Yves-Emmanuel Dogbé

Yves-Emmanuel Dogbé
Ganwyd	10 Mai 1939  Lomé
Bu farw	7 Tachwedd 2004  10fed arrondissement Paris

Bardd, nofelydd ac addysgwr o Dogo oedd Yves-Emmanuel Dogbé (10 Mai 1939 – 7 Tachwedd 2004).

Ganed ef yn Lomé, yn y cyfnod pan oedd Togo yn fandad Cynghrair y Cenhedloedd dan reolaeth Ffrainc. Astudiodd yn Lomé ac yn y Traeth Aur, a gweithiodd yn athro mewn sawl ysgol yn Dahomey. Cyhoeddwyd ei erthyglau, cerddi, a ffablau mewn papurau newydd lleol.

Teithiodd i Ffrainc ac enillodd ei ddoethuriaeth mewn Astudiaethau Affricanaidd o Brifysgol Paris-Descartes ym 1973. Cyhoeddodd draethawd hir, La crise de l'éducation (1975), yn galw ar wledydd Affrica i gael gwared â'r hen ddibyniaeth ar systemau ac arferion addysg Ewropeaidd. Cafodd ei ofyn gan lywodraeth Togo i annerch Gŵyl Celfyddydau a Diwylliant Affrica (FESTAC 77) yn Lagos ar bwnc "Gwareiddiad y duon a dyfodol Affrica". Fodd bynnag, ni chafodd gyfle i gyflwyno'i syniadau i'r ŵyl wedi i'r llywodraeth ddarllen ei feirniadaeth o bolisïau'r Arlywydd Gnassingbé Eyadéma a'i arestio yn Lomé. Cafodd ei garcharu am chwe mis bron, heb dreial, cyn ei ryddhau mewn amnest yn Nhachwedd 1977. Ffoes eto i Baris, ac yno sefydlodd y wasg Editions Akpagnon, a chyhoeddodd gyfrolau o'i farddoniaeth a'i ffuglen.

Ym 1991, ymunodd Dogbé a'r alltudion eraill a ddychwelodd i Dogo yn sgil rhywfaint o ryddfrydoli gwleidyddol. Yn ogystal â'i farddoniaeth a straeon, ysgrifennodd Dogbé nofelau, gan gynnwys La victime (1979) a L'incarcéré (1980). Bu farw ym Mharis yn 65 oed.