Wicipedia:WiciBrosiect Addysg/Erthyglau Drafft/Arwisgiad Tywysog Cymru

WiciBrosiect Addysg/Erthyglau Drafft/Arwisgiad Tywysog Cymru

Arwisgiad Tywysog Cymru yw'r seremoni o arwisgo mab hynaf teyrn Lloegr a rhoi’r teitl Tywysog Cymru iddo. Roedd y teitl ‘Tywysog Cymru’ wedi’i roi i etifedd gorsedd Lloegr ers 1301 gan y Brenin Edward I fel symbol o reolaeth ar Gymru, ond nid oedd y teitl erioed wedi cael ei ddefnyddio’n ffurfiol mewn gwirionedd. Roedd wedi bod yn arferiad i drefnu’r arwisgiad yn y Senedd yn Llundain ond yn 1911 cynhaliwyd y seremoni am y tro cyntaf mewn lleoliad cyhoeddus, sef Castell Caernarfon. Yn y flwyddyn honno, cynhaliwyd Arwisgiad Tywysog Cymru, yn ddiweddarach Edward VIII, yn y castell a chredir bod David Lloyd George, wedi bod yn allweddol yn nhrefnu’r digwyddiad. Yn wahanol i Arwisgiad 1911, bu llawer mwy o wrthwynebiad i achlysur Arwisgiad 1969 gan genedlaetholwyr Cymreig.

Arwisgwyd Y Tywysog Siarl

Y Tywysog Siarl yn 1972

Un o’r achlysuron fwyaf dadleuol yn hanes Cymru’r 1960au oedd Arwisgiad Tywysog Cymru yn 1969. Gan weithio gyda’r Prif Weinidog Harold Wilson, fe wnaeth y Frenhines benderfynu y byddai yn rhoi’r teitl hwn i’w mab hynaf, y Tywysog Siarl.  Gobeithiai y byddai hyn yn cryfhau’r gefnogaeth ar gyfer y Deyrnas Unedig ac yn lleihau apêl yr ymdeimlad o genedlaetholdeb oedd yn cynyddu yng Nghymru yn ystod y ddegawd yma. Roedd twf ym mhoblogrwydd Plaid Cymru a Chymdeithas yr Iaith ar y pryd yn achosi tipyn o ofid i’r Blaid Lafur. Gwelai George Thomas, Ysgrifennydd Gwladol Cymru, ac yn frenhinwr brwdfrydig y byddai’r arwisgiad yng Nghaernarfon yn gyfle i wrthweithio’r twf mewn cenedlaetholdeb.

Bu nifer o wrthwynebiadau gan wahanol grwpiau o bobl pan gyhoeddwyd bod y Tywysog Siarl yn mynd i gael ei goroni’n Dywysog Cymru. Roedd gwrthdystiadau meddiannu, streiciau newyn a gorymdeithiau protest. Cafwyd cwynion bod imperialaeth Saesnig yn cael ei wthio ar Gymru, a bod arian cyhoeddus yn cael ei wastraffu. Cyfansoddwyd cerddi gan rhai o feirdd Cymru oedd yn dangos eu gwrthwynebiad i’r arwisgo, er enghraifft, Gerallt Lloyd Owen, yn ei gerdd ‘Fy Ngwlad’.

Wylit, wylit, Lywelyn,

Wylit waed pe gwelit hyn.

Ein calon gan estron ŵr,

Ein coron gan goncwerwr,

A gwerin o ffafrgarwyr

Llariaidd eu gwên lle'r oedd gwŷr.

Protest yng Nghilmeri yn erbyn yr arswisgiad. 1969

Aeth Siarl i astudio’r Gymraeg ym Mhrifysgol Aberystwyth am dymor cyn yr arwisgo. Roedd ei diwtor yn gefnogwr Plaid Cymru, sef y darlithydd Dr. Teddy Millward. Roedd y Prif Weinidog Harold Wilson yn poeni y byddai Siarl yn agored i gael niwed ond dywedodd MI5 nad oedd mewn unrhyw berygl.

Er mwyn osgoi achosi trafferth yn y seremoni roedd yr awdurdodau wedi arestio arweinwyr y grŵp paramilwrol Byddin Rhyddid Cymru cyn yr arwisgo.  Ar ddiwrnod yr arwisgo aeth yr arweinwyr o flaen llys. Ond oherwydd iddynt honni a gorliwio maint eu cefnogaeth a’r hyn roeddent wedi’i gyflawni danfonwyd tri ohonynt i’r carchar a chafodd tri ddedfrydau gohiriedig.

Gwrthdystio yn erbyn arwisgiad y Tywysog Charles yng Nghaernarfon, Mawrth 1969

Yn ystod y paratoadau ar gyfer yr arwisgo cafwyd nifer o alwadau ffug am fomiau. Roedd Mudiad Amddiffyn Cymru (MAC) wedi trefnu pedwar ffrwydrad, nid er mwyn lladd Siarl ond er mwyn tarfu. Lladdwyd dau aelod o MAC, sef Alwyn Jones a George Taylor, yn Abergele ddiwrnod cyn yr arwisgo pan ffrwydrodd eu gelignite.

Ffrwydrodd bom tu allan i ardd Prif Gwnstabl Gwynedd heb achosi unrhyw niwed.  Pedwar diwrnod yn ddiweddarach collodd bachgen 10 mlwydd oed droed ar ôl baglu dros ffrwydron tu allan i siop haearnwerthwr roedd Siarl wedi’i phasio ar y ffordd i’r castell.  Ar bier Llandudno methodd bom arall a ffrwydro. Yn Nhachwedd 1969 arestiwyd John Jenkins a Frederick Alders a danfonwyd hwy i’r carchar am achosi ffrwydradau a daeth ymgyrch fomio MAC i ben.

Diwrnod yr Arwisgiad

Ymwelwyr yng Nghaernarfon ar diwrnod yr Arwisgiad

Aeth yr arwisgo yn ei flaen ar Orffennaf 1af 1969. Yn ei araith, a draddodwyd yn Gymraeg, roedd Siarl yn cydnabod fod pobl Cymru’n benderfynol o amddiffyn eu treftadaeth a pharhau’n genedl falch ac ar wahân. Gwyliodd 90,000 yr orymdaith yng Nghaernarfon, tipyn llai na’r 250,000 oedd wedi ei ddisgwyl. Dangoswyd seremoni’r arwisgo ar y teledu, a chafodd ei darlledu o amgylch y byd i 500 miliwn o bobl, 19 miliwn ohonynt yn y Deyrnas Unedig. Costiodd y seremoni £200,000 o arian cyhoeddus ond roedd wedi creu hwb mawr o safbwynt yr economi leol mewn twristiaeth.

Wedi’r holl fygythiadau am darfu bu rhaid i’r llys ynadon lleol ddelio ag ychydig o ddigwyddiadau’n unig - dau achos o ddinoethiad anweddus, dau am gario arfau bygythiol, tri am darfu ar yr heddwch; dau ohonynt am wneud arwydd “V” ar y Frenhines a’r dyrfa wedyn yn troi arnynt ac un am daflu croen banana o dan Farchoglu’r Frenhines. Roedd polau piniwn yn awgrymu fod tri chwarter o bobl Cymru’n cefnogi’r achlysur, er bod cyfran uwch o bobl ifanc yn elyniaethus tuag ato.