Neidio i'r cynnwys

Y Tair Trefedigaeth ar Ddeg

Oddi ar Wicipedia
Y Tair Trefedigaeth ar Ddeg (a ddangosir mewn coch) ym 1775 gyda ffiniau modern wedi'u gorchuddio

Grŵp o drefedigaethau ar arfordir dwyreiniol Gogledd America yn y 17g a'r 18g oedd Y Tair Trefedigaeth ar Ddeg. Gan weithredu gyda'i gilydd, fe wnaethant dorri i ffwrdd oddi wrth reolaeth Teyrnas Prydain Fawr yn Rhyfel Annibyniaeth America (1775–1783), a ffurfio Unol Daleithiau America.

Y Tair Trefedigaeth ar Ddeg yn eu grwpiau traddodiadol oedd:

Roedd y trefedigaethau hyn yn rhan o America Brydeinig, a oedd hefyd yn cynnwys tiriogaeth sydd heddiw yn ffurfio rhannau o Ganada, Fflorida, a'r Caribî.[1][2]

Roedd gan bob un o'r Tair Trefedigaeth ar Ddeg ei gweinyddiaeth ei hun, ond roedd eu systemau gwleidyddol, cyfansoddiadol, a chyfreithiol yn debyg, ac roedd pob un yn cael ei dominyddu gan Brotestaniaid Saesneg eu hiaith. Sefydlwyd y cyntaf o'r trefedigaethau, Virginia yn 1607. Cafodd Trefedigaethau Lloegr Newydd yn ogystal â Maryland a Pennsylvania eu gyrru ymlaen gan bryderon eu sylfaenwyr yn ymwneud â rhyddid crefyddol. Sefydlwyd y trefedigaethau eraill at ddibenion busnes ac economaidd. Datblygwyd y Trefedigaethau Canol o'r hen wladfa Iseldiraidd.

Rhwng 1625 a 1775, tyfodd y boblogaeth o 2,000 i 2.4 miliwn[3], gan ddisodli brodorion gwreiddiol y rhanbarth i raddau helaeth. Roedd y boblogaeth yn cynnwys pobl a oedd yn destun system o gaethwasiaeth, a oedd yn gyfreithlon ym mhob un o'r trefedigaethau. Roedd gan y 13 trefedigaeth rywfaint o hunanlywodraeth a ffurf gyfyngedig o ddemocratiaeth ac roeddent yn gynyddol wrthsefyll galwadau am fwy o reolaeth gan lywodraeth Llundain. Erbyn y 1750au roedd y trefedigaethau yn cydweithio â'i gilydd yn lle delio'n uniongyrchol â Phrydain. Roedd galwadau cynyddol am amddiffyn "Hawliau fel Saeson" y trigolion, yn enwedig yr egwyddor o "ddim trethiant heb gynrychiolaeth". Yn y pen draw arweiniodd y sefyllfa hon at Ryfel Annibyniaeth America, a ddechreuodd yn 1775, a Datganiad Annibyniaeth yr Unol Daleithiau (1776).

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. Middleton, Richard; Lombard, Anne (2011). Colonial America: A History to 1763 (yn Saesneg) (arg. 4ydd). Chichester: Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-9004-6. OCLC 682892448.
  2. Fradera, Josep M. (2020). "1780–1880: A Century of Imperial Transformation". In Tomich, Dale W. (gol.). Atlantic Transformations: Empire, Politics, and Slavery during the Nineteenth Century. SUNY Series: Fernand Braudel Center Studies in Historical Social Science (yn Saesneg). Albany, New York: SUNY Press. tt. 1–19. ISBN 9781438477848. LCCN 2019049099.
  3. "Estimated Population of American Colonies: 1610 to 1780". web.viu.ca (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2017-11-08. Cyrchwyd 22 Ionawr 2025.