Rada Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws
| Rada Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws Рада Беларускай Народнай Рэспублікі Рада Белорусской Народной Республики | |
|---|---|
 | |
| Gwybodaeth gyffredinol | |
| Math | [[Llywodraeth dros dro Deddfwrfa]] |
| Arweinyddiaeth | |
| Arlywydd | Ivonka Survilla ers 1997 |
| Man cyfarfod | |
| Cyfleusterau diaspora Belarwsia yng Ngogledd America, Prydain a gwledydd eraill | |
| Gwefan | |
| http://www.radabnr.org | |
Llywodraeth alltud yw Rada Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws [1] (Belarwseg: Рада Беларускай Народнай Рэспублікі, Рада БНР, Rada BNR; Rwseg: Рада Белорусской Народн). Y cyfieithiad llythrennol o'r Belarwsieg yw: Cyngor Gweriniaeth Genedlaethol Belarws, arddelir y term 'democrataidd' yn y fersiwn Saesneg er mwyn gwahaniaethu rhag Llywodraeth unbenaethol Alexander Lukashenko ers 1994. Dyma corff sy'n olrhain ei hanes yn uniongyrchol i Weriniaeth Pobl Belarws a fodolwyd am gyfnod byr wedi'r Rhyfel Byd Cyntaf. Adnebir y Weriniaeth yma gan sawl gwahanol enw: Gweriniaeth Pobl Belarws, Gweriniaeth Genedlaethol Belarws, a Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarws ond fel rheol gan y talfyriad Belarwseg, BNR.
Er 1919, mae Rada'r BNR wedi bod yn alltud lle mae wedi dod yn sefydliad gwleidyddol mwyaf dylanwadol y diaspora Belarws[2] ac yn grŵp eiriolaeth sy'n hyrwyddo cefnogaeth i annibyniaeth a democratiaeth Belarwsia ym Melarws ymhlith llunwyr polisi'r Gorllewin.[3] O 2020 ymlaen, Rada BNR yw'r llywodraeth alltud hynaf yn y byd.
Ffurfio[golygu | golygu cod]
_building_(1918).jpg)
Sefydlwyd y Rada BNR fel corff gweithredol y Gyngres Belarws-Gyfan Gyntaf,[4] a gynhaliwyd ym Minsg (prifddinas Belarws) ym mis Rhagfyr 1917 gyda dros 1,800 o gyfranogwyr o wahanol ranbarthau o Belarws gan gynnwys cynrychiolwyr sefydliadau cenedlaethol Belarwseg, zemstva rhanbarthol, prif enwadau Cristnogol Belarws, pleidiau gwleidyddol a grwpiau Iddewig. Digwyddodd hyn ynghanol holl dymestl y Rhyfel Byd Cyntaf a'r Chwyldro Rwsiaidd ac amharwyd yn dreisgar ar waith y Gyngres gan y Bolsieficiaid.
Ar ôl i'r Bolsieficiaid encilio o Minsk, datganodd y Rada (cyngor) ei hun yn oruchaf bŵer Belarws. Ar ôl i'r Bolsieficiaid a'r Almaenwyr arwyddo Cytundeb Brest-Litovsk datganodd y Rada annibyniaeth Belarws fel Gweriniaeth Ddemocrataidd sofran Belarwsia.
Ar 25 Mawrth 1918 roedd gan y Rada 77 aelod gan gynnwys:
- Etholwyd 36 yn y Gyngres Belarws-Gyfan
- 6 cynrychiolydd o gymuned Belarwseg Vilna
- 15 cynrychiolydd o leiafrifoedd ethnig (Rwsiaidd, Pwylaidd, Iddewig)
- 10 cynrychiolydd awdurdodau lleol
- 10 cynrychiolydd o ddinasoedd mawr
Ni roddodd yr Almaen gydnabyddiaeth swyddogol i Belarws a rhwystrodd weithgareddau sefydliadau Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia. Serch hynny, llwyddodd y Rada i ddechrau trefnu ei chyrff llywodraethu mewn gwahanol rannau o'r wlad yn ogystal â gweithio ar sefydlu byddin Belarwsia genedlaethol a system addysg genedlaethol.
