dri mab yng [[Cytundeb Verdun|Nghytundeb Verdun]]. Derbyniodd  [[Siarl Foel]] Ffrancia Orllewinol, a ddaeth yn deyrnas Ffrainc yn ddiweddarach.

Yn [[1337]] dechreuodd rhyfel am orsedd Ffrainc rhwng Brenhinllin Plantaganet o [[Lloegr|Loegr]] a Brenhinllin Valois o Ffrainc, [[y Rhyfel Can Mlynedd]]. Parhaodd yr ymladd am 116 mlynedd, hyd [[1453]], ond gyda nifer o ysbeidiau byr o heddwch a dwy ysbaid hirach. Bu tua 81 mlynedd o ymladd i gyd. Diweddodd gyda'r Saeson yn cael eu gyrru allan o Ffrainc heblaw am [[Calais]], ond roedd rhannau helaeth o Ffrainc wedi eu hanrheithio.

Dymchwelwyd y frenhiniaeth gan [[y Chwyldro Ffrengig]] rhwng [[1789]] a [[1799]]. Cipiwyd grym gan [[Napoleon Bonaparte]] fel yr ymerawdwr Napoleon I, ac enillodd byddinoedd Ffrainc gyfres o fuddugoliaethau. Daeth y cyfnod o lwyddiannau i ben pan ymosododd Napoleon ar [[Rwsia]] yn [[1812]]; collwyd y rhan fwyaf o'r fyddin wrth geisio dychwelyd o Rwsia. Alltudiwyd Napoleon i [[Ynys Elba]] wedi iddo gael ei orchfygu ym [[Brwydr Leipzig|Mrwydr Leipzig]], a phan geisiodd dychwelyd, gorchfygwyd ef yn [[Brwydr Waterloo|Mrwydr Waterloo]] a'i alltudio i [[Ynys Sant Helena]]. Adferwyd y frenhiniaeth dros dro, yna daeth nai Napoleon yn ymerawdwr.

Yn [[y Rhyfel Byd Cyntaf]], bu ymladd anm flynyddoedd ar diriogaeth Ffrainc rhwng [[yr Almaen]] a Ffrainc a'i chyngheiriaid. Ymhlith brwydrau enwocaf byddinoedd Ffrainc yn y cyfnod yma mae [[Brwydr y Marne]] a [[Brwydr Verdun]]. Er i Ffrainc a'i chyngheiriaid fod yn fuddugol, dioddefodd y wlad golledion enbyd.

Yn ystod [[yr Ail Ryfel Byd]], bu Ffrainc yn un o'r [[Cynghreiriaid yr Ail Ryfel Byd|Cynghreiriaid]]. Yn dilyn [[Brwydr Ffrainc]] ym 1940 rhannwyd Ffrainc fetropolitanaidd yn rhanbarthau a [[meddiannaeth Ffrainc gan yr Almaen yn ystod yr Ail Ryfel Byd|feddiannwyd gan yr Almaen]] a'r Eidal a rhanbarth [[Llywodraeth Vichy]] oedd yn cydweithio â [[Pwerau Axis yr Ail Ryfel Byd|Phwerau'r ''Axis'']]. Yn ystod blynyddoedd y feddiannaeth, brwydrodd mudiad y [[résistance]] yn erbyn y meddianwyr a'r cydweithredwyr. Adferwyd sofraniaeth Ffrengig ym 1944 ac aeth y Cynghreiriaid ymlaen i ennill y rhyfel ym 1945.

== Daearyddiaeth ==
{{Prif|Daearyddiaeth Ffrainc}}

Tyfir [[gwenith]] yng ngogledd-ddwyrain Ffrainc, ac yno hefyd mae'r diwydiannau trymion. O gwmpas y [[maes glo]] sy'n ymestyn o [[Béthune]] hyd at [[Valenciennes]] mae'r diwydiannau [[haearn]] a [[dur]], cemegau a gweolion. Mae ffatrioedd y cwmni rwber [[Michelin]] yn y [[Massif Central]]. Yn y de-ddwyrain tyfir [[gwinwydden|gwinwydd]], [[ffrwyth]]au a llysiau ac wrth gwrs mae cynhyrchu [[gwin]] yn bwysig yn Ffrainc.

