Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Tonga

Tîm rygbi'r undeb cenedlaethol Tonga
Lliwiau cartref	Lliwiau oddi cartref
Cwpan y Byd
Ymddangosiadau	7

Mae tîm rygbi'r undeb Tonga yn dwyn ynghyd y chwaraewyr gorau o wlad Tonga yn y Môr Tawel. Mae'r Tongiaid yn chwarae mewn crys coch, siorts gwyn, sannau coch gyda streipen wen.

Llysenw tîm Tonga yw Ikale Tahi (Eryrod y Môr). Fel eu cymdogion eraill yn Polynesia y Maorïaid, mae Tongiaid yn gwneud eu cân ddawns a rhyfel (fel yr haka) a fewn-forwyd o'r Ynysoedd Wallis a gelwir yn Kailao. Gelwir y ddawn ryfel benodol cyn y gêm yn Sipi Tau.

Mae Tonga yn rhan o "Gynghrair Rygbi Ynysoedd y Môr Tawel" gyda ffederasiynau Ffiji a Samoa.

Er bod y boblogaeth ychydig dros 100,000 a bod llai na 800 o chwaraewyr yn chwarae rygbi yn y categori hŷn, mae gan Tonga dîm cenedlaethol da. Mae llawer o chwaraewyr Tonga wedi symud i ymarfer rygbi yn broffesiynol. Yr enwocaf yw Willy Ofahengaue a Toutai Kefu a chwaraeodd gyda thîm Awstralia, Jonah Lomu ac Isitolo Maka a chwaraeodd gyda'r Crysau Duon.

Hanes

Cyflwynwyd rygbi'r undeb yn Tonga ar ddechrau'r 20g gan genhadon. Sefydlwyd Undeb Rygbi Tonga yn 1923.

Ar gyfer ei gêm brawf gyntaf a chwaraewyd yn y brifddinas, Nuku'alofa ym 1924, llwyddodd tîm Tonga i guro Ffiji 9 pwynt i 6. Fodd bynnag, mae Tonga yn colli ac mae'r drydedd gêm yn gorffen mewn gêm gyfartal.

Mae Ffiji a Tonga wedi chwarae cyfres o dair gêm brawf bob dwy flynedd. Roedd y gemau hyn yn destun dadl fawr, rhai hyd yn oed yn gorfod cael eu torri ar draws, fel yn 1928.

Cyfarfu Tonga â'u cymdogion o Samoa gyntaf ym 1954. Curodd Tonganiaid Tîm rygbi'r undeb Māori Seland Newydd ym 1969, ond bu’n rhaid aros tan 1973 i chwarae dwy gêm brawf yn erbyn yr Awstraliad. Y flwyddyn ganlynol, aeth Tonga ar daith ym Mhrydain, y gêm yn erbyn tîm Cymru yn gorffen yn y sgôr o 7 i 26. Enillodd Tonga un fuddugoliaeth mewn deg gêm a chwaraewyd yn ystod y daith hon.

Ychydig y gwyddys amd Tonga ym maes rygbi tan 1986, pan aeth tîm Cymru ar daith i Ynysoedd y Môr Tawel. Mae'r ornest Tonga-Cymru (7-15) yn deimlad gan y creulondebau a gyflawnwyd, Jonathan Davies yn cymhwyso tîm Tongan o'r rhai mwyaf budr ac afreolaidd y mae erioed wedi cwrdd â nhw. Cyfarfu'r ddau dîm hyn eto'r flwyddyn ganlynol yng Nghwpan Rygbi'r Byd 1987, mae'r ysbrydion yn cael eu hatal ac enillodd Cymru'r gogoniant heb 29 i 16. Mae Tonga hefyd yn colli eu dwy gêm arall yn y rownd gyntaf. Sgoriodd Glen Webbe, hat-tric i Gymru yn y gêm yma.

Cwpanau Rygbi'r Byd

Ni bu'r tîm yn gymwys ar gyfer Cwpan Rygbi'r Byd 1991. Yn 1994, nhw nhw'n bencampwyr De'r Môr Tawel, "South Pacific Champions".

Bu Tonga yn gymwys ar gyfer Cwpan Rygbi'r Byd 1995 cyn Ffiji mewn pwyntiau. Fodd bynnag, dim ond ym 1995 a 1999 y llwyddon nhw i ennill dwy fuddugoliaeth yng Nghwpan y Byd yn erbyn Côte d'Ivoire a'r Eidal.

Mae tîm Tonga yn colli ei holl gemau yng Nghwpan Rygbi'r Byd 2003, ond yn gwrthsefyll yn erbyn Cymru (gan golli 20-27).

Yng Nghwpan Rygbi'r Byd 2007, fe wnaethant ennill dwy fuddugoliaeth yn erbyn yr UDA a Samoa (19-15) (tra ychydig fisoedd cyn iddynt gael eu curo 50 i 3 gan yr olaf). Ond mae eu perfformiad mwyaf yn cael ei wneud yn erbyn De Affrica, a oedd ar gyfer y gêm hon wedi chwarae'r tîm bis. Mae'r fuddugoliaeth ar wifren De Affrica (30-25) oherwydd adlam ffug ar gic i ddilyn Pierre Hola sy'n mynd i gysylltiad. Maen nhw o'r diwedd yn colli eu gêm grŵp ddiwethaf yn erbyn Lloegr a phrin yn gymwys ar gyfer rownd yr wyth olaf.

