Neidio i'r cynnwys

Uniondeb corfforol

Oddi ar Wicipedia
Uniondeb corfforol
Enghraifft o'r canlynolhawliau sylfaenol Edit this on Wikidata

Uniondeb corfforol (Saesneg: Bodily integrity) yw anhyfywedd (inviolability) corff person; mae'n pwysleisio ymreolaeth bersonol, hunan-berchnogaeth, a hunanbenderfyniad bodau dynol dros eu cyrff eu hunain. Ym maes hawliau dynol, mae tramgwyddo yn erbyn corff rhywun arall yn cael ei ystyried yn drosedd anfoesegol, yn ymwthiol, ac o bosibl yn drosedd.[1][2][3][4][5][6]

Llywodraeth a chyfraith

[golygu | golygu cod]

Iwerddon

[golygu | golygu cod]

Yn Iwerddon, mae uniondeb y corff wedi'i gydnabod gan y llysoedd fel hawl heb ei rhifo (unenumerated right), a warchodir gan y warant gyffredinol o “hawliau personol” a geir yn Erthygl 40 o gyfansoddiad Iwerddon. Yn Ryan v Twrnai Cyffredinol dywedwyd bod “gan berson hawl i fod yn rhydd o ymyrraeth gan arall ei gorff neu berson. Mae hyn yn golygu na ddylai'r Wladwriaeth wneud unrhyw beth i niweidio'ch bywyd na'ch iechyd. Maer gan berson yn y ddalfa yr hawl i beidio peryglu iechyd y person."[7][8]

Mewn achos ar wahân M (Mewnfudo - Hawliau'r Hwn sydd Heb ei Eni) -v- Gweinidog dros Gyfiawnder a Chydraddoldeb ac ors, dyfarnodd Goruchaf Lys Iwerddon fod yr hawl i uniondeb corfforol yn ymestyn i'r rhai sydd heb eu geni.[9]

Unol Daleithiau America

[golygu | golygu cod]

Mae'r Pedwerydd Gwelliant i Gyfansoddiad yr Unol Daleithiau'n nodi "Na chaiff hawl y bobl i fod yn ddiogel ei dorri, a hynny o ran diogelwch y person, yn eu cartref, mewn dogfennaeth, ac yn erbyn archwilio a chipio neu ddal pobl yn afresymoli". Hefyd, mae Goruchaf Lys yr UD wedi cadarnhau'r hawl i breifatrwydd, sydd, fel y mynegwyd gan Julie Lane, yn aml yn amddiffyn hawliau i uniondeb corfforol. Yn Griswold v. Connecticut (1965) roedd y Llys yn cefnogi hawliau merched i reolaeth geni ac atgenhedlu, heb ganiatâd priodasol. Yn yr un modd, cafodd hawl menyw i breifatrwydd pan gaiff erthyliad ei hamddiffyn gan Roe v. Wade (1973). Yn McFall v. Shimp (1978), dyfarnodd llys yn Pennsylvania na all person gael ei orfodi i roi mêr esgyrn, hyd yn oed pe bai rhodd o'r fath yn achub bywyd person arall.

Gwyrdroiodd y Goruchaf Lys Roe v. Wade (1973) ar 24 Mehefin, 2022.

Ymhlith yr enghreifftiau o uniondeb corfforol mae cyfreithiau sy'n gwahardd defnyddio cyffuriau, cyfreithiau sy'n gwahardd ewthanasia,[10] deddfau sy'n gofyn am ddefnyddio gwregysau diogelwch a helmedau, noeth-chwiliadau,[11] a phrofion gwaed gorfodol.[12]

Canada

[golygu | golygu cod]

Yn gyffredinol, mae Siarter Hawliau a Rhyddid Canada yn amddiffyn rhyddid personol a'r hawl i beidio ag ymyrryd ag ef neu hi. Fodd bynnag, mewn rhai amgylchiadau unigryw efallai y bydd gan y llywodraeth yr hawl i ddiystyru dros dro yr hawl i uniondeb corfforol er mwyn hirhau bywyd y person. Gellir disgrifio gweithredu o’r fath gan ddefnyddio’r egwyddor o ymreolaeth â chymorth,[13] cysyniad a ddatblygwyd i ddisgrifio sefyllfaoedd unigryw ym maes iechyd meddwl ee bwydo gorfodol person sy’n marw o’r anhwylder bwyta anorecsia nerfosa, neu driniaeth dros dro o berson sy'n byw ag anhwylder seicotig drwy ddefnyddio meddyginiaeth wrthseicotig).

Un enghraifft o gyfraith yng Nghanada sy'n hyrwyddo uniondeb corfforol yw Deddf Caniatâd Gofal Iechyd Ontario (HCCA ). Mae a wnelo cyfraith Ontario â'r gallu i gydsynio i driniaeth feddygol. Mae’r HCCA yn datgan bod gan berson yr hawl i gydsynio i driniaeth neu i wrthod triniaeth os oes ganddo alluedd meddyliol. Er mwyn bod â galluedd (neu 'gapasiti), rhaid bod gan berson y gallu i ddeall a gwerthfawrogi canlyniadau ei benderfyniad i wrthod triniaeth.

