Mainistir Laoise

Oddi ar Wicipedia
Er bod peth gwybodaeth o werth ar y dudalen hon, nid yw'r erthygl fel y mae yn cyrraedd y safon angenrheidiol i'w chynnwys ar Wicipedia.
Os na chaiff yr erthygl ei gwella'n ddigonol ymhen wythnos wedi 30 Mai 2024, fe all gael ei dileu. Os caiff yr erthygl ei gwella'n sylweddol, wedyn mae croeso i chi dynnu'r neges hon oddi ar y dudalen. Ceir rhestr o erthyglau sydd angen eu gwella yma.


Mae Mainistir Laoise/Abbeyleix (/ˈæbiˌliːks/ [1] Gwyddeleg)[2] yn dref yn Sir Laois/Contae Laoise, Iwerddon, wedi'i leoli tua 14km i'r de o dref sirol Portlaoise. Mae Mainistir Laoise mewn plwyf sifil o'r un enw. [2]

Roedd Mainistir Laoise gynt ar yr N8, y brif ffordd o Ddulyn i Gorc. Ar un adeg, roedd hyd at 15,000 o gerbydau yn mynd ar hyd prif stryd y dref bob dydd. Ers mis Mai 2010, fodd bynnag, mae traffordd yr M8 bellach yn osgoi'r dref, gyda'r hen N8 o ganlyniad wedi'i hisraddio i ffordd eilaidd genedlaethol yr N77, a ffordd ranbarthol R639.

Enwyd Mainistir Laoise yn Dref Taclusaf Iwerddon yn 2023.[3]

Hanes[golygu | golygu cod]

Roedd anheddiad yn Mainistir Laoise mor gynnar â 1183, a dyfodd ger Afon Nore/An Fheoir, o amgylch y fynachlog Sistersaidd - sy'n rhoi ei henw i'r dref.

Yn ôl pob sôn, sefydlwyd y fynachlog, a adnabyddir fel Clonkyne Leix neu De Lege Dei, tua’r flwyddyn 600 OC, ond prin yw’r cyfrif ohoni hyd 1183, pan gafodd ei hailsefydlu a’i chysegru i’r Forwyn Fendigaid gan Conogher neu Corcheger O’More (Conor Cucoigcriche). [4] [5] Gosododd O'More fynachod o'r urdd Sistersaidd o Baltinglass/Bealach Conglais, Wicklow/Cill Mhantáin . [4]

Dangosir arglwyddiaeth Feranamanagh (h.y. tir y Mynach), sy'n cynnwys plwyf Mainistir Laoise, ar fap o diriogaethau Leix ac Offaly o 1561. [6]

Cofeb i John Vesey, 2il Is-iarll de Vesci

Mae'r Mainistir Laoise gyfoes yn un o'r trefi ystad cynlluniedig hynaf yn Iwerddon. </link>[ cyfeiriad angenrheidiol ] Fe'i hadeiladwyd yn bennaf yn y 18fed ganrif gan Is-iarll de Vesci . Roedd llifogydd rheolaidd yr Afon Nore/An Fheoir yn gwneud y dref yn lle afiach i fyw. Tua 1790, penderfynodd John Vesey nad oedd lleoliad y dref yn addas ar gyfer ei denantiaid, a dechreuodd gynllunio un newydd. Lefelwyd yr hen dref, a symudodd y trigolion i'r un newydd. [7] Mae cofeb i'r 2il Is-iarll de Vesci, y talwyd amdani trwy danysgrifiadau, yng nghanol y dref. Mae'n cynnwys cafn dŵr ar gyfer ceffylau.

Heddiw, mae llawer o strwythurau hanesyddol yn sefyll yn y dref ac o'i chwmpas - caerau hynafol, mynwentydd, eglwysi a thai stad. </link>[ dyfyniad sydd ei angen ] Ar un adeg roedd gan y dref ffatri garpedi, a sefydlwyd ym 1904 gan Yvo de Vesci, y 5ed Is-iarll - yn arbennig yn cynhyrchu rhai o'r carpedi a ddefnyddiwyd ar yr RMS <i id="mwSg">Olympic</i> a RMS Titanic . [8]

Cludiant[golygu | golygu cod]

Ffyrdd[golygu | golygu cod]

Roedd ffordd yr N8 i Gorc yn mynd trwy Mainistir Laoise cyn agor traffordd yr M8 yn 2010. Gydag agoriad yr M8 estynnwyd ffordd yr N77 ar hyd llwybr yr hen N8 o Durrow/Darú i Bort Laoise. Darperir mynediad i'r M8 o Mainistir Laoise hefyd ar hyd ffordd yr R433.

