Thomas Brassey

Oddi ar Wicipedia
Jump to navigation Jump to search
Thomas Brassey
Thomas Brassey 1830.jpg
Ganwyd7 Tachwedd 1805 Edit this on Wikidata
Caer Edit this on Wikidata
Bu farw8 Rhagfyr 1870 Edit this on Wikidata
o gwaedlif ar yr ymennydd Edit this on Wikidata
Hastings Edit this on Wikidata
DinasyddiaethTeyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon Edit this on Wikidata
Alma mater
  • Ysgol y Brenin, Caer Edit this on Wikidata
Galwedigaethpensaer, peiriannydd, person busnes, peiriannydd sifil, peiriannydd rheilffyrdd Edit this on Wikidata
TadJohn Brassey Edit this on Wikidata
MamElizabeth Perceval Edit this on Wikidata
PriodMaria Farringdon Harrison Edit this on Wikidata
PlantAlbert Brassey, Thomas Brassey, iarll 1af Brassey, Henry Brassey, John Brassey Edit this on Wikidata
Thomas Brassey

Roedd Thomas Brassey yn beiriannydd sifil a chynhyrchydd nwyddau adeiladu, oedd yn gyfrifol am adeiladu rhan helaeth rheilffyrdd y byd yn ystod y 19eg ganrif. Erbyn 1847 roedd o wedi adeiladu tua threan y rheilffyrdd ym Mhrydain, ac erbyn ei farwolaeth ym 1870 roedd o wedi adeiladu 5 y cant o reilffyrdd y byd, gan gynnwys saith deg pump y cant o reilffyrdd Ffrainc, rheilffyrdd dros Ewrop ac yn Nghanada, Awstralia, De America ac India. Adeiladodd bontydd, ddociau, orsafoedd a thwnelli hefyd, heb sôn am longau, pyllau, ffatrioedd a threfnu systemau dŵr a charthffosydd. Adeiladodd rhan o system carthffosydd Llundain. Roedd ganddo gyfrandaliadau yn y llong ‘Great Eastern’, adeiladwyd gan Isambard Kingdom Brunel. Gadawodd ffortiwn o dros bum miliwn o bunnau, buasai’n werth tua chwe chant miliwn erbyn heddiw.[1]

Traphont Cefn Mawr, gyda Phont Cario Dŵr Pontcysyllte o'i blaen hi

Bywyd cynnar[golygu | golygu cod y dudalen]

Cafodd Thomas Brassey ei eni ar 7 Tachwedd 1908; ei rieni oedd John Brassey, ffermwr, a’i wraig Elizabeth.[2] Cafodd addysg gartref hyd at 12 oed, ac aeth o wedyn i Ysgol King’s, Caer.[3] Pan oedd o’n 16 oed, daeth o’n brentis i dirfesurydd ac asiant, William Lawton. Tra oedd o’n brentis, roedd o’n cynorthwyydd i dirfesurydd yr A5 ac wedi cyfarfod â Thomas Telford. Daeth o’n bartner i William Lawton, a symudodd i Benbedw. Tyfodd eu cwmni i gynnwys perchnogaeth a rheolaeth dros chwareli, gwaith brics ac odynau calch. Defnyddiwyd eu brics yn Lerpwl a datblygwyd Brassey ffyrdd newydd o symud eu cynnyrch, megis paledau a rheilffordd yn defnyddio disgyrchiant rhwng chwarel a phorthladd. Bu farw Lawton, a daeth Brassey yn berchennog i'r cwmni.[2][4][5][6]

Gwaith cynnar ym Mhrydain[golygu | golygu cod y dudalen]

Dechreuodd Brassey ei yrfa fel peiriannydd sifil gan adeiladu ffordd 4 milltir yn Bromborough a phont yn Saughall Massie yng Nghilgwri[7] Cyfarfu George Stephenson tro oedd Stephenson yn adeiladu Rheilffordd Lerpwl a Manceinion ac awgrymodd Stephenson y dylai Brassey gweithio ar adeiladu rheilffyrdd. Adeiladodd Brassey draphont Penkridge ym 1837, yn ogystal â 10 milltir o’r rheilffordd rhwng Stafford a Wolverhampton. Mae’r draphont yn dal i sefyll ac yn cario trenau.[4] Wedyn enillodd o gytundebau i weithio ar Rheilffordd Llundain a Southampton, Rheilffordd Caer a Chryw, Rheilffordd Glasgow, Paisley a Greenock a Rheilffordd Manceinion a Sheffield.