Hawliau Dynol

[golygu | golygu cod]

Mae dwy ddogfen ryngwladol allweddol yn amddiffyn yr hawliau hyn: y Datganiad Cyffredinol o Hawliau Dynol a'r Cyfamod Rhyngwladol ar Hawliau Sifil a Gwleidyddol. Ymhellach, mae'r Confensiwn ar Hawliau Pobl ag Anableddau hefyd yn gofyn am warchod cyfanrwydd corfforol a meddyliol.[14]

Mae'r prosiect Hawliau Dynol a Hawliau Cyfansoddiadol, a ariennir gan Ysgol y Gyfraith Columbia, wedi diffinio pedwar prif faes o gamddefnyddio uniondeb corfforol posibl gan lywodraethau. Y rhain yw:

  1. Hawl i Fywyd,
  2. Caethwasiaeth a Llafur Gorfodol,
  3. Diogelwch y Person,
  4. Artaith,Triniaeth neu Gosb Annynol, Creulon neu Ddiraddiol. 

Hawliau merched

[golygu | golygu cod]

Er bod uniondeb corfforol yn cael ei roi i bob bod dynol, mae menywod yn cael eu heffeithio'n amlach o ran troseddau, trwy feichiogrwydd dieisiau, a mynediad cyfyngedig i offer atal cenhedlu. Rhoddwyd sylw i'r egwyddorion hyn yng Nghynhadledd Weithio CCL ar Hawliau Menywod fel Hawliau Dynol. Diffiniodd y gynhadledd uniondeb corfforol fel hawl haeddiannol pob merch: "mae uniondeb corfforol yn uno merched ac ni all unrhyw fenyw ddweud nad yw'n berthnasol iddyn nhw".[15]

Fel y’i diffinnir gan gyfranogwyr y gynhadledd, mae’r canlynol yn hawliau cyfanrwydd corfforol y dylid eu gwarantu i fenywod:

  • Rhyddid i symud
  • Diogelwch y person
  • Hawliau atgenhedlol a rhywiol
  • Iechyd merched
  • Torri arwahanrwydd menywod
  • Addysg
  • Rhwydweithio[15]

Hawliau plant

[golygu | golygu cod]

Mae'r ddadl dros hawliau plant i uniondeb corfforol wedi tyfu yn ystod y blynyddoedd diwethaf.[16] Yn sgil achos llys Jerry Sandusky a gafodd lawer o gyhoeddusrwydd,[17] mae rhieni wedi cael eu hannog yn gynyddol i hyrwyddo ymdeimlad eu plentyn o uniondeb corfforol fel dull o leihau bregusrwydd plant[18].

Mae dulliau o gynyddu ymdeimlad plant o ymreolaeth gorfforol yn cynnwys:

  • Caniatáu i blant ddewis pryd i roi cwtsh/cusanau
  • Annog plant i gyfathrebu am ffiniau
  • Cynnig camau gweithredu amgen (ee Pawen Lawen, ysgwyd llaw, ac ati.)

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. Miller, Ruth Austin (2007). The Limits of Bodily Integrity: Abortion, Adultery, and Rape Legislation in Comparative Perspective. Ashgate Publishing. ISBN 9780754683391. Cyrchwyd 6 April 2021.
  2. Communication Technology And Social Change Carolyn A. Lin, David J. Atkin – 2007
  3. Civil Liberties and Human Rights Helen Fenwick, Kevin Kerrigan – 2011
  4. Xenotransplantation: Ethical, Legal, Economic, Social, Cultural Brigitte E.s. Jansen, Jürgen W. Simon, Ruth Chadwick, Hermann Nys, Ursula Weisenfeld – 2008
  5. Personal Autonomy, the Private Sphere and Criminal Law Peter Alldridge, Chrisje H. Brants - 2001, retrieved 29 May 2012
  6. Privacy law in Australia Carolyn Doyle, Mirko Bagaric – 2005
  7. Ryan v Attorney General [1965] 1 IR 294 at 295. Judgement by Kenny J: "That the general guarantee of personal rights in section 3 (1) of Art. 40 extends to rights not specified in Art. 40. One of the personal rights of the citizen protected by the general guarantee is the right to bodily integrity."
  8. "Right to Bodily Integrity". 2013-02-11. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-02-11. Cyrchwyd 2020-02-20.
  9. Judgement by the Irish Supreme Court: M (Immigration - Rights of Unborn) -v- Minister for Justice and Equality & ors, 7 March 2018.
  10. "States with Legal Physician-Assisted Suicide - Euthanasia - ProCon.org". Euthanasia (yn Saesneg). Cyrchwyd 2021-09-11.
  11. "Missouri v. McNeely: The Loss of Bodily Integrity in an Emerging Police State". 15 January 2013.
  12. Totenberg, Nina; Chappell, Bill (27 June 2019). "Supreme Court Affirms Police Can Order Blood Drawn from Unconscious DUI Suspects". NPR.
  13. "琪琪布电影网". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 9 August 2013. Cyrchwyd 23 February 2013.
  14. Convention on the Rights of Persons with Disabilities, Article 17
  15. 15.0 15.1 "Bodily Integrity and Security of Person". whr1998.tripod.com. Cyrchwyd 2020-02-20.
  16. Alderson, Patricia. Researching Children's Rights to Integrity in Children's Childhoods: Observed And Experienced. The Falmer Press, 1994.
  17. "Overheard on CNN.com: Are you a 'huggy' person? Would you make a child hug?" (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-06-07. Cyrchwyd 2020-02-20.
  18. Hetter, Katia (20 June 2012). "I don't own my child's body". CNN. Cyrchwyd 2020-02-20.