Sefydlodd y Rada gysylltiadau diplomyddol swyddogol â sawl gwladwriaeth gan gynnwys y Ffindir, Gweriniaeth Pobl yr Wcráin, Tsiecoslofacia, Estonia, Latfia, Lithwania, Twrci ac eraill.
Gyda dynesiad byddinoedd y Bolsieficaidd i Minsk gorfodwyd y Rada i adleoli i Vilnius (prifddinas bresennol Lithwania, ond, a oedd ar y pryd yn cael ei hystyried yn diriogaeth Belarws neu wlad Pwyl gan y wahanol genhedloedd hyn, yna i Hrodna ac yn y pen draw, ar ôl cydgysylltu â Gweriniaeth Lithwania, i Kaunas.
Yn alltud[golygu | golygu cod]
1919–1947[golygu | golygu cod]
.jpg)
Ym mis Ebrill 1919, cipiodd byddin Gwlad Pwyl ddinasoedd Hrodna a Vilnius. Cyhoeddodd Józef Piłsudski y Cyhoeddiad i drigolion hen Ddugiaeth Lithwania gan nodi y byddai gweinyddiaeth newydd Gwlad Pwyl yn rhoi ymreolaeth ddiwylliannol a gwleidyddol iddynt. Croesawyd y cyhoeddiad gan arweinyddiaeth Belarwsia, yn enwedig o ystyried cynlluniau Sofietaidd ar gyfer Dirgelwch Belarws.[5] Fodd bynnag, mewn trafodaethau diweddarach gydag arweinwyr Belarwsia, cynigiodd Piłsudski gyfyngu ar swyddogaethau llywodraeth Belarwsia i faterion diwylliannol yn unig, a wrthodwyd gan brif weinidog Belarwsia, Anton Luckievic. Llwyddodd llywodraeth Belarws gynnwys datganiad am hawliau lleiafrifoedd yng Ngwlad Pwyl ym mhenderfyniadau Cynhadledd Heddwch Paris.[5]
Gwrthdystiodd llywodraeth Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia y cynnull milwrol Pwylaidd yn ardal Vilnius, yr etholiadau Pwylaidd a gynhaliwyd yno, ac atodi ardal Augustów i Wlad Pwyl. Fe wnaethant hefyd apelio ar Gynghrair y Cenhedloedd, Prydain Fawr, Ffrainc, yr Unol Daleithiau a gwledydd eraill i gydnabod annibyniaeth Belarws. [6]
Ddiwedd 1920, cychwynnodd llywodraeth Belarwsia drafodaethau o'r newydd gyda'r Bolsieficiaid ym Moscow a cheisio eu perswadio i gydnabod annibyniaeth Belarws a rhyddhau carcharorion gwleidyddol Belarwsia o garchardai Rwsia.[7] Roedd y trafodaethau yn aflwyddiannus.
Ar 11 Tachwedd 1920, llofnododd Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia gytundeb partneriaeth â Gweriniaeth Lithwania i gydweithredu i ryddhau tiroedd Belarwsia a Lithwania rhag meddiannaeth Gwlad Pwyl.
Ar ôl sefydlu Gweriniaeth Sosialaidd Sofietaidd Belarwsia (SSR Belarwsia) fel rhan o'r Undeb Sofietaidd, gosododd sawl aelod o'r Rada eu mandadau ym 1925 a dychwelyd i Belarws. Yn swyddogol, ni wnaeth BNR Rada erioed gydnabod SSR Belarwsia. Lladdwyd mwyafrif aelodau’r Rada a ddychwelodd i Belarws, gan gynnwys y cyn Brif Weinidog Vaclau Lastouski, yn ddiweddarach yn y terfysgaeth Sofietaidd ym Melarws yn y 1930au.
Yn ystod yr Ail Ryfel Byd gwrthododd y Rada gydweithredu â'r Natsïaid na chydnabod llywodraeth gydweithredol Belarus, Rada Ganolog Belarwsia.
Ar ôl yr Ail Ryfel Byd[golygu | golygu cod]
Gorfododd cynnydd y Fyddin Goch ym 1945 i Rada'r BNR adleoli i ran Orllewinol yr Almaen, a feddiannwyd gan fyddinoedd Prydain ac America.