Cytundebau cynnar yn Ffrainc[golygu | golygu cod y dudalen]

Opening ceremony of the Rouen and Le Havre Railway in 1844

Pan sefydlwyd Rheilffordd Paris a Rouen, appoyntwyd Joseph Locke ei beiriannydd. Ystyriodd Locke bod cynigion y contractwyr Ffrangeg yn rhy ddrud, felly derbynnodd cynnig gan Thomas Brassey a William Mackenzie ym 1841. Enillodd Brassey a Mackenzie 4 cytundeb rhwng 1841 a 1844, gyda chyfanswm o 437 milltir, gan gynnwys Rheilffordd Orléans a Bordeaux. Ond, wedi’r chwyldro ym 1948, roedd creisis ariannol yn Ffrainc ac roedd rhaid i Brassey chwilio am waith rhywle arall.

Cwympiad traphont Barentin[golygu | golygu cod y dudalen]

Traphont Barentin wedi ail-adeiladu

Syrthiodd traphont Barentin ym mis Ionawr 1846, un o’r ychydig o drychinebau yn yrfa Brassey. Adeiladwyd y bont gyda brics, ac yn ôl y gytundeb, dylir ddefnyddio cynnyrch lleol, a syrthiodd y traphont ar ôl sawl diwrnod o law trwm.[4] Ailadeiladwyd y traphont yn defnyddio priddgalch gwahanol, a thalodd Brassey'r cost. Mae’r draphont yn sefyll hyd at heddiw, ac yn cael ei defnyddio o hyd.[4]

"Mania rheilffordd”[golygu | golygu cod y dudalen]

Cyrhaeddodd y mania tra oedd Brassey’n adeiladu rheilffyrdd yn Ffrainc. Adeiladwyd llawer o reilffyrdd ym Mhrydain. Ymunodd Brassey â’r mania, ond dewisodd ei gytundebau a buddsoddwyr yn ofalus.[2] Arwyddodd 9 cytundeb ym 1845, i adeiladu dros 340 milltir o reilffordd.[4] Dechreuodd Brassey a Locke Rheilffordd Caerhirfryn a Chaerliwelydd ym 1844 yn mynd trwy dyffryn Afon Lune, a dros Shap, 70 milltir o hyd.[2] Roedd ei waith ym 1845 yn cynnwys Rheilffordd Dyffryn Trent (50 milltir) a Rheilffordd Caer a Chaergybi (84 milltir), gan gynnwys Pont Britannia dros Afon Menai. Arwyddodd gytundeb i adeiladu Rhelffordd y Caledonian, rhwng Caerliwelydd, Glasgow a Chaeredin dros Beattock yn gweithio gyda’r peiriannydd George Heald[2] yn ystod 1845 a dechreuodd waith ar reilffyrdd eraill yn Yr Alban. Ym 1846, dechreuodd waith ar Reilffordd Swydd Gaerhirfryn a Swydd Efrog rhwng Lerpwl a Hull. Cafodd Brassey gytundeb i adeiladu 75.5 milltir o’r Rheilffordd y Great Northern yn 1847; roedd William Cubitt y brif beiriannydd i’r rheilffordd. Roedd problem gyda thir corsog y Ffens, a datrysodd Brassey’r broblem gyda chymorth gan Stephen Ballard, un o’i asientau. Gosodwyd haenau o goediach a mawn i greu sail cadarn.[4] Defnyddir y rheilffordd hyd at heddiw., yn rhan o brif linell yr arfordir dwyreiniol. Dechreuodd Brassey i adeiladu Rheilffordd Gogledd Swydd Stafford yn 1847. Erbyn diwedd y "Mania rheilffordd” roedd Brassey wedi adeiladu trean o reilffyrdd Prydain.[2]