Yn ystod Cwpan Rygbi'r Byd 2011, bu'r Tongiaid yn wynebu Seland Newydd yn y gêm agoriadol ac yn colli 41-10, sgôr anrhydeddus. Ar ôl colli i Canadiaid (25-20), trechodd Tonga dros Siapan (31-18). 1 Hydref 2011 Creodd Tonga XV syrpréis trwy drechu tîm Ffrainc ar y sgôr o 19 i 14 yn y gêm grŵp ddiwethaf. Mae tîm Tonga gyda dwy fuddugoliaeth a dwy golled, fel Ffrainc, yn methu’r rowndiau gogynderfynol oherwydd y tri phwynt bonws (dau sarhaus ac un amddiffynnol) a boced gan XV Ffrainc yn erbyn sengl gan Tonga.

Roedd tîm Tonga yn yr 14eg safle yn safle Rygbi'r Byd ar 26 Tachwedd 2018.

Ystadegau

Ffurfiwyd Ffederasiwn Rygbi'r Undeb Tonga yn 1923.
62 clwb, 10 talaith, 7,800 chwaraewr (dynion) a 2,600 chwaraewr (merched)

Record Llawn

Safleoedd Rygbi'r Byd (Dynion) gw • sg • go
30 safle uchaf ar 17 Chwefror 2025^[1]
Safle	Newid*	Tîm	Pwyntiau
1		De Affrica	092.78
2		Iwerddon	091.36
3		Seland Newydd	090.36
4		Ffrainc	087.19
5		Yr Ariannin	084.97
6		Lloegr	083.63
7		Yr Alban	082.99
8		Awstralia	081.52
9		Ffiji	080.07
10		Yr Eidal	078.67
11		Georgia	074.69
12		Cymru	073.75
13		Japan	072.95
14		Samoa	072.68
15	1	Portiwgal	070.04
16	1	Unol Daleithiau America	070.02
17		Wrwgwai	067.06
18		Sbaen	065.60
19		Tonga	065.46
20		Romania	062.76
21		Tsile	061.72
22		Hong Cong	059.49
23		Canada	059.18
24		Yr Iseldiroedd	059.16
25		Namibia	057.87
26		Simbabwe	057.16
27	2	Gwlad Belg	057.10
28	1	Brasil	056.53
29	2	Y Swistir	054.98
30		Sweden	054.10
*Newid o'r wythnos flaenorol
Safleoedd blaenorol Tonga

Ffynhonnell: World Rugby - Diweddarwyd y graff i 17 Chwefror 2025^[1]

Tabl o gemau rhwng tîm cenedlaethol cyntaf Tonga ar lefel brawf hyd at 16 Mehefin 2018.^[2]

Gwrthwynebwyr	Chwarae	Ennill	Colli	Cyfartal	Ennill %	O blaid	Aga	Gwahaniaeth
Yr Ariannin	1	0	1	0	0%	16	45	−29
Awstralia	4	1	3	0	25%	42	167	−125
Nodyn:RuA	1	0	1	0	0.00%	15	60	−45
Canada	8	3	5	0	37.50%	155	193	−38
Tsile	1	1	0	0	100.00%	32	30	+2
Ynysoedd Cook	3	3	0	0	100.00%	235	22	+213
Lloegr	2	0	2	0	0.00%	30	137	−107
England XV	1	0	1	0	0.00%	17	37	−20
Ffiji	91	27	61	3	29.67%	1218	1780	−562
Ffrainc	5	2	3	0	40.00%	75	149	−74
Georgia	6	2	4	0	33.33%	132	99	+33
Iwerddon	2	0	2	0	0.00%	28	72	−44
Yr Eidal	5	2	3	0	40.00%	82	154	−72
Y Traeth Ifori	1	1	0	0	100.00%	29	11	+18
Japan	17	9	8	0	52.94%	446	418	+28
Nodyn:RuA	2	0	2	0	0.00%	23	77	−54
Namibia	2	2	0	0	100%	55	35	+20
Seland Newydd	5	0	5	0	0.00%	35	326	−291
Māori	12	4	8	0	33.33%	165	319	−154
Papua Gini Newydd	2	2	0	0	100.00%	131	26	+105
Portiwgal	1	1	0	0	100.00%	24	19	+5
Rwmania	3	2	1	0	66.67%	64	55	+9
Samoa	65	27	34	4	42.19%	973	1144	−171
Yr Alban	4	1	3	0	25.00%	58	136	−78
Scotland XV	2	0	2	0	0.00%	13	67	−55
De Corea	6	6	0	0	100.00%	464	66	+398
De Affrica	2	0	2	0	0.00%	35	104	−69
Sbaen	1	1	0	0	100.00%	28	13	+15
Unol Daleithiau America	9	8	1	0	88.89%	241	134	+107
Cymru	8	0	8	0	0.00%	84	227	−143
Wales XV	1	0	1	0	0.00%	7	26	−19
Simbabwe	1	1	0	0	100.00%	42	13	+29
Total	273	106	160	7	38.83%	4977	6136	-1159