Trwyn y llo
| Antirrhinum majus | |
|---|---|
| |
| Planhigyn A. majus yn tyfu ar wal yn Thasos, Gwlad Groeg. | |
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Plantae |
| Ddim wedi'i restru: | Angiosbermau |
| Ddim wedi'i restru: | Ewdicotau |
| Ddim wedi'i restru: | Asteridau |
| Urdd: | Lamiales |
| Teulu: | Plantaginaceae |
| Genws: | Antirrhinum |
| Rhywogaeth: | A. majus |
| Enw deuenwol | |
| Antirrhinum majus L. | |
Planhigyn blodeuol yw Trwyn y llo neu Antirrhinum majus. Mae'n perthyn i deulu'r llyriad (Plantaginaceae) yn dilyn ail-ddosbarthiad teulu'r dail duon (Scrophulariaceae). Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Safn y Llew, Ceg Nain, Pen Ci Bach, Trwyn y Llo Mwyaf. Fel gweddill aelodau'r genws Antirrhinum, mae'n gynhenid i ardal y Canoldir.
Disgrifiad[golygu | golygu cod]
Planhigyn llysieuaidd lluosflwydd ydi A. majus. Gall dyfu hyd at 0.5–1 m o daldra. Mae'r dail yn waywffurf, 1–7 cm o hyd, ac fe'u trefnir yn droellog ar goes y planhigyn. Mae'r blodau'n tyfu ar ysbigau tal, ac mae pob blodyn tua 3.5-4.5 cm o hyd gyda chymesuredd dwyochrol. Mae pum petal y blodau wedi asio i'w gilydd yn rhannol, gan ffurfio tiwb. Mae pen uchaf pob tiwb wedi ei gau gan ddwy 'wefus', ac mae'n rhaid i beillwyr y blodau (gwenyn gwyllt, neu bumblebees) wthio'r gwefusau hyn oddi wrth ei gilydd er mwyn cyrraedd y neithdar ar waelod y tiwb. Wedi i flodyn gael ei beillio, bydd ffrwyth yn datblygu o'r ofari ar waelod y tiwb. Cibyn (capsule) yw'r ffrwyth hwn, ac wedi iddo sychu, bydd 50-100 o hadau duon bychain yn cael eu gwasgaru drwy ddisgyn i'r llawr. Ar blanhigion gwyllt, mae gan y blodau betalau lliw majenta tywyll, gyda smotyn melyn ar y wefus isaf, ond ceir ystod eang o liwiau mewn mathau gardd.[1]
Fel planhigyn gardd[golygu | golygu cod]
Gall A. majus oroesi tymhereddau isel yn ogystal â rhai uchel, ond mae'n tyfu orau mewn amgylchedd â thymheredd rhwng 17 a 25 °C. Mae'n tyfu'n dda o hadau, gan flodeuo o fewn tri i bedwar mis, neu o doriadau.[2]
Er ei fod yn blanhigyn lluosflwydd mewn natur, fe'i ddefnyddir fel planhigyn blynyddol neu ddwyflynyddol mewn gerddi yn aml, yn enwedig mewn ardaloedd sy'n oerach na'i gynefin naturiol. Mae llawer o fathau gardd ar gael, gan gynnwys rhai â blodau oren, pinc, melyn, coch a gwyn. Ceir hefyd blanhigion â blodau 'pelorig' - gyda blodau â chymesuredd cylch yn hytrach na chymesuredd dwyochrog.[1][3] Mae rhai mathau gardd, megis ‘Floral Showers Deep Bronze’[4] a ‘Montego Pink’[5] wedi ennill Gwobr Teilyngdod Gardd y Gymdeithas Arddwriaeth Frenhinol (RHS).
Gall y planhigyn hefyd ddianc o erddi, a cheir poplogaethau wedi cynefino ymhell i'r gogledd o ystod naturiol y rhywogaeth [6]
Fel planhigyn ymchwil[golygu | golygu cod]
Mae A. majus wedi ei ddefnyddio fel organeb model mewn labordai gwyddonol ers dros ganrif er mwyn astudio datblygiad, biocemeg ac esblygiad.[7] Defnyddiwyd A. majus (ar y cyd ag Arabidopsis thaliana) i astudio sut mae organnau blodau yn datblygu mewn planhigion, a dangoswyd fod tri teulu o enynnau, A, B ac C, yn gyfrifol am roi hunaniaeth benodol i'r bedair organ.[8] Roedd A. majus yn bwysig ar gyfer deall sut mae planhigion yn cynhyrchu cyfansoddion anthocyanin - y rhai sy'n rhoi lliwiau coch, pinc a phiws i flodau a dail.[9] Mae poblogaethau gwyllt o A. majus a'i is-rywogaethau hefyd yn cael eu defnyddio ar gyfer astudio sut mae lliwiau blodau wedi esblygu, ac er mwyn deall sut mae'r amgylchedd yn effeithio ar boblogaethau.[10]
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
- Geiriadur rhywogaethau gwfefan Llên Natur
- Antirrhinum majus L. trwyn y llo ar wefan yr Amgueddfa Hanes Naturiol.
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ 1.0 1.1 Blamey, M.; Grey-Wilson, C. (1989). The Illustrated Flora of Britain and Northern Europe (yn Saesneg). Hodder and Stoughton. ISBN 0-340-40170-2
- ↑ Hudson, Andrew; Critchley, Joanna; ac Erasmus, Yvette (2008-10-01) (2008). The genus Antirrhinum (snapdragon): a flowering plant model for evolution and development, Cold Spring Harbor Protocols, Cyfrol 2008, Rhifyn 10 (yn Saesneg), tud. pdb.emo100. DOI:10.1101/pdb.emo100. URL
- ↑ (1992) gol. Huxley, A: New RHS Dictionary of Gardening (yn Saesneg). ISBN 0-333-47494-5
- ↑ (Saesneg) RHS Plantfinder - Antirrhinum majus ‘Floral Showers Deep Bronze’. Adalwyd ar 12 Ionawr 2018.
- ↑ (Saesneg) RHS Plantfinder - Antirrhinum majus ‘Montengo Pink’. Adalwyd ar 13 Ionawr 2018.
- ↑ (Saesneg) Antirrhinum majus. Germplasm Resources Information Network (GRIN). Agricultural Research Service (ARS), Adran Amgylchedd Llywodraeth yr Unol Daleithiau (USDA). Adalwyd ar 27 Rhagfyr 2017.
- ↑ Oyama, RK; a Baum, D (2004). Phylogenetic relationships of North American Antirrhinum (Veronicaceae), American Journal of Botany, Cyfrol 91, Rhifyn 6, tud. 918–25. DOI:10.3732/ajb.91.6.918
- ↑ Coen, Enrico S; a Meyerowitz, Elliot M (5 Medi 1991) (1991). The war of the whorls: genetic interactions controlling flower development, Nature, Cyfrol 353 (yn Saesneg), tud. 31-37
- ↑ Martin, Cathie; Prescott, Andy; Mackay, Steve; Bartlett, Jeremy; a Vrijlandt, Eli (1991). Control of anthocyanin biosynthesis in flowers of Antirrhinum majus, The Plant Journal, Cyfrol 1, Rhifyn 1 (yn Saesneg), tud. 963-966
- ↑ Whibley, Annabel C; Langlade, Nicolas B; Andalo, Chistophe; Hanna, Andrew I; Bangham, Andrew; Thébaud, Christophe; a Coen, Enrico S (18 Awst 2006) (2006). Evolutionary paths underlying flower colour variation in Antirrhinum, Science, Cyfrol 313, Rhifyn 5789 (yn Saesneg), tud. 963-966