Ehangu ei waith yn Ewrop[golygu | golygu cod y dudalen]

Wedi diwedd y “Railway Mania” ym Mhrydain, gweithiodd ar Reilffordd Barcelona a Mataró Railway (18 milltir o hyd) ym 1848. Ym 1850, gweithiodd ar Reilffordd Prato a Pistoia , (10 milltir) yn Yr Eidal, wedyn Rheilffordd Torino-Milan (60 milltir rhwng Torino a Novara ym1853 a Rheilffordd Canoldir yr Eidal (52 milltir). Yn cydweithio gyda Samuel Morton Peto, adeiladodd Brassey’r [[Rheilffordd Oslo-Bergen (56 milltir). Yn Ffrainc, adeiladodd 133 milltir o cledrau ar Reilffordd Mantes a Caen ym 1852, a Rheilffordd Caen a Cherbourg (94 milltir) ym 1854. Yn cydweithio gyda Joseph Locke, adeiladodd y Rheilffordd Dutch Rhenish (43 milltir) yn Yr Iseldiroedd ym 1852. Yn y cyfamser, adeiladodd llinell Gororau Cymru (51 milltir) ar gyfer Rheilffordd Amwythig a Henffordd, Rheilffordd Henffordd, Ross, a Chaerloyw (50 milltir), Rheilffordd Llundain, Tilbury a Southend (50 milltir) a Rheilffordd Gogledd Dyfnaint rhwng Minehead a Barnstaple (47 milltir).

Rheilffordd Grand Trunk, Canada[golygu | golygu cod y dudalen]

Adeiladu Pont Fictoria

Arwyddodd Brassey gytundeb fwyaf ei yrfa ym 1852, i adeiladu Rheilffordd Grand Trunk, Canada, rhwng Quebec a Toronto, 539 milltir o hyd. Peiriannydd y prosiect oedd Alexander Ross a’r peiriannydd ymgynghorol oedd Robert Stephenson. Cydweithiodd Brassey gyda Peto, Betts a Syr William Jackson.

Aeth y rheilffordd ar draws Afon St Lawrence ym Montreal ar Bont Fictoria, Pont diwb cynlluniwyd gan Stephenson, pont hiraf y byd ar y pryd, 1.75 milltir o hyd. Agorwyd y bont ym 1859, ac yn swyddogol ym 1860 gan Dywysog Cymru.[4]

Roedd problemau’n codi arian i’r prosiect; aeth Brassey i Ganada unwaith i apelio am gymorth ariannol. Roedd y prosiect yn fethiant ariannol, a collodd y cytundebwyr filiwn o bynnau.[2]

Gwaith Canada[golygu | golygu cod y dudalen]

Cynhwysodd ei gytundeb i’r reilffordd y defnydd i gyd i adeiladu’r rheilffordd, gan gynnwys y cerbydau. Adeiladwyd ffatri, y Gwaith Canada, ym Mhenbedw i adeiladu popeth sy’n cynnwys metel. Darganfuwyd safle addas gan George Harrison, brawd yng nghyfraith Brassey. Daeth Harrison rheolwr y ffatri. Adeiladwyd cei ar ochr y ffatri. Cedwyd peiriannau mewn adeilad 900 troedfedd o hyd, yn cynnwys gefail gyda 40 o ffwrneisi, einionau, gordd ager, gweithdy copor, gweithdy coed, siopau patrwm, llyfrgell ac ystafell ddarllen i’r gweithlu. Cynlluniwyd y siop ffitio i adeiladu 40 o locomotifau’n flynyddol, a chynhyrchwyd 300 dros yr 8 mlynedd dilynol. Enwyd yr un cyntaf, ym Mai 1854, yr enw ‘Lady Elgin’, ar ôl gwraig Llywodraethwr Cyffredinol Canada, yr Arglwydd Elgin. Roedd angen canoedd o filoedd o ddarnau i adeiladu’r bont; crewyd y cwbl ym Mhenbedw neu ffatrioedd eraill yn Lloegr.[5] Roedd angen dros 10,000 o ddarnau haearn i greu tiwb canolog y bont, gyda tyllau i ffitio hanner miliwn o rybedi.[2]