Mae gan Ffrainc amrywiaeth mawr o ran tirwedd, o'r gwastadeddau arfordirol yn y gogledd a'r gorllewin i fynyddoedd yr [[Alpau]] a'r [[Pyreneau]] yn y de-ddwyrain a'r de-orllewin. Yn yr Alpau Ffrengig y mae [[Mont Blanc]], y mynydd uchaf yng ngorllewin Ewrop gydag uchder o 4810 m. Mae ardaloedd mynyddig eraill yn ogystal, gan gynnwys y [[Massif central]], y [[Jura (mynyddoedd)|Jura]], y [[Vosges (mynyddoedd)|Vosges]], y [[massif armoricain]] a'r [[Ardennes]]. Mae sawl afon nodedig yn llifo trwy'r wlad, gan gynnwys  [[Afon Loire]], [[Afon Rhône]] (sy'n tarddu yn y [[Swistir]]), [[Afon Garonne]] (sy'n tarddu yn [[Sbaen]]), [[Afon Seine]], ac [[Afon Vilaine]].

== Demograffeg ==

{{Prif|Demograffeg Ffrainc}}

[[Delwedd:France cities.png|bawd|Dinasoedd yn Ffrainc a phoblogaeth o fwy na 100,000]]

Gyda phoblogaeth o 64.5 miliwn, saif Ffrainc yn 19eg ymysg gwledydd y byd. Mae tŵf naturiol (heb gynnwys mewnfudiad) y boblogaeth wedi cyflynu yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Yn [[2004]], tyfodd y boblogaeth o 0.68%, tra yn [[2006]] roedd  299,800 mwy o enedigaethau nag o farwolaethau.

Yn [[2004]], ymfudodd 140,033 o bobl i Ffrainc, 90,250 ohonynt o wledydd [[Affrica]] a 13,710 o [[Ewrob]]. Yn ôl y [[INSEE|Sefydliad Cenedlaethol dros Ystadegau ac Astudiaethau Economaidd]], roedd tua 4.9 miliwn o bobl wedi ei geni mewn gwledydd eraill yn byw yn Ffrainc, 2 filiwn ohonynt wedi dod yn ddinasyddion Ffrengig.

Er fod poblogaeth y wlad yn cynyddu, mae poblogaeth llawer o ardaloedd gwledig yn parhau i leihau. Yn y cyfnod 1960-1999, gostyngodd poblogaeth pymtheg o ''départements'' gwledig; y gostyngiad mwyaf oedd 24% yn [[Creuse]].

Dinasoedd mwyaf Ffrainc yw:

{| class="prettytable sortable" style="text-align:right;"
!align="center" style="background-color:#ABCDEF" | Rhif
!align="center" style="background-color:#ABCDEF" | Enw 
!align="center" style="background-color:#ABCDEF" | 1982
!align="center" style="background-color:#ABCDEF" | 1990
!align="center" style="background-color:#ABCDEF" | 1999
!align="center" style="background-color:#ABCDEF" | 2007
!align="center" style="background-color:#ABCDEF" | ''Ardal''
|-
| 1. || align="left" | [[Paris]] || 2.176.243 || 2.152.423 || 2.125.246 || 2.143.614 || align="left" | [[Île-de-France]]
|-
| 2. || align="left" | [[Marseille]] || 874.436 || 800.550 || 798.430 || 791.172 || align="left" | [[Provence-Alpes-Côte d’Azur]]
|-
| 3. || align="left" | [[Lyon]] || 413.095 || 415.487 || 445.452 || 479.288 || align="left" | [[Rhône-Alpes]]
|-
| 4. || align="left" | [[Toulouse]] || 347.995 || 358.688 || 390.350 || 445.164 || align="left" | [[Midi-Pyrénées]]
|-
| 5. || align="left" | [[Nice]] || 337.085 || 342.439 || 342.738 || 336.795 || align="left" | [[Provence-Alpes-Côte d’Azur]]
|-
| 6. || align="left" | [[Naoned]] || 240.539 || 244.995 || 270.251 || 278.308 || align="left" | [[Pays de la Loire]]
|-
| 7. || align="left" | [[Strasbourg]] || 248.712 || 252.338 || 276.391 || 277.716 || align="left" | [[Alsace]]
|-
| 8. || align="left" | [[Montpellier]] || 197.231 || 207.996 || 225.392 || 255.015 || align="left" | [[Languedoc-Roussillon]]
|-
| 9. || align="left" | [[Lille]] || 196.705 || 198.691 || 212.597 || 240.787 || align="left" | [[Nord-Pas-de-Calais]]
|-
| 10. || align="left" | [[Bordeaux]] || 208.159 || 210.336 || 215.363 || 236.202 || align="left" | [[Aquitaine]]
|-
| 11. || align="left" | [[Rennes]] || 194.656 || 197.536 || 206.229 || 209.101 || align="left" | [[Bretagne]]
|-
| 12. || align="left" | [[Reims]] || 177.234 || 180.620 || 187.206 || 198.597 || align="left" | [[Champagne-Ardenne]]
|-
| 13. || align="left" | [[Le Havre]] || 199.388 || 195.854 || 190.905 || 183.958 || align="left" | [[Haute-Normandie]]
|-
| 14. || align="left" | [[Saint-Étienne]] || 204.955 || 199.396 || 175.127 || 173.835 || align="left" | [[Rhône-Alpes]]
|-
| 15. || align="left" | [[Angers]] || 136.038 || 141.404 || 151.279 || 172.534 || align="left" | [[Pays de la Loire]]
|-
| 16. || align="left" | [[Toulon]] || 179.423 || 167.619 || 160.639 || 169.387 || align="left" | [[Provence-Alpes-Côte d’Azur]]
|-
| 17. || align="left" | [[Grenoble]] || 156.637 || 150.758 || 153.317 || 159.472 || align="left" | [[Rhône-Alpes]]
|-
| 18. || align="left" | [[Nîmes]] || 124.220 || 128.471 || 133.424 || 151.767 || align="left" | [[Languedoc-Roussillon]]
|-
| 19. || align="left" | [[Aix-en-Provence]] || 121.327 || 123.842 || 134.222 || 150.342 || align="left" | [[Provence-Alpes-Côte d’Azur]]
|-
| 20. || align="left" | [[Dijon]] || 140.942 || 146.703 || 149.867 || 148.986 || align="left" | [[Bourgogne]]
|}

