Symbol alcemegol

Symbol alcemegol
Math	symbol
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia


Symbolau alcemegol cyn Lavoisier

Defnyddiwyd symbolau alcemegol i ddynodi elfennau a chyfansoddion cemegol, yn ogystal â chyfarpar a phrosesau alcemegol, tan y 18fed ganrif. Er bod nodiant eisoes wedi'i safoni'n rhannol, roedd arddulliau a symbolau yn amrywio rhwng alcemyddion. Cyhoeddodd Lüdy-Tenger restr o 3,695 o symbolau ac amrywiadau, ac nid oedd honno'n holl-gynhwysfawr, gan hepgor er enghraifft lawer o'r symbolau a ddefnyddiwyd gan Syr Isaac Newton. Mae'r dudalen hon felly yn rhestru'r symbolau mwyaf cyffredin yn unig.

Y tri chysefin

Yn ôl Paracelsus (1493-1541), y tri chysefin neu tria prima - sydd wrth wraidd pob peth yn syth - yw: ^[1]

Sylffwr neu enaid, egwyddor hylosgedd : 🜍 ()
Mercwri neu ysbryd, yr egwyddor o ymdoddi ac anweddolrwydd : ☿ ()
Halen neu gorff, yr egwyddor o anhylosgedd ac anweddolrwydd: 🜔 ()

Pedair elfen sylfaenol

Mae alcemi'r Gorllewin yn defnyddio'r pedair elfen glasurol. Y symbolau a ddefnyddir ar gyfer y rhain yw: ^[2]

Yr awyr 🜁 ()
Y ddaear 🜃 ()
Y tân 🜂 ()
Y ddŵr 🜄 ()

Saith metel planedol

Roedd y saith metel a oedd yn hysbys ers y cyfnod Clasurol yn Ewrop yn gysylltiedig â'r saith planed glasurol; roedd hyn yn amlwg iawn mewn symbolaeth alcemegol. Amrywiai'r union gydberthynas dros amser, ac yn y canrifoedd cynnar, canfuwyd efydd neu electrwm weithiau yn lle mercwri, neu gopr i'r blaned Mawrth yn lle haearn; fodd bynnag, roedd aur, arian, a phlwm bob amser wedi'u cysylltu â'r Haul, y Lleuad, a Sadwrn. (Er enghraifft, priodolir tun oedd Mercwri ac electrwm oedd Iau yn y llawysgrif Marcianus i Zosimos of Panopolis.)^[3] Mae'r cysylltiadau isod wedi'u hardystio o'r 7fed ganrif ac wedi'u sefydlogi erbyn y 15fed ganrif. Dechreuasant ddirywio wrth ddarganfod antimoni, bismwth, a sinc yn yr 16eg ganrif. Fel arfer, byddai alcemyddion yn galw'r metelau wrth eu henwau planedol, e.e., "Sadwrn" am blwm, "Mawrth" am haearn ayyb; roedd cyfansoddion tun, haearn, ac arian yn parhau i gael eu galw'n "jovial" (siriol), "martial" (Mawrthaidd), a "lunar" (lleuadol); neu "Jupiter" (Iau), "Mars" (Mawrth), ac "y lleuad", drwy'r 17eg ganrif. Erys y traddodiad heddiw ag enw'r elfen mercwri, lle penderfynodd cemegwyr fod yr enw planedol yn well nag enwau cyffredin fel "arian byw", ac mewn ychydig o dermau hynafol megis costig lleuad (nitrad arian) a sadwrniaeth (gwenwyn plwm).^[3]^[4]

Arian, yn cyfateb i'r Lleuad ☽ neu ☾ ( neu) [hefyd 🜛 yn Newton] ^[5]
Aur, yn cyfateb i'r Haul ☉ 🜚 ☼ ()
Arian byw, yn cyfateb i Fercher ☿ ()
Copr, yn cyfateb i Wener ♀ ()
Haearn, yn cyfateb i Fawrth ♂ ()
Tun, yn cyfateb i Iau ♃ ()
Plwm, yn cyfateb i Sadwrn ♄ ()