Rheilffordd y Grand Crimean Central[golygu | golygu cod y dudalen]

Gwaith ar y rheilffordd, 1854

Anfonwyd 30,000 o filwyr o Brydain, Ffraind a Thwrci i ymosod ar Sevastopol ym 1854 yn ystod y Rhyfel Crimea. Roedd hi’n anodd symud nwyddau, bwyd, arfau ac ati, a chynigwyd Brassey, Peto a Betts i adeiladu rheilffordd. Anfonwyd offer, gweithwyr a defnyddiau. Adeiladwyd rheilffordd rhwng Balaclafa a Sevastopol ar ôl saith wythnos.[8]

Gweithio’n fyd eang[golygu | golygu cod y dudalen]

Locomotif Brassey ar Reilffordd Warsaw-Teraspol, 1866

Adeiladodd Brassey rheilffyrdd yn Ne America, Awstralia, yr India a Nepal.[2] Oherwydd cwymp Banc Overend Gurney ym 1866, roedd problemau cyllidol mawr ym Mhrydain, ond goroesodd Brassey. Adeiladodd Reilffordd Lviv a Chernivtsi er digwyddodd y Rhyfel Awstro-Prwsaidd ar yr un adeg.[2] Daeth o’n afiach o 1867 ymlaen, ond adeiladodd Reilffordd Chernivtsi a Suczawa. Erbyn iddo farw roedd o wedi adeiladu 5 y cant o filltiroedd o reilffyrdd yn y byd.[2]

Cytundebau eraill[golygu | golygu cod y dudalen]

Doc Fictoria, Llundain, gyda’r lifft heidrolig

Adeiladodd Brassey ffatri peirianwaith yn Ffrainc. Adeiladodd o systemau draeniad a gwaith dŵr yn Kolkata. Adeiladodd o ddociau yn Greenock, Penbedw, Barrow a Llundain. Agorwyd y dociau yn Llundain ym 1857. Roedd sawl warws a seler gwin. Roedd gan y dociau gysylltiad gyda Rheilffordd Llundain, Tilbury and Southend, un o reilffyrdd Brassey.[4]

Rhwng 7 Tachwedd 1805 ac 8 Rhagfyr 1870[golygu | golygu cod y dudalen]

Adeiladodd Brassey carthfosydd yn Llundain ym 1861, rhan o gynllun Joseph Bazalgette. Adeiladodd 12 milltir o’r ffos Lefel Canol, o Kensal Green, o dan Heol Bayswater, Stryd Rhydychen a Clerkenwell, hyd at Afon Lea. Ystyriwyd y tasg un o’r caletach y whaeth o[9].[10]

Rhoddodd Brassey gymorth cyllidol i Brunel i adeiladu’r llong SS Great Eastern. Roedd Brassey yn gyfandaliwr yn y prosiect, ac ar ôl marwolaeth Brunel, prynodd, gyda Gooch a Barber, y llong i osod y gablen delegraff gyntaf ar draws y Môr Iwerydd ym 1864.[11] Roedd ganddo cynllun i adeiladu twnnel o dan y Sianel, ond doedd gan y llywodraethau ddim diddordeb. Roedd ganddo’r syniad o adeiladu camlas dros Panama hefyd.[12]

Dullau gweithio[golygu | golygu cod y dudalen]

