Newid hinsawdd a phlant

Oddi ar Wicipedia
Newid hinsawdd a phlant
Yr argyfwng Newid hinsawdd
Matheffeithiau newid hinsawdd Edit this on Wikidata

Mae newid hinsawdd yn cael effaith uniongyrchol ac anuniongyrchol blant. Mae plant yn fwy agored i effeithiau newid hinsawdd nag oedolion. Amcangyfrifodd Sefydliad Iechyd y Byd fod 88% o faich afiechydon yn gysylltiedig â newid hinsawdd sy'n effeithio ar blant o dan 5 oed.[1] Mae adolygiad Lancet ar iechyd a newid hinsawdd yn rhestru plant fel y categori yr effeithir arno waethaf gan newid yn yr hinsawdd.[2]

Yn gorfforol mae plant yn fwy bregus ac agored i newid hinsawdd yn ei holl ffurfiau.[3] Nid yn unig y mae newid hinsawdd yn effeithio ar iechyd corfforol plentyn ond hefyd ar ei lesiant (sy'n cynnwys Iechyd meddwl). Mae anghydraddoldebau cyffredinol, rhwng ac o fewn gwledydd, yn penderfynu i raddau helaeth sut mae newid hinsawdd yn effeithio ar blant.[4]

Mae'r rhai sy'n byw mewn gwledydd incwm isel yn dioddef yn waeth, o ran clefydau ac yn llai abl i wynebu bygythiadau newid hinsawdd.[5] Hefyd, mae'n anoddach gwarantu hawliau plant mewn argyfwng hinsawdd .[6]

Effaith newid hinsawdd ar blant[golygu | golygu cod]

Mae effeithiau newid hinsawdd yn dod o dan ddau brif ddimensiwn:

  • uniongyrchol neu anuniongyrchol, ar unwaith neu
  • wedi'i ohirio.

O ran effeithiau ar iechyd corfforol y plentyn gallwn sôn am: farwolaethau ac anafiadau, afiechydon gwres, dod i gysylltiad â thocsinau amgylcheddol ; afiechydon heintus a salwch eraill sy'n bresennol o fewn tymereddau cynhesach.[7]

Mae cynnydd sylweddol hefyd mewn materion iechyd meddwl a dysgu fel anhwylder straen wedi trawma (PTSD), iselder ysbryd, a phryder, anhwylderau cysgu, diffiniadau gwybyddol, ac anawsterau dysgu.[8] Er enghraifft, cafwyd cyfnod ôl-fwyd ym Mhacistan yn 2010, dangosodd 73% o bobl ifanc 10 i 19 oed lefelau uchel o PTSD, lle cafwyd effaith ddifrifol ar ferched a oedd wedi'u dadleoli.[9]

Ymhlith y digwyddiadau difrifol eraill a ganfuwyd roedd: trallod, galar a dicter; colli hunaniaeth; teimladau o ddiymadferthedd ac anobaith; cyfraddau uwch o hunanladdiad; mwy o ymddygiad ymosodol a thrais.[10]

Yn ychwanegol at yr effeithiau corfforol, gellir hefyd ystyried y dylanwad seicolegol a iechyd meddwl na ymchwiliwyd yn dda iddo eto sy'n hanfodol ac yn fygythiol i les plentyn.[11]

Gall digwyddiadau eithafol a achosir gan newid hinsawdd ddinistrio cartrefi, ysgolion, canolfannau gofal plant, a seilwaith hanfodol arall[12] Fe wnaeth Typhoon Haian ddinistrio dinasoedd a threfi cyfan ar ynysoedd Leyte a Samar, y Philipinau. Collodd llawer o blant a oroesodd Typhoon Haian eu cartrefi a'u heiddo.[13] Yn 2020, achosodd Typhoon Molave lifogydd a thirlithriadau a ddinistriodd gartrefi, gan beryglu tua 2.5 miliwn o blant yn Fietnam. Lladdwyd 9 a dadleolwyd mwy na miliwn o bobl yn Fietnam a'r Philipinau.[14]

Gweithredu gan blant[golygu | golygu cod]

Streic ysgol yn erbyn newid hinsawdd[golygu | golygu cod]

Mae Streic Ysgol dros yr Hinsawdd (SS4C) (Swedeg: Skolstrejk för klimatet), a elwir hefyd yn Fridays for Future (FFF), Youth for Climate, Climate Strike neu Youth Strike for Climate, yn fudiad rhyngwladol o ddisgyblion ysgol sy'n gadael eu dosbarthiadau bob dydd Gwener i cymryd rhan mewn gwrthdystiadau ac ymgyrchoedd i fynnu  fod arweinwyr gwleidyddol yn gweithredu i atal newid hinsawdd a mynnu bod y diwydiant tanwydd ffosil yn trosglwyddo i ynni adnewyddiadwy.

Rhoed cyhoeddusrwydd eang i'r ymgyrch ar ôl i ddisgybl o Sweden, Greta Thunberg, gynnal protest yn Awst 2018 y tu allan i Riksdag (senedd) Sweden, gan ddal arwydd a oedd yn darllen "Skolstrejk för klimatet" ("Streic ysgol dros hinsawdd").

Cafwyd streic fyd-eang ar 15 Mawrth 2019 gyda dros miliwn o streicwyr mewn 2,200 o ysgolion, a drefnwyd mewn 125 o wledydd. Ar 24 Mai 2019, cynhaliwyd yr ail streic fyd-eang, lle tynnodd 1,600 o ddigwyddiadau ar draws 150 o wledydd gannoedd o filoedd o wrthdystwyr. Amserwyd y digwyddiadau i gyd-fynd ag etholiad Senedd Ewrop 2019.

Roedd Wythnos Fyd-eang y Dyfodol 2019 yn gyfres o 4,500 o streiciau ar draws dros 150 o wledydd, gan ganolbwyntio ar ddydd Gwener 20 Medi a dydd Gwener 27 Medi. Mae'n debyg mai dyma'r streiciau hinsawdd mwyaf yn hanes y byd, casglodd streiciau 20 Medi oddeutu 4 miliwn o wrthdystwyr, llawer ohonynt yn blant ysgol, gan gynnwys 1.4 miliwn yn yr Almaen. Ar 27 Medi, amcangyfrifir i ddwy filiwn o bobl gymryd rhan mewn gwrthdystiadau ledled y byd, gan gynnwys dros filiwn o wrthdystwyr yn yr Eidal a channoedd o filoedd o wrthdystwyr yng Nghanada.

Camau cyfreithiol[golygu | golygu cod]

Juliana v. Unol Daleithiau cafodd