Cartronnagilta
 | Er bod peth gwybodaeth o werth ar y dudalen hon, nid yw'r erthygl fel y mae yn cyrraedd y safon angenrheidiol i'w chynnwys ar Wicipedia. Os na chaiff yr erthygl ei gwella'n ddigonol ymhen wythnos wedi 3 Mehefin 2024, fe all gael ei dileu. Os caiff yr erthygl ei gwella'n sylweddol, wedyn mae croeso i chi dynnu'r neges hon oddi ar y dudalen. Ceir rhestr o erthyglau sydd angen eu gwella yma. |
Mae Ceathrú na gCoillte/Cartronnagilta ( from </link> trefdir ym mhlwyf sifil Templeport/Teampall an Phoirt, Swydd Cavan/An Cabhán, Iwerddon, ). Saif ym mhlwyf Catholig Corlough/Corlach a barwniaeth Tullyhaw/Teallach Eathach . Yr ynganiad lleol yw Carthoonnaghilta.
.jpg)
Daearyddiaeth[golygu | golygu cod]
Mae Ceathrú na gCoillte wedi'i ffinio i'r gogledd gan drefi Leitra, Corlough/Corlach a Corrachomera, i'r gorllewin gan drefi Corraleehan a Greaghnadoony, i'r de gan dreflan Coragh ac i'r dwyrain gan drefi Cornacleigh, Cronery/Cronaire a Derrinivver/Doire an Eibhir. Ei phrif nodweddion daearyddol yw nant, planhigfeydd coedwigaeth, pyllau graean, ffynhonnau a ffynhonnau wedi'u cloddio. Mae ffordd gyhoeddus L1028 a lonydd gwledig yn croesi Ceathrú na gCoillte. Mae'r drefdir yn gorchuddio 241 erw statud.
Hanes[golygu | golygu cod]
Yn y canol oesoedd rhannwyd barwniaeth McGovern o Teallach Eathach yn ardaloedd trethiant economaidd o'r enw ballibetoes, o'r Wyddeleg Baile Biataigh (a Seisnigwyd fel 'Ballybetagh'), sy'n golygu 'Tref neu Anheddiad Darpariaethwr'. Y pwrpas gwreiddiol oedd galluogi’r ffermwr, oedd yn rheoli’r beili, i ddarparu lletygarwch i’r rhai oedd ei angen, megis pobl dlawd a theithwyr. Rhannwyd y ballybetagh ymhellach yn drefi a oedd yn cael eu ffermio gan deuluoedd unigol a oedd yn talu teyrnged neu dreth i bennaeth y ballybetagh, a dalodd deyrnged debyg i'r pennaeth clan yn ei dro. Byddai stiward y ballybetagh wedi bod yn gyfwerth â'r erenagh a oedd â gofal tiroedd eglwysig. Roedd saith ballybetagh ym mhlwyf Teallach Eathach. Lleolwyd Ceathrú na gCoillte yn ballylbetagh Ballymackgonghan (Gwyddeleg = Baile Mac Eochagain, sy'n golygu 'Tref McEoghan').
Mae map Arolwg Down 1658 yn dangos y drefdir fel Carraghill . [1]
Mae map William Petty o 1685 yn ei sillafu fel Caraghill . [2]
Mae Arolwg y Gymanwlad 1652 yn sillafu'r drefdir fel Corconny ac yn rhestru'r perchennog fel yr Is-gyrnol Tristram Beresford gyda'r tenantiaid fel William Chambers ac eraill.
Rhoddwyd grant dyddiedig 3 Tachwedd 1666 gan Frenin Siarl II o Loegr i Syr Tristram Beresford, Barwnig 1af a gynhwysai, ymhlith pethau eraill, diroedd Croghwill alias Carwill yn cynnwys 1 carton o 97 erw 1 grog 28 clwydi . [3] Trwy grant dyddiedig 11 Medi 1670 oddi wrth Frenin Siarl II o Loegr i Syr Tristram Beresford dywededig, cynhwyswyd tiroedd dywededig Gloghwill neu Corwill wrth greu maenor newydd Beresford . [4]
Cynhwysai grant dyddiedig 7 Gorffennaf 1669 oddi wrth y Brenin Siarl II i John, yr Arglwydd Is-iarll Massareene 169 erw yn Caraghill . [5]
Mae gweithred gan Thomas Enery dyddiedig 29 Ionawr 1735 yn cynnwys tiroedd Cartonnegeelty . [6]
Mae prydles dyddiedig 10 Rhagfyr 1774 oddi wrth William Crookshank i John Enery o Bawnboy yn cynnwys tiroedd Cartonnegeelty fel arall Corhonnegelty, [7] fel y mae gweithred bellach gan John Enery dyddiedig 13 Rhagfyr 1774. [8]
Mae rhestr Carvaghs Cavan 1790 yn sillafu'r enw fel Cartunagelty .