Pont Fictoria, Montréal ac enwau’r partneriaid

Fel arfer, gweithiodd Brassey gyda chontractwyr eraill, yn aml Peto a Betts. Cynlluniwyd manylion y prosiectau gan y peirianyddion., sy wedi cynnwys Robert Stephenson, Joseph Locke ac Isambard Kingdom Brunel.[13] Rheolwyd gwaith is-contractwyr gan asiantau.[14] Gwnaeth ‘Navvies’ mwyafrif y gwaith. Roedd y mwyafrif yn Saeson yn y dyddiau cynnar, a daeth llawer ohonynt o waith ar camlesi. Yn hwyrach, daeth mwy o’r Alban, Cymru ac Iwerddon, yn arbennig ar ôl y newyn yn Iwerddon. Roddwyd bywyd, lloches, gwisg ac yn achlysurol llyfrgell i’r gweithwyr. Gweithiodd pobl leol ar y cytundebau tramor, neu weithiau gweithwyr o Brydain. Roedd asiantau’n gyfrifol am y prosiectau, yn derbyn canran yr elw, weithiau gyda bonws i orffen yn gynnar a chosb am orffen yn hwyr.[2]

Cyflogodd Brassey cannoedd o asiantau; Ar ôl iddo arwyddo cytundeb waith, roedd digonedd o bres ar gael i’r asiant. Pe tasai’r asiant wedi cwblhau’r gwaith yn rhatach, roedd yr asiant yn rhydd i gadw’r gweddill. Os oedd problemau annisgwyl, buasai Brassey’n rhoi pres ychwanegol iddynt.[15] Dros cyfnod o fwy na 20 mlynedd, cyflogodd Brassey tua 80,000 o weithwyr dros 4 cyfandir.[16] Nid oedd ganddo swyddfa neu bobl i wneud y gwaith gweinyddol; gwnaeth Brassey y cwbl. Roedd ganddo was ac ariannydd.[17]; [18]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]

  1. ↑ Gwefan www.royprecious.co.uk
  2. ↑ 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 2.10 2.11 Charles Walker, Thomas Brassey, Railway Builder (Frederick Muller, 1969)
  3. ↑ Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20111215071558/http://www.kingschester.co.uk/extras/KingsAlumni/inspirationalAlumni.html |date=2011-12-15 Gwefan Ysgol King’s
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7 Arthur Helps, Life and Labours of Thomas Brassey (Elibron Classics, 2005)
  5. ↑ 5.0 5.1 Tom Stacey, Thomas Brassey: The Greatest Railway Builder in the World (Stacey International, 2005)
  6. ↑ Doug Haynes, "The Life and Work of Thomas Brassey", Cheshire History
  7. ↑ Gwefan iccheshireonline: ‘ Village bridge the first by engineering giant’ gan Liam Murphy; Daily Post, 21 Tachwedd 2005
  8. ↑ Brian Cooke, The Grand Crimean Central Railway, Knutsford (Cavalier House)
  9. ↑ ’Life and Labours of Thomas Brassey’ gan Arthur Helps; Cyhoeddwyr Elibron Classics 2005; isbn=978-1-4021-0563-0
  10. ↑ ’Life and Labours of Thomas Brassey’ gan Arthur Helps; Cyhoeddwyr Elibron Classics 2005; isbn=978-1-4021-0563-0
  11. ↑ ’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969; isbn =0-584-10305-0
  12. ↑ ’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969; isbn =0-584-10305-0
  13. ↑ ’Thomas Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5
  14. ↑ ’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969; isbn =0-584-10305-0
  15. ↑ ’Thomas Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5
  16. ↑ ’Thomas Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5
  17. ↑ ’Thomas Brassey: The Greatest Railway Builder in the World’ gan Tom Stacey; cyhoeddwyr Stacey International, 2005; isbn =1-905299-09-5
  18. ↑ ’Thomas Brassey, Railway Builder’ gan Charles Walker; cyhoeddwr Frederick Muller, 1969; isbn =0-584-10305-0
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Thomas_Brassey&oldid=11088010"