Elfennau cyffredin a metelau diweddarach

Antimoni ♁ () (yn Newton), hefyd
Arsenig 🜺 ()
Bismwth ♆ () (yn Newton), 🜘 () (yn Bergman)
Cobalt (tua 🜶) (yn Bergman)
Manganîs (yn Bergman)
Nicel (yn Bergman; a ddefnyddiwyd yn flaenorol ar gyfer sylffwr)
Ocsigen (yn Lavoisier)
Fflogistwn (yn Bergman)
Ffosfforws neu
Platinwm neu (yn Bergman ac eraill)
Sylffwr 🜍 () (yn Newton)
Sinc (yn Bergman)

Cyfansoddion alcemegol

Symbolau alcemegol yn Nhraethawd Hir Torbern Bergman *ar Affineddau Dewisol* ym 1775

Mae'r symbolau canlynol, ymhlith eraill, wedi'u mabwysiadu yn Unicode.

Asid (gan gynnwys finegr) 🜊 ()
Salamoniac (clorid amoniwm) 🜹 ()^[4]
Aqua fortis (asid nitrig) 🜅 (), AF^[4]
Dŵr brenhinol (asid nitro-hydroclorig) 🜆 (), 🜇 (), AR ^[4]
Ysbryd gwin (ethanol crynodedig; gelwir yn acwafeiti, dŵr byw, aqua vitae neu spiritus vini) 🜈 (), SV neu 🜉 ()
Amalgam (aloi o fetel a mercwri) 🝛 () = a͞a͞a, ȧȧȧ (ymhlith byrfoddau eraill).
Sinabar, neu'r garreg goch (sylffid mercwri) 🜓 ()
Finegr (distyllwyd) 🜋 () (yn Newton)
Fitriol (sylffadau) 🜖 () ^[4]
Sylffwr du (gweddillion sychdarthiad sylffwr) 🜏 ()

Prosesau alcemegol

Dyfyniad ac allwedd symbolau o *A Choice Collection of Rare Secrets* gan Kenelm Digby, 1682

Mynegwyd y magnwm opws alcemegol weithiau fel cyfres o weithrediadau cemegol. Mewn achosion lle'r oedd y rhain yn rhifo deuddeg, gellid neilltuo un o arwyddion y Sidydd i bob un fel math o gryptograffeg. Ceir yr enghraifft ganlynol yn Dictionnaire mytho-hermétique (Geiriadur Mytho-Hermetic) Pernety (1758):^[6]

Calchynnu (calcinate, llosgi) (Yr Hwrdd ) ♈︎
Ceulo (congeal, rhewi) (Y Tarw ) ♉︎
Sefydlogi (fix, stabalise) (Y Gefeilliaid ) ♊︎
Hydoddi (dissolve) (Y Cranc ) ♋︎
Treulio (Y Llew ) ♌︎
Distyllu (Y Forwyn ) ♍︎
Sychdarthu (mynd yn syth o solet i nwy) (Y Fantol ) ♎︎
Ymrannu (Y Sgorpion ) ♏︎
Cwyrelu (Y Saethydd ) ♐︎
Eplesu (Yr Afr ) ♑︎ (Pydru)
Lluosi (Y Dyfrwr ) ♒︎
Allanoli (Y Pysgod ) ♓︎

Unedau

Mae sawl symbol yn dynodi unedau amser.

