Gweld cod am Charles III, brenin y Deyrnas Unedig

{{Infobox royalty
| name          = Charles III
| title         = Pennaeth [[Teyrnas y Gymanwlad|y Gymanwlad]]
| image         = King Charles III (July 2023).jpg
| caption       = Charles III yn 2023
| succession    = {{Br separated entries|Brenin [[y Deyrnas Unedig]]|ac eraill [[Teyrnas y Gymanwlad|teyrnasoedd y Gymanwlad]]}}
| reign-type    = Teyrnasiad
| reign         = 8 Medi 2022 – presennol
| cor-type      = britain
| coronation    = [[Coroni'r Brenin Charles III a'r Frenhines Camilla|6 Mai 2023]]
| predecessor   = [[Elisabeth II, brenhines y Deyrnas Unedig|Elisabeth II]]
| suc-type      = Etifedd
| successor     = [[Y Tywysog William|William, Tywysog Cymru]]
| birth_name    = Y Tywysog Charles o Caeredin
| birth_date    = {{birth date and age|1948|11|14|df=yes}}
| birth_place   = [[Palas Buckingham]], [[Llundain]], [[Lloegr]]
| spouses       = {{ubl|{{marriage|[[Diana, Tywysoges Cymru|Diana Spencer]]|1981|1996|reason=div}}|{{marriage|[[Camilla, Brenhines Gydweddog y Deyrnas Unedig|Camilla Parker Bowles]]|2005}}}}
| issue         = {{plainlist|
* [[Y Tywysog William|William, Tywysog Cymru]]
* [[Y Tywysog Harri, Dug Sussex]]
}}
| full name     = Charles Philip Arthur George
| house         = Windsor
| father        = [[Y Tywysog Philip, Dug Caeredin]]
| mother        = [[Elisabeth II, brenhines y Deyrnas Unedig|Elisabeth II]]
| religion      = [[Protestaniaeth|Protestannaidd]]
| education     = Ysgol Gordonstoun
| alma_mater    = [[Coleg y Drindod, Caergrawnt]] (MA)
}}
Brenin [[y Deyrnas Unedig]] a [[Teyrnasoedd y Gymanwlad|14 teyrnas arall y Gymanwlad]] yw '''Charles III''' (Charles Philip Arthur George; ganwyd [[14 Tachwedd]] [[1948]]).<ref>{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/62847930|teitl=Y Brenin Charles III i annerch y DU am y tro cyntaf|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=9 Medi 2022}}</ref><ref>{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/63475889|teitl='Y Brenin Charles, nid Charles, yn swyddogol yn Gymraeg'|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=2 Tachwedd 2022}}</ref> Roedd wedi bod yn etifedd eglur am y mwyafrif helaeth o'i fywyd pan ddaeth yn frenin yn 73 oed yn 2022, wedi marwolaeth ei fam [[Elisabeth II]]. 

Cafodd ei eni ym [[Palas Buckingham|Mhalas Buckingham]], gyda'r teitl Tywysog Charles o Gaeredin. Fe'i wnaed yn [[Rhestr Tywysogion Cymru|Dywysog Cymru]] yn 1958.

Gelwir ef yng Nghymru yn aml yn Carlo, ar ôl cân enwog [[Dafydd Iwan]] o'r un enw, a oedd yn boblogaidd iawn yng Nghymru adeg ei arwisgo yn [[1969]].

Daeth ei [[Arwisgiad Tywysog Cymru|arwisgo]] yn fater gwleidyddol a dadleuol iawn. Roedd twf [[Plaid Cymru]] a [[Cymdeithas yr Iaith|Chymdeithas yr Iaith]] yn ofid i'r Blaid Lafur a gwelodd [[George Thomas]], [[Ysgrifennydd Gwladol Cymru]] ar y pryd, gyfle i wrthweithio'r tyfiant hwn wrth drefnu arwisgo'r tywysog yng Nghaernarfon yn 1969. Roedd y genhedlaeth ifanc o genedlaetholwyr yn gweld hyn yn sarhad ar [[Gymru]] ac ar yr iaith.<ref>{{dyf newyddion|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/48895978|teitl=Dafydd Iwan yn cwrdd â'r Tywysog Charles am y tro cyntaf|cyhoeddwr=BBC Cymru Fyw|dyddiad=6 Gorffennaf 2019|dyddiadcyrchu=9 Medi 2022}}</ref>

Bu George Thomas yn ddigon cyfrwys i gael y tywysog yn fyfyriwr yng ngholeg [[Aberystwyth]] am dri mis i ddysgu'r Gymraeg. Ond pan ymwelodd Charles ag [[Eisteddfod yr Urdd]] a gwneud ei araith yn Gymraeg protestiodd nifer o'r bobl ifanc a cherdded allan. Cynhaliwyd rali enfawr yn erbyn yr arwisgo yng [[Cilmeri|Nghilmeri]].

Cafodd Charles a'i ail wraig Camilla eu [[Coroni'r Brenin Charles III a'r Frenhines Camilla|seremoni i goroni]] ar 6 Mai 2023 yn Llundain.

Yn 2024, ar ôl arhosiad byr yn yr ysbyty, cyhoeddwyd bod gan Charles ganser. Dwedodd y Palas ei fod "yn parhau'n hollol bositif ynghylch ei driniaeth ac yn edrych ymlaen at ddychwelyd i ddyletswyddau cyhoeddus llawn cyn gynted â phosib".<ref>{{cite web|url=https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/68207399|title=Y Brenin Charles wedi cael diagnosis canser|website=BBC Cymru Fyw|access-date=6 Chwefror 2024}}</ref>

== Bywyd cynnar ac addysg ==
Ganed Charles Philip Arthur George ym Mhalas Buckingham, yn [[Dinas Westminster|Ninas Westminster]], [[Llundain]], ar 14 Tachwedd 1948, yn blentyn hynaf i'r Dywysoges Elisabeth, Duges Caeredin (yn ddiweddarach y Frenhines Elisabeth II) a Philip, Dug Caeredin. Cafodd ei fedyddio ar 15 Rhagfyr 1948, yn bedair wythnos oed, yn Ystafell Gerdd Palas Buckingham gan [[Geoffrey Fisher]], [[Archesgob Caergaint]]. Hefyd yn Rhagfyr 1948 ym Mhalas Buckingham, cafodd y baban Charles ei [[enwaedu]] gan y Dr Jacob Snowman.<ref>{{cite journal|url=https://www.academia.edu/10049615|title=The British royal family's circumcision tradition: Genesis and evolution of a contemporary legend |first1=Robert|first2=John|last1=Darby|last2=Cozijn|journal=SAGE Open|date=13 Hydref 2013|volume=3 |issue=4 |doi=10.1177/2158244013508960 |s2cid=146483223 |accessdate=22 Rhagfyr 2015|doi-access=free}}</ref>

Bu farw ei daid, [[Siôr VI, brenin y Deyrnas Unedig|y Brenin Siôr VI]], ar 6 Chwefror 1952 ac esgynnodd Elisabeth II i'r orsedd. Daeth Charles felly yn [[etifedd eglur]] y goron. Yn ôl siarter a ddyddia yn ôl i Edward III, Brenin Lloegr, ym 1337, derbyniodd Charles - gan mai ef oedd mab hynaf y teyrn - deitl traddodiadol [[Dug Cernyw]], ac ym mhendefigaeth yr Alban, teitlau Dug Rothesay, Iarll Carrick, Barwn Renfrew, Arglwydd yr Ynysoedd, a Thywysog a Stiward Mawr yr Alban. Ar 2 Mehefin 1953, coronwyd ei fam yn [[Abaty Westminster]].

Cafodd Charles ei addysgu yn [[ysgol baratoi]] Hill House yn Llundain, Cheam yn [[Hampshire]], a Gordonstoun ym [[Moray]]. Fe'i derbyniwyd i [[Coleg y Drindod, Caergrawnt|Goleg y Drindod, Caergrawnt]], ym 1967 ac enillodd ei radd baglor yn y celfyddydau ym 1971. Yn ystod ei ail flwyddyn yn y brifysgol, treuliodd dymor yng [[Coleg Prifysgol Cymru, Aberystwyth|Ngholeg Prifysgol Cymru, Aberystwyth]], i astudio [[hanes Cymru]] a'r iaith [[Cymraeg|Gymraeg]].

== Gwragedd ==
* [[Diana, Tywysoges Cymru|Y Fonesig Diana Spencer]] (1961–1997)
* [[Camilla, Brenhines Gydweddog y Deyrnas Unedig|Camilla Parker-Bowles]] (g. 1947)

== Plant ==
* [[Y Tywysog William|William, Tywysog Cymru]] (ganwyd [[21 Mehefin]] [[1982]])
* [[Y Tywysog Harri, Dug Sussex]] (ganwyd [[15 Medi]] [[1984]])

== Gweler hefyd ==
* [[Arwisgiad 1969]]
* ''[[Cerddi'r Cywilydd]]''

==Cyfeiriadau==
{{cyfeiriadau}}

== Darllen pellach ==
* Christopher Andersen, ''The King: The Life of Charles III''' (Efrog Newydd: Gallery, 2022).
* Tom Bower, ''Rebel Prince: The Power, Passion and Defiance of Prince Charles'' (Llundain: William Collins, 2018).
* Gyles Brandreth, ''Charles and Camilla: Portrait of a Love Affair'' (Llundain: Century, 2005).
* Jonathan Dimbleby, ''The Prince of Wales: A Biography'' (Llundain: Warner, 1994).
* Robert Hardman, ''Charles III: New King, New Court''' (Llundain: Macmillan, 2024).
* [[Anthony Holden]], ''Charles at Fifty'' (Efrog Newydd: Random House, 1998).
* Sally Bedell Smith, ''Prince Charles: The Passions and Paradoxes of an Improbable Life'' (Efrog Newydd: Random House, 2017).

{{dechrau-bocs}}
{{bocs olyniaeth | cyn = [[Elisabeth II, brenhines y Deyrnas Unedig|Elisabeth II]] | teitl = [[Brenhinoedd y Deyrnas Unedig|Brenin y Deyrnas Unedig]] | blynyddoedd = [[2022]] – | ar ôl = ''i'w bennu'' }}
{{bocs olyniaeth | cyn = [[Edward VIII, brenin y Deyrnas Unedig|Y Tywysog Edward]]<br>(hyd 1936) | teitl = [[Tywysogaeth Cymru|Tywysog Cymru]] | blynyddoedd = [[1958]] – [[2022]] | ar ôl = [[Y Tywysog William]] }}
{{diwedd-bocs}}

{{Brenhinoedd Prydeinig}}

{{Rheoli awdurdod}}

{{DEFAULTSORT:Charles III}}
[[Categori:Brenhinoedd a breninesau y Deyrnas Unedig]]
[[Categori:Garddwyr o Loegr]]
[[Categori:Genedigaethau 1948]]
[[Categori:Pobl a aned yn Llundain]]
[[Categori:Teulu Mountbatten-Windsor]]
[[Categori:Teyrnoedd yr 21ain ganrif]]
[[Categori:Tywysogion Cymru]]