Ym mis Chwefror 1948, pasiodd y Rada faniffesto arbennig, a thrwy hynny datgan ei fod yn ail-gynnau ei weithgarwch. Ym mis Ebrill 1948, cynhaliodd y Rada, ynghyd â chynrychiolwyr ffoaduriaid Belarwsia ar ôl y rhyfel, gynhadledd yn Osterhofen, Bafaria.[8]
Prif weithgareddau BNR Rada yn y Gorllewin oedd lobïo a chysylltiadau â llywodraethau'r Gorllewin i sicrhau cydnabyddiaeth o Belarws fel gwlad ar wahân. Ynghyd â sefydliadau gwrth-Sofietaidd eraill yn y Gorllewin, gan gynnwys llywodraethau alltud o'r Wcráin a gwledydd y Baltig, protestiodd y Rada yn erbyn torri hawliau dynol yn yr Undeb Sofietaidd. Yn y 1950au galluogodd Rada BNR greu rhifyn Belarwsia o Radio Free Europe. Trefnodd aelodau’r Rada gefnogaeth i Belarws yn dilyn Trychineb Chernobyl ym 1986.[9]
Ar ôl diddymu'r Undeb Sofietaidd[golygu | golygu cod]
Ar ôl diddymu'r Undeb Sofietaidd yn y 1990au, trosglwyddodd llywodraethau alltud tebyg y gwledydd cyfagos (Lithwania, Gwlad Pwyl ac eraill) eu mandadau i'r llywodraethau annibynnol cyfatebol.
Ar ôl datgan annibyniaeth Gweriniaeth Belarws yn 1990, cynyddodd ddiddordeb yng Ngweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia yng nghymdeithas Belarws. Mae Ffrynt Boblogaidd Belarwsia, a oedd y brif wrthblaid wrth-Gomiwnyddol o blaid Perestroika, wedi apelio mewn sawl agwedd at adfer Belarws annibynnol fel Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia ers diwedd yr 1980au. Ym 1991, mabwysiadodd senedd Belarws symbolau gwladwriaethol Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia, y Pahonia a'r faner Gwyn-coch-gwyn, fel symbolau gwladwriaethol Gweriniaeth Belarws.
Yn 1993, cynhaliodd llywodraeth Gweriniaeth Belarws ddathliadau swyddogol 75 mlynedd ers Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia ym Minsk. Cymerodd aelodau o BNR Rada ran yn y dathliadau ynghyd ag uwch arweinwyr gwleidyddol Gweriniaeth Belarws. Dywedwyd bryd hynny fod y Rada yn barod i drosglwyddo ei statws i senedd Belarws a etholwyd yn ddemocrataidd - fodd bynnag, nid i senedd Belarws yr amser hwnnw, a etholwyd o dan lywodraeth Sofietaidd.[9] Fodd bynnag, cafodd y cynlluniau hyn eu canslo ar ôl i’r arlywydd Alexander Lukashenko, a etholwyd ym 1994, sefydlu dychweliad i bolisïau Sofietaidd o ran iaith a diwylliant Belarwsia.[10]
Heddiw mae RR BNR yn ceisio hyrwyddo democratiaeth ac annibyniaeth i Belarws gan ddefnyddio cysylltiadau a lobïo mewn gwledydd lle mae ganddo ei gynrychiolwyr: UDA, Canada, Y Deyrnas Unedig, Estonia ac eraill. Mae Arlywydd y Rada yn cynnal cyfarfodydd yn rheolaidd â llunwyr polisi’r gorllewin ac yn gwneud datganiadau swyddogol yn beirniadu troseddau hawliau dynol a pharhad Rwsianeiddio ym Melarws.[11][12] Daeth y Rada yn fan ymgynnull ar gyfer nifer o wleidyddion alltud Belarws.
