Roger Fychan, Tre-tŵr

Oddi ar Wicipedia
Roger Fychan, Tre-tŵr
Ganwyd15 g, 1410 Edit this on Wikidata
Bu farw1471 Edit this on Wikidata
Cas-gwent Edit this on Wikidata
Man preswylLlys Tre-tŵr Edit this on Wikidata
TadRhosier Fychan Edit this on Wikidata
MamGwladys ferch Dafydd Gam Edit this on Wikidata
PriodMargaret Touchet Edit this on Wikidata
PlantThomas Vaughan, Eleanor Vaughan, Roger Vaughan, Lewis II ap Roger Vaughan, of Merthyr Tudful, Catherine Vaughan, of Tretower, Gwenllian ferch Roger Vaughan Edit this on Wikidata

Tirfeddiannwr cyfoethog o Gymro oedd Syr Rhosier Fychan neu Roger Fychan (m. 1471) a adnabyddid hefyd dan yr enw Roger Vaughan; roedd yn un o deulu Fychaniaid Brodorddyn a sefydlodd gangen bwerus iawn o'r teulu yn Llys Tre-tŵr. Roedd yn fab i Gwladys ferch Dafydd Gam a Syr Roger Vaughan o Frodorddyn (Bredwardine). Bu ei dad farw ochr-yn-ochr gyda'i dad-yng-nghyfraith Dafydd Gam ym Mrwydr Agincourt yn 1415.[1]

Llys Tre-tŵr, cartref y teulu o'r 15g a godwyd gan Syr Roger Vaughan.

Rhodd oedd llys a chastell Tre-tŵr iddo gan ei hanner-brawd William Herbert, Iarll 1af Penfro (1423–1469), a etifeddodd y castell a'r faenor drwy briodas ei dad, Syr William ap Thomas, sylfaenydd teulu'r Herertiaid a gweddw Syr James Berkeley, etifeddes Tre'r Tŵr.[2]

Priodi[golygu | golygu cod]

Priododd ddwywaith: yn gyntaf i Denise[3] (ac a adnabyddir hefyd fel "Cicely"),[4] sef merch Thomas ab Philip Fychan, o Dalgarth. Roedd Denise yn fab i Syr Thomas Fychan a Roger Vaughan, Porthaml, a 4 o ferched; bu iddynt oll briodi i deuluoedd Cymreig.[4]

Priododd eilwaith, y tro hwn i Margaret Tuchet, merch James Tuchet, 5ed barwn Audley,[5] a fu hefyd farw yn Agincourt, ac Eleanor Holland, merch Edmund Holland, 4ydd iarll Kent. Cawsant un ferch a briododd Humphrey Kynaston.[6][7][8]

Dywedir iddo hefyd dadogi nifer o blant anghyfrithlon.[4]

Rhyfel y Rhos[golygu | golygu cod]

Holltwyd Cymru (fel lloegr hefyd) yn ystod Rhyfeloedd y Rhosynnau, a brwydrodd Roger gyda'i dad ar ochr y Lancastriaid ym Mrwydr Agincourt. Flynyddoedd yn ddiweddarach trodd Roger at yr Iorciaid.[7] Oherwydd ei deyrngarwch cynnar i frenin Lloegr rhoddwyd iddo gryn gyfrifoldebau a chyflog anrhydeddus am y gwaith, gan gynnwys cael ei wneudyn farchog ar 23 Mawrth 1465.

Ar 17 Awst 1460 gorchmynnodd y Cyngor Cyfrin iddo ef, Syr William Herbert, a Walter Devereux, i rwystro pobl rhag ymgynull a chyflenwi cestyll yng Nghymru. Roedd ym myddin Edward ym mrwydr Mortimer's Cross, 1461, a dywedir mai ef a arweiniodd Owain Tudur i'w ddienyddio yn Henffordd ar ôl y frwydr. Cafodd swyddi porthor castell Bronllys, fforestwr Cantreselyf, stiward a rhysyfwr arglwyddiaeth Cantreselyf, Pencelli, Alexanderston, a Llangoed a thiroedd yn ne-orllewin Lloegr 11 Gorffennaf 1462. Bu ganddo ran flaenllaw mewn tawelu gwrthryfel yng ngorllewin Cymru yn 1465, a chafodd faenorau a stadau'r gwrthryfelwyr yng Ngŵyr a Chydweli.

Ni syrthiodd gyda'i frodyr ym Mrwydr Maes Bambri; gwyddom hyn gan y ceir cerdd gan Lewis Glyn Cothi yn galw arno i ddial y frwydr honno, ac ar 16 Chwefror 1470 gwnaethpwyd ef yn gwnstabl Castell Aberteifi.

Marwolaeth[golygu | golygu cod]

Ym Mai 1471 danfonodd Edward brenin Lloegr, Roger i ddal Siasbar Tudur; fodd bynnag, roedd Siasbar un cam o'i flaen a daliwyd Roger a'i ddienyddio yng Nghas-gwent.[1] Canwyd marwnadau iddo gan Ieuan ap Hywel Swrdwal, Huw Cae Llwyd (Troes Duw lef trist), a Llywelyn Goch y Dant ( Torrodd fraint cywraint'), ac mae'r ddau fardd yn cyhuddo Siaspar Tudur o frad a thwyll. Geilw Guto'r Glyn hefyd ar ei deulu i ddial ei angau (Tair blynedd rhyfedd fu'r rhain).

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. 1.0 1.1 Griffiths, R (2004-11). "Oxford Dictionary of National Biography - Vaughan Family(per. c.1400–c.1504), gentry" (Online Subscription Service). Oxford University Press 2011. Cyrchwyd 8 Chwefror 2011. Check date values in: |year= (help)
  2. Y BYwgraffiadur Cymreig Arlein; adalwyd 10 chwefror 2018.
  3. Glyn Cothi, L (1837). Gwaith Lewis Glyn Cothi: The Poetical Works of Lewis Glyn Cothia. Oxford for the Cymmrodorion, or Royal Cambrian Institution. Argraffwyd gan S. Collingwood, Argraffydd y Brifysgol. t. xli.
  4. 4.0 4.1 4.2 Y Bywgraffiadur Cymreig Arlein; LlGC. Adalwyd 10 Chwefror 2018.
  5. http://thepeerage.com/p60133.htm#i601327
  6. Prichard, T. J. Llewelyn. (2007) [1854]. The Heroines of Welsh History: Or Memoirs of the Celebrated Women of Wales (arg. Reprinted). Kessinger Publishing, LLC. ISBN 978-1-4325-2662-7.
  7. 7.0 7.1 Theophilus, Jones (1809). A history of the county of Brecknockshire. 3. George North for the author (Self-published). tt. 503–505.
  8. http://wbo.llgc.org.uk/en/s-VAUG-TRE-1450.html