Richard Rolle
| Richard Rolle | |
|---|---|
 Portread o Richard Rolle mewn llawysgrif o'r 14g. | |
| Ganwyd | 1300s  Gogledd Swydd Efrog |
| Bu farw | 30 Medi 1349 Hampole |
| Man preswyl | Hampole |
| Dinasyddiaeth |  Teyrnas Lloegr |
| Alma mater | |
| Galwedigaeth | cyfieithydd, meudwy, diwinydd |
| Dydd gŵyl | 20 Ionawr, 29 Medi, 1 Rhagfyr |
Cyfrinydd a llenor Seisnig oedd Richard Rolle De Hampole (tua 1290 – 29 Medi 1349) sydd yn nodedig am ei ysgrifau sydd yn ymwneud â chyfriniaeth Gristnogol ac asgetigiaeth, yn Saesneg Canol ac yn Lladin.
Daw'r wybodaeth am fywyd Rolle o'r legenda, straeon amdano a gasglwyd wedi ei farwolaeth. Ganed ef yn Thornton-le-Dale yn Swydd Richmond, Esgobaeth Efrog (a leolir heddiw yng Ngogledd Swydd Efrog), Teyrnas Lloegr, yn fab i William Rolle. Derbyniodd elfennau ei addysg wrth yr aelwyd cyn iddo gael ei anfon gan Thomas Neville, Archddiacon Durham, i astudio ym Mhrifysgol Rhydychen. Gadawodd heb radd, yn 19 oed, am iddo gael ei siomi gan y dysgu seciwlar a'r dadlau academaidd, a throdd at fywoliaeth asgetaidd. Aeth yn feudwy yn gyntaf yn y coedwig ar gyrion tŷ ei dad, yn Thornton-le-Dale. Yn ôl un stori, ceisiodd wneud gwisg fynachaidd allan o hen garpau o'i deulu, ond yr oedd ei abid cyn druenus ag iddo gael ei watwar gan y bobl leol, a ffoes i gychwyn ar ei deithiau.[1]
Wrth weddïo a phrefethu mewn capel preifat mewn pentref cyfagos, o bosib Dalton neu Pickering, gwnaeth Rolle argraff ar ŵr bonheddig lleol, John de Dalton, beili Castell Pickering. Daeth Rolle dan nawdd Dalton, ac aeth yn feudwy ar ei ystad.[1] Mae'n debyg iddo grwydro a symud i feudwyfeydd eraill trwy gydol ei oes, a chadwai Rolle gysylltiadau â chymunedau crefyddol ar draws Gogledd Lloegr.[2] Treuliodd ddiwedd ei oes yn gynghorwr ysbrydol i leiandy'r Sistersiaid yn Hampole, ger Doncaster, yn ne Swydd Efrog, a daeth i adnabod ancres leol o'r enw Margaret Kirby. Yn Hampole bu farw Richard Rolle ar Ŵyl Fihangel, 29 Medi 1349, o bosib o'r pla du.[1][2]
Ymddengys ei ysgrifeniadau mewn rhyw 500 o lawysgrifau cyfoes, ond mae'n anodd weithiau i wahaniaethu rhwng yr hyn sydd yn wreiddiol gan Rolle a gweithiau ei ddilynwyr a dynwaredwyr. Gwaith pwysicaf Rolle ydy'r rhyddiaith ddefosiynol a ysgrifennwyd ganddo yn Saesneg Canol ar gyfer darllenwyr benywaidd. Ei waith unigol amlycaf, fodd bynnag, ydy'r gerdd Pricke of Conscience, crynodeb ar gân o ddiwinyddiaeth Gatholig, yn bennaf edifeirwch. Dyma'r gerdd Saesneg Canol a gopïwyd fynychaf, gan iddi ymddangos mewn 130 o lawysgrifau'r cyfnod. Priodolir iddo hefyd epistolau a thraethodau yn Saesneg Canol a Lladin sydd yn mynegi ei dduwioldeb selog a'i bwyslais ar berlesmair ac undeb cyfriniol gyda Duw. Molir y bywyd asgetaidd—cynhemlad, unigrwydd, tawelwch, myfyrdod, a chrwydraeth—yn ei waith. O ran ei arddull, mae ei ysgrifeniadau Lladin yn dra-rhethregol, ond mae ei ryddiaith Saesneg yn fywiog a llawn perswâd.
Câi Rolle ddylanwad ar lenyddiaeth a chrefydd yn Lloegr hyd at y Diwygiad Protestannaidd. Yn y cyfnod yn syth wedi ei farwolaeth, datblygodd cwlt er anrhydedd "Sant Richard Feudwy", ac aeth lleianod Sistersaidd Hampole ati i lunio'i fywgraffiad (y legenda) a chasglu gweddïau ac emynau ar gyfer gwasanaeth iddo, yn y gobaith y byddai'n cael ei ganoneiddio.[1] Olynwyd Rolle gan sawl cyfrinydd Seisnig o nod yn y 14g a dechrau'r 15g: Walter Hilton, awdur di-enw y gwaith The Cloude of Unknowyng, Julian o Norwich, a Margery Kempe.
Gweithiau[golygu | golygu cod]
- Esboniadau
- English Psalter – esboniad Saesneg ar Lyfr y Salmau
- Latin Psalter – esboniad Lladin ar Lyfr y Salmau
- Super Orationem Dominicam – esboniad ar Weddi'r Arglwydd
- Super Symbolum Apostolorum – esboniad ar Gredo'r Apostolion
- Super Symbolum S. Athanasii – esboniad ar Gredo Athanasiws
- Super Threnos – esboniad ar Lyfr Galarnad
- Super Apocalypsim – esboniad ar Ddatguddiad Ioan (anorffenedig)
- Super Canticum Canticorum – esboniad ar Gân y Caniadau
- Super Lectiones Mortuorum – esboniad ar rannau o Lyfr Job
- Super Psalmum Vicesimum
- Super Mulierem Fortem – esboniad ar ran o Lyfr y Diarhebion
- Super Magnificat
- Traethodau
- Incendium Amoris
- Contra Amatores Mundi
- Melos Amoris
- Epistolau ac ysgrifau didactig
- Judica Me – yn Lladin
- Emendatio Vitae – yn Lladin
- Ego Dormio – yn Saesneg
- The Commandment – yn Saesneg
- The Form of Living – yn Saesneg
- Barddoniaeth
- Canticum Amoris – cerdd Ladin i'r Forwyn Fair
- Pricke of Conscience
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Clayton J. Drees, "Rolle, Richard (1290–1349)" yn Historical Dictionary of Late Medieval England, 1272–1485, golygwyd gan Ronald H. Fritze a William B. Robison (Westport, Connecticut: Greenwood Press, 2002), tt. 480–82
- ↑ 2.0 2.1 (Saesneg) Richard Rolle. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 7 Ionawr 2023.
Darllen pellach[golygu | golygu cod]
- Geraldine Emma Hodgson, The Sanity of Mysticism: A Study of Richard Rolle (Norwood, Pennsylvania: Folcroft Library Editions, 1977).
- Denis Renevey, Language, Self and Love: Hermeneutics in Richard Rolle and the Commentaries of the Song of Songs (Caerdydd: Gwasg Prifysgol Cymru, 2001).