Ers diwedd y 1980au, bob 25 Mawrth, dethlir Diwrnod Annibyniaeth Gweriniaeth Ddemocrataidd Belarwsia yn eang gan wrthblaid ddemocrataidd genedlaethol Belarws fel Diwrnod Rhyddid (Belarwseg: Дзень волі). Fel rheol, mae ralïau gwrthblaid dorfol ym Minsg a digwyddiadau dathlu sefydliadau diaspora Belarws.[13][14]
Arlywyddion Rada BNR[golygu | golygu cod]
- Janka Sierada (9 Mawrth – 14 Mai 1918)
- Jazep Losik (14 Mai 1918 – 13 Rhagfyr 1919)
- Piotra Krečeŭski (13 Rhagfyr 1919 – 1928)
- Vasil Zacharka (1928–1943)
- Mikoła Abramčyk (1944–1970)
- Vincent Žuk-Hryskievič (1970–1982)
- Jazep Sažyč (1982–1997)
- Ivonka Survilla (ers 1997)
-
Janka Sierada (Ян Середа) Arlywydd y Rada, 9 Mawrth - 14 Mai 1918 -
Jazep Losik (Язеп Лёсик) Arlywydd y Rada, 14 Mai 1918 - 13 Rhagfyr 1919 -
Vasil Zacharka (Васіль Захарка), Arlywydd y Rada, 1928 - 1943
Dolenni[golygu | golygu cod]
- Gwefan swyddogol y Rada
- Y Rada ar Facebook
- Rada ar Twitter, @radabnr
- Rada ar Telegram
- Pam bod angen y BNR Rada arnom: cyfweliad ag aelod o'r Rada (dechrau)[dolen marw] Nasha Niva 6 Ebrill 2011
- Pryd fydd Diwrnod Rhyddid yn dod yn wyliau swyddogol? - Wedi'i ddarlledu gyda chyfranogiad Cadeirydd Cyngor BNR Ivonka Survilla
- Dathliad pen-blwydd y BNR yn 75 oed, Minsk, 1993: agoriad yr eisteddiad dwys (fideo)
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ as spelled on the Official website Archifwyd 4 July 2012 yn y Peiriant Wayback.
- ↑ "Heart of darkness". The Economist. 13 March 2008. Cyrchwyd 27 October 2017.
- ↑ The BNR Rada as the oldest Belarusian democratic advocacy group - Official website of the Rada BNR, 16 July 2019
- ↑ "slounik.org: Рада Беларускай Народнай Рэспублікі". Slounik.org. Cyrchwyd 27 October 2017.
- ↑ 5.0 5.1 Жыве Беларусь Бібліятэка гістарычных артыкулаў. "А. Сідарэвіч. Абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі". Jivebelarus.net. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-02-03. Cyrchwyd 2012-01-14.
- ↑ "Імёны Свабоды: Васіль Захарка". Svaboda.org. 14 March 1943. Cyrchwyd 2012-01-14.
- ↑ "ВАСІЛЬ ЗАХАРКА. ПРЭЗІДЭНТ БЕЛАРУСКАЙ НАРОДНАЙ РЭСПУБЛІКІ". Zelva-bez.com. Cyrchwyd 27 October 2017.[dolen marw]
- ↑ "Максімюк, Я. Аднаўленьне Рады БНР пасьля Другой Сусьветнай вайны // Запісы = Zapisy. — 2001. — № 25. — С. 41 — 48". Belarus8.ytipod.com. Cyrchwyd 27 October 2017.
- ↑ 9.0 9.1 "Навошта нам Рада БНР: інтэрвію з членам Рады (пачатак)". Nn.by. Cyrchwyd 27 October 2017.
- ↑ "The March 20, 2006 Memorandum of the BNR Rada". Radabnr.org. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 3 Mawrth 2016. Cyrchwyd 14 Ionawr 2012.
- ↑ "Шварцэнбэрг — Сурвіле: Візы тармозіць Менск". Радыё Свабода. Cyrchwyd 27 October 2017.
- ↑ "Эстонія падтрымлівае беларускую апазыцыю". Радыё Свабода. Cyrchwyd 27 October 2017.
- ↑ "Freedom Day in Belarus". U.S. Department of State. 25 Mawrth 2021.
- ↑ "Today, 25 March, is Freedom Day / Дзень Волі / Dzień Voli in #Belarus. Anniversary of the first attempt of Belarus's independence in 1918. And a reminder that Belarus will be free one day". Twitter @AlexKokcharov. 25 Mawrth 2022.
