Stiwartiaid
| Enghraifft o: | brenhingyff, teyrnach  |
|---|---|
| Rhan o | Clan Stewart |
| Dechrau/Sefydlu | 1371 |
| Yn cynnwys | Clan Stewart o Appin |
 | |
| Sylfaenydd | Robert II, brenin yr Alban |
| Gwladwriaeth | Teyrnas yr Alban |
| Dynodwyr | |
| Freebase | /M/01lkky |
| Quora | House-of-stuart |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Teulu brenhinol ar orsedd yr Alban, ac yn ddiweddarach ar orsedd Lloegr hefyd, oedd y Stiwartiaid. Daw'r enw teuluol o swydd Uchel Stiward yr Alban, yr hwn oedd yn gyfrifol am weinyddu tŷ'r brenin. Daliwyd y swydd yng nghanol y 11g gan Walter fitz Alan (1090–1177). Mabwysiadodd ei ddisgynyddion "Stewart" fel enw'r teulu.
Yr aelod cyntaf o'r teulu i esgyn i orsedd yr Alban oedd Robert II yn 1371. O'r dyddiad hwnnw ymlaen bu ei ddisgynyddion yn frenhinoedd a breninesau'r Alban, ac o 1603 Lloegr hefyd. Mabwysiadwyd y ffurf "Stuart", sillafiad Ffrangeg yr enw, gan Mari, brenhines yr Alban (teyrnasiad 1542–1567), a fagwyd yn Ffrainc.
Priododd James IV a Margaret Tudor, merch Harri VII, brenin Lloegr, ym 1503, gan gysylltu tai brenhinol yr Alban a Lloegr. Ar ôl i Elisabeth I, brenhines Lloegr, farw heb blant yn 1603, etifeddodd James VI o'r Alban orsedd Lloegr ac Iwerddon fel James I. Roedd y Stiwartiaid yn frenhinoedd a breninesau Prydain ac Iwerddon hyd farwolaeth y Frenhines Anne ym 1714, heblaw am gyfnod Gwerinlywodraeth Lloegr rhwng 1649 a 1660.
Ar ôl i'r teulu golli'r orsedd, parhaodd disgynyddion James II am sawl cenhedlaeth i honni hawl iddi. Roedd eu cefnogwyr yn cael eu hadnabod fel Jacobitiaid.
Llinach frenhinol y Stiwartiaid
[golygu | golygu cod]| Enw | Esgyn i'r orsedd | Hyd | Llinach |
|---|---|---|---|
| Brenhinoedd a breninesau'r Alban | |||
| Robert II | 22 Chwefror 1371 | 19 Ebrill 1390 | Nai David II |
| Robert III | 19 Ebrill 1390 | 4 Ebrill 1406 | Mab Robert II |
| James I | 4 Ebrill 1406 | 21 Chwefror 1437 | Mab Robert III |
| James II | 21 Chwefror 1437 | 3 Awst 1460 | Mab James I |
| James III | 3 Awst 1460 | 11 Mehefin 1488 | Mab James II |
| James IV | 11 Mehefin 1488 | 9 Medi 1513 | Mab James III |
| James V | 9 Medi 1513 | 14 Rhagfyr 1542 | Mab James IV |
| Mari, brenhines yr Alban | 14 Rhagfyr 1542 | 24 Gorffennaf 1567 | Merch James V |
| James VI = James I, brenin Lloegr ar ôl 24 Mawrth 1603 |
24 Gorffennaf 1567 |
27 Mawrth 1625 | Mab Mari, brenhines yr Alban |
| Brenhinoedd a breninesau Lloegr a'r Alban | |||
| James I = James VI o'r Alban |
24 Mawrth 1603 | 27 Mawrth 1625 | Gor-or-ŵyr Harri VII, brenin Lloegr |
| Charles I | 27 Mawrth 1625 | 30 Ionawr 1649 (dienyddiwyd) |
Mab James I |
| Charles II | 30 Ionawr 1649 (de jure); 2 Mai 1660 (de facto) |
6 Chwefror 1685 | Mab Charles I. Gwaharddwyd gan y Senedd rhag cymryd yr orsedd yn ystod cyfnod Gwerinlywodraeth Lloegr (1649–60), ond fe'i derbyniwyd yn frenin yn 1660. |
| James II = James VII o'r Alban |
6 Chwefror 1685 | 11 Rhagfyr 1688 | Mab Charles I, brawd Charles II. Cafodd ei ddiorseddu gan William III ar ôl y Chwyldro Gogoneddus. Bu farw yn 1701. |
| Mari II | 13 Chwefror 1689 | 28 Rhagfyr 1694 | Merch James II. Rheolodd ar y cyd â William III. |
| Anne | 8 Mawrth 1702 | 1 Awst 1714 | Merch James II, chwaer Mari II. A hithau heb blant, ar ôl iddi farw daeth brenhinllin y Stewartiaid i ben. |