Mis 🝱 () neu neu xXx
Dydd-Nos 🝰 ()
Awr 🝮 ()

Unicode

Ychwanegwyd y bloc Symbolau Alcemegol at Unicode yn 2010 fel rhan o Unicode 6.0. ^[7]

Symbolau Alcemegol^[1]^[2] Siart cod Consortiwm Unicode swyddogol (PDF)
	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	A	B	C	D	E	F
U+1F70x	🜀	🜁	🜂	🜃	🜄	🜅	🜆	🜇	🜈	🜉	🜊	🜋	🜌	🜍	🜎	🜏
U+1F71x	🜐	🜑	🜒	🜓	🜔	🜕	🜖	🜗	🜘	🜙	🜚	🜛	🜜	🜝	🜞	🜟
U+1F72x	🜠	🜡	🜢	🜣	🜤	🜥	🜦	🜧	🜨	🜩	🜪	🜫	🜬	🜭	🜮	🜯
U+1F73x	🜰	🜱	🜲	🜳	🜴	🜵	🜶	🜷	🜸	🜹	🜺	🜻	🜼	🜽	🜾	🜿
U+1F74x	🝀	🝁	🝂	🝃	🝄	🝅	🝆	🝇	🝈	🝉	🝊	🝋	🝌	🝍	🝎	🝏
U+1F75x	🝐	🝑	🝒	🝓	🝔	🝕	🝖	🝗	🝘	🝙	🝚	🝛	🝜	🝝	🝞	🝟
U+1F76x	🝠	🝡	🝢	🝣	🝤	🝥	🝦	🝧	🝨	🝩	🝪	🝫	🝬	🝭	🝮	🝯
U+1F77x	🝰	🝱	🝲	🝳	🝴	🝵	🝶					🝻	🝼	🝽	🝾	🝿
Notes 1.^ ers fersiwn Unicode 16.0 2.^ Mae ardaloedd llwyd yn dynodi pwyntiau cod heb eu neilltuo

Oriel

Rhestr o symbolau a gyhoeddwyd ym 1931:

(pob un o'r 6 plât, ffeil fawr)

Cyfeiriadau

↑ Holmyard 1957, t. 170; cf. Friedlander 1992. For the symbols, see Holmyard 1957, t. 149 and Bergman's table as shown above.
↑ Holmyard 1957, t. 149.
↑ ^3.0 ^3.1 Crosland, Maurice (2004). Historical Studies in the Language of Chemistry.
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 ^4.4 Holmyard 1957
↑ Newman, William R.; Walsh, John A.; Kowalczyk, Stacy; Hooper, Wallace E.; Lopez, Tamara (March 6, 2009). "Proposal for Alchemical Symbols in Unicode" (PDF). Indiana University. p. 13, 2nd from bottom. Unicode: 1F71B.
↑ See Holmyard 1957, t. 150.
↑ "Unicode 6.0.0". Unicode Consortium. 11 October 2010. Cyrchwyd 21 October 2019.

Gwaith a ddyfynnwyd

Friedlander, Walter J. (1992). The Golden Wand of Medicine: A History of the Caduceus Symbol in Medicine. Contributions in Medical Studies, 35. New York: Greenwood Press. ISBN 0-313-28023-1.
Holmyard, Eric J. (1957). Alchemy. Harmondsworth: Penguin Books. OCLC 2080637.
Reutter de Rosemont, Louis (1931). Histoire de la pharmacie a travers les ages. II. Paris: J. Peyronnet. 4 plates after p. 260 and 2 plates after p. 268.

Dolenni allanol

wikt:Atodiad:Unicode/Symbolau Alcemegol
Symbolau alcemegol yn Unicode

[1] Holmyard 1957, t. 170; cf. Friedlander 1992. For the symbols, see Holmyard 1957, t. 149 and Bergman's table as shown above.

[2] Holmyard 1957, t. 149.

[Crosland-3] 3.0 ^3.1 Crosland, Maurice (2004). Historical Studies in the Language of Chemistry.

[Holmyard-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 ^4.4 Holmyard 1957

[5] Newman, William R.; Walsh, John A.; Kowalczyk, Stacy; Hooper, Wallace E.; Lopez, Tamara (March 6, 2009). "Proposal for Alchemical Symbols in Unicode" (PDF). Indiana University. p. 13, 2nd from bottom. Unicode: 1F71B.

[6] See Holmyard 1957, t. 150.

[7] "Unicode 6.0.0". Unicode Consortium. 11 October 2010. Cyrchwyd 21 October 2019.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]