== Rhaniadau gweinyddol ==
{{Trefn rhaniadau gweinyddol Ffrainc|float=right}}
{{Prif|Rhanbarthau Ffrainc}}
Rhennir Gweriniaeth Ffrainc yn 27 ''[[Rhanbarthau Ffrainc|région]]''. Mae 21 ohonynt yn ffurfio'r Ffrainc gyfandirol, felly wrth gyfri [[Corsica]] hefyd, mae yna 22 ''région'' yn Ffrainc fetropolitanaidd. Y [[Tiriogaethau tramor Ffrainc|''régions'' tramor]] — [[Guadeloupe]], [[Martinique]], [[Réunion]], [[Mayotte]] a [[Guiana Ffrengig]] — yw'r 5 arall.

{{Prif|Départements Ffrainc}}
Rhennir y ''régions'' ymhellach yn 101 ''département''. Mae pob un o'r ''régions'' tramor hefyd yn ''département'' ynddi'i hun. Mae rhif gan bob ''département'' rhif a ddefnyddir ar gyfer codau post, cofrestru ceir ac yn y blaen. Rhennir pob un o'r ''départements'' metropolitanaidd yn sawl ''arrondissement'', a rennir wedyn yn ''cantons'' llai. Rhennir y ''cantons'' yn ''communes'' - mae yna 36,697 ''commune'', ac mae cyngor trefol etholedig gan bob un. Rhennir ''communes'' [[Paris]], [[Lyon]] a [[Marseille]] yn ''arrondissements'' trefol yn ogystal.

Yr arrondissements dinesig enwocaf yw [[Arrondissements Paris]], lle ceis 20 ohonynt.

Yn ogystal â'r uchod, mae sawl tiriogaeth dramor gan Weriniaeth Ffrainc.

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

{{Gwledydd yr Undeb Ewropeaidd}}
{{NATO}}
{{Gwledydd yr G8}}
{{Cyngor Diogelwch y Cenhedloedd Unedig}}

{{Wiciadur|{{PAGENAME}}}}

[[Categori:Ffrainc| ]]
[[Categori:Aelod-wladwriaethau'r Cenhedloedd Unedig]]
[[Categori:Aelod-wladwriaethau Cyngor Ewrop]]
[[Categori:Aelod-wladwriaethau NATO]]
[[Categori:Aelod-wladwriaethau'r Undeb Ewropeaidd]]
[[Categori:Gorllewin Ewrop]]
[[Categori:Gwledydd Ewrop]]
[[Categori:Gwledydd a thiriogaethau Ffrangeg]]
[[Categori:Gweriniaethau]]