Mae map o’r drefdir a dynnwyd ym 1813 yn Archifau Cenedlaethol Iwerddon, Mapiau Ystad Beresford, sy’n dangos bod y drefdir gynt yn eiddo i’r diweddar Gyrnol Ennery a’r perchennog presennol fel John Finlay. Y sillafiadau ar y map hwn yw Carthoon, Gortoon a Curraghull . [9]
Mae prydles dyddiedig 17 Medi 1816 gan John Enery o Bawnboy yn cynnwys Cartennegeelty neu Curtennegeelty fel arall Gortunegelty . [10]
Mae Llyfrau Rhaniadau'r Degwm ar gyfer 1827 yn sillafu'r enw fel Cortune a Corlune ac yn rhestru tri ar ddeg o dalwyr y degwm yn y drefdir. [11]
Dywed Llyfrau Enw'r Arolwg Ordnans 1836- Mae nant fynydd fawr yn ffinio â'r drefdir ar yr ochr ogleddol.
Mae llyfrau maes Swyddfa Brisio Cartronnagilta ar gael ar gyfer Medi 1839.
Mae Prisiad Griffith dyddiedig 1857 yn rhestru pedwar ar hugain o ddeiliaid tir yn y drefdir. [12] Y landlord yn y 1850au oedd John Finlay.
Cyfrifiad[golygu | golygu cod]
| Blwyddyn | Poblogaeth | Gwrywod | Benywod | Cyfanswm Tai | Anghyfannedd |
|---|---|---|---|---|---|
| 1841 | 106 | 54 | 52 | 17 | 0 |
| 1851 | 99 | 51 | 48 | 17 | 1 |
| 1861 | 87 | 54 | 33 | 18 | 0 |
| 1871 | 97 | 48 | 49 | 20 | 0 |
| 1881 | 103 | 50 | 53 | 21 | 0 |
| 1891 | 97 | 52 | 45 | 18 | 0 |
Yng nghyfrifiad Iwerddon 1901, rhestrir ugain o deuluoedd yn y dreflan. [13]
Yng nghyfrifiad Iwerddon 1911, rhestrir ugain o deuluoedd yn y dreflan. [14]
Hynafiaethau[golygu | golygu cod]
- Cerrig camu tros y nant
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "Down Survey Maps | the Down Survey Project".
- ↑ "Down Survey Maps | the Down Survey Project".
- ↑ "Commissioners of Public Records in Ireland : Fourteenth and fifteenth reports with appendix, 1824-25". 1825.
- ↑ "Calendar of the state papers relating to Ireland preserved in the Public Record Office. 1625-[1670]". 1900.
- ↑ "Commissioners of Public Records in Ireland : Fourteenth and fifteenth reports with appendix, 1824-25". 1825.
- ↑ "Memorial extract — Registry of Deeds Index Project". irishdeedsindex.net.
- ↑ "Memorial extract — Registry of Deeds Index Project".
- ↑ "Memorial extract — Registry of Deeds Index Project".
- ↑ "Search Results - tullyhaw".
- ↑ "Memorial extract — Registry of Deeds Index Project".
- ↑ http://titheapplotmentbooks.nationalarchives.ie/search/tab/results.jsp?county=Cavan&parish=Templeport&townland=Cortune&search=Search and
- ↑ http://www.askaboutireland.ie/griffith-valuation/index.xml?action=doNameSearch&PlaceID=190243&county=Cavan&barony=Tullyhaw&parish=Templeport&townland=%3Cb%3ECartronnagilta%3C/b%3E - Griffith's Valuation
- ↑ http://www.census.nationalarchives.ie/pages/1901/Cavan/Templeport/Cartronnagiltra/ Census of Ireland 1901
- ↑ http://www.census.nationalarchives.ie/pages/1911/Cavan/Templeport/Cartronnagilta/ Census of Ireland 1911
Gwall cyfeirio: Ni ddefnyddir y tag <ref> o'r enw "Logainm", a ddiffinir yn <references>, yn y testun blaenorol.
<ref> o'r enw "IreAtlas", a ddiffinir yn <references>, yn y testun blaenorol.