Rheilffordd[golygu | golygu cod]

Agorwyd gorsaf reilffordd Mainistir Laoise, ar y lein o Bort Laoise i Kilkenny/Cill Chainnigh, ar 1 Mawrth 1865 a chaeodd ar 1 Ionawr 1963. [9]

Bws[golygu | golygu cod]

Peidiodd gwasanaeth gwibffordd Bus Éireann rhwng Dulyn a Chorc â gwasanaethu Mainistir Laoise ar 30 Mehefin 2012. Fel mesur dros dro tan 11 Awst 2012 roedd Bus Éireann yn gweithredu gwasanaeth gwennol (llwybr 128) i gysylltu â gwasanaethau gwibffordd ym Mhort Laoise. [10] Mae gan Slieve Bloom Coaches hefyd wasanaeth o Borris-in-Ossory/Buiríos Mór Osraí i Bort Laoise sy'n gwasanaethu'r dref. [11]

Mwynderau[golygu | golygu cod]

Taith Gerdded Cors Mainistir Laoise

Mae ysbyty ardal yn y dref, a nifer o siopau a thafarndai. Mae gan Barc y Tad Breen gaeau ar gyfer pêl-droed a chwaraeon eraill, tra bod neuadd CYMS gyfagos yn gartref i nifer o glybiau. Mae Heritage House hefyd yn darparu teithiau tywys o amgylch yr amgueddfa ac yn cynnal gweithdai trwy gydol y flwyddyn. Mae gwesty'r Abbeyleix Manor Hotel yn rhan o gadwyn Magnuson Hotels. [12]

Mae'r "Lords Walk Loop" yn ddolen 2.4km sy'n olrhain hen lwybr cerdded a gymerwyd gan deulu'r De Vesci i gyrraedd yr eglwys leol a'r orsaf reilffordd. [13]

Rheolir Cors Killamuck/Coill na Muc gan Brosiect Cors Mainistir Laoise sydd wedi adeiladu dwy daith ddolennol drwy'r gors. [14] Lleolir y fynedfa i'r gors ger gwesty Abbeyleix Manor Hotel. [15] Mae i'r ddwy ddolen lwybrau llydan pren wedi eu codi sy'n croesi'r gors, yn ogystal â llwybrau a thraciau.[16]

Mae Abbeyleix Heritage House yn ganolfan dreftadaeth leol, gyda gwybodaeth i ymwelwyr ac arddangosfa ar hanes y sir ac atyniadau lleol. Mae carpedi hynafol gwreiddiol a gwisgoedd vintage yn cael eu harddangos ochr yn ochr ag arteffactau archeolegol a hanesyddol. [17]

Adeiladau o bwys[golygu | golygu cod]

Plac ar Dŷ'r Farchnad

Lleolir Abbeyleix House ac ystâd de Vesci (Ystad Abbeyleix) ar ffordd Ballacolla/Baile Cholla. O 2019 ymlaen, roedd yr ystâd yn cael ei marchnata ar werth, gyda phris gofyn o € 20 miliwn. [18][19] Gwerthwyd y tŷ a’r ystâd 1050 erw yn 2021 am €20 i’r mentrwr Gwyddelig John Collinson . [20] Prynwyd Millbrook House sydd wedi'i leoli wrth ymyl ystâd de Vesci hefyd gan Collinson yn 2022. [21]

O fewn y dref, mae Abbeyleix Market House yn adeilad pedwar llawr â phum bae a ddefnyddiwyd yn flaenorol fel gorsaf dân a llyfrgell. Mae wedi cael ei adnewyddu fel llyfrgell a chanolfan arddangos. [22] Mae Heritage House yn ganolfan ymwelwyr sy'n gartref i amgueddfa hanes lleol. Ysgol North Boys School oedd yr adeilad hwn o'r 19eg ganrif ar un adeg. [23] Mae Market House a Heritage House wedi'u rhestru ar Gofnod Strwythurau Gwarchodedig Sir Laois. [24]

Chwaraeon[golygu | golygu cod]

Clwb GAA Abbeyleix yw clwb lleol Cymdeithas Athletau Gaeleg . Sefydlwyd Clwb Golff Abbeyleix a Chlwb Tennis Lawnt Abbeyleix ym 1895 a 1909 yn y drefn honno. [25] [26] Mae clybiau chwaraeon eraill yn yr ardal yn cynnwys clwb hoci a chlwb pêl-droed (pêl-droed cymdeithas).[27] [28]

Preswylwyr nodedig[golygu | golygu cod]

  • Francis Bacon (1909-1992), arlunydd
  • Sarah "Venie" Barr, (1875-1947) actifydd gwleidyddol a chymunedol
  • Syr Edward Massey (1619–1674), milwr a seneddwr o Loegr
  • Paul Nunn (1943-1995), mynyddwr, awdur a hanesydd economaidd, a aned yn Abbeyleix [29]
  • Launt Thompson (1833-1894), cerflunydd [30]

Gweld hefyd[golygu | golygu cod]

  • Rhestr o drefi a phentrefi yn Iwerddon
  • Tai Marchnad yn Iwerddon

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ "Abbeyleix Irish Heritage Town Promo". YouTube. 29 Ionawr 2013. Cyrchwyd 29 Ionawr 2023.
  2. ↑ 2.0 2.1 "Abbeyleix / Mainistir Laoise". logainm.ie. Irish Placenames Commission. Cyrchwyd 24 Ionawr 2020.
  3. ↑ Fletcher, Laura (6 Hydref 2023). "Abbeyleix named Ireland's Tidiest Town for 2023". RTÉ News (yn Saesneg).
  4. ↑ 4.0 4.1 "Abbeyleix". A Topographical Dictionary of Ireland. Samuel Lewis. 1837. t. 4.
  5. ↑ "Moore". Irish Pedigrees. P. Murphy & Son. 1915. t. 324.
  6. ↑ "Historical Notes on the O'Moores". Journal of the County Kildare Archaeological Society. 1911. t. 4.
  7. ↑ ""Abbeyleix (Laois Heritage Trail)", Laois County Council". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 21 Ionawr 2019. Cyrchwyd 21 Ionawr 2019.
  8. ↑ "Titanic Carpet Factory". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 26 Ebrill 2012. Cyrchwyd 2011-12-10.
  9. ↑ "Abbeyleix station" (PDF). Railscot - Irish Railways. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 26 Medi 2007. Cyrchwyd 8 Medi 2007.
  10. ↑ "Shannon Airport - Bus Éireann - View Ireland Bus and Coach Timetables & Buy Tickets". Buseireann.ie. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 28 Gorffennaf 2012. Cyrchwyd 24 Ionawr 2020.
  11. ↑ "BorrisInOssory". Slievebloomcoaches.ie. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Medi 2019. Cyrchwyd 24 Ionawr 2020.
  12. ↑ "Abbeyleix Manor Hotel". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 21 Ionawr 2019. Cyrchwyd 21 Ionawr 2019.
  13. ↑ ""Lords Walk Loop Abbeyleix", All Trail". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 21 Ionawr 2019. Cyrchwyd 21 Ionawr 2019.
  14. ↑ "Conservation and community | Abbeyleix Bog Project". Abbeyleix Bog (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-01-20.
  15. ↑ "Visit | Abbeyleix Bog Project". Abbeyleix Bog (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-01-20.
  16. ↑ Miller, Steven (2021-07-04). "#LoveLaois: Abbeyleix Bog Walk - a highly-recommended experience". Laois Today (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-01-20.
  17. ↑ "Museum – Heritage House Abbeyleix" (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-01-20.
  18. ↑ "The Abbey Leix Estate, Abbeyleix, Co. Laois". DAFT (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 Mehefin 2019. Cyrchwyd 24 Mehefin 2019.
  19. ↑ "Historic 1,100-acre Laois estate goes up for sale with €20 million price tag - Laois Today". Laoistoday.ie. 24 Mehefin 2019. Cyrchwyd 24 Ionawr 2020.
  20. ↑ Hartnett, Alan (2022-12-23). "2022 Remembered: Billionaire brothers purchase Laois mansion and set to spend €2 million doing it up". Laois Today (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-01-20.
  21. ↑ FUSIO. "Millbrook Hall, ABBEYLEIX DEMESNE, Old Town, LAOIS". Buildings of Ireland (yn Saesneg). Cyrchwyd 2024-01-20.
  22. ↑ "Market House". Ask About Ireland. Cyrchwyd 21 Medi 2023.
  23. ↑ "Heritage House". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 1 Chwefror 2014. Cyrchwyd 25 Ionawr 2014.
  24. ↑ "Laois County Development Plan 2017-2023 - Appendix 1 - Record of Protected Structures" (PDF). laois.ie. Laois County Council. 2017. Cyrchwyd 2 Chwefror 2022.
  25. ↑ "Abbeyleix Golf Club Est.1895 – Welcome to our site" (yn Saesneg). Abbeyleixgolfclub.ie. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 26 Rhagfyr 2019. Cyrchwyd 24 Ionawr 2020.
  26. ↑ "About – Abbeyleix Tennis Club". Abbeyleixtennis.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 18 Ionawr 2020. Cyrchwyd 24 Ionawr 2020.
  27. ↑ "Abbeyleix Hockey Club" (yn en2). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 20 Mawrth 2013. Cyrchwyd 16 Mawrth 201. Check date values in: |access-date= (help)CS1 maint: unrecognized language (link)
  28. ↑ Abbeyleix Soccer Club
  29. ↑ Scott, Doug. "Paul Nunn, 1943-1995". American Alpine Club. Cyrchwyd 1 January 2024.
  30. ↑ Who Was Who in America, Historical Volume, 1607-1896. Chicago: Marquis Who's Who. 1963.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Mainistir_Laoise&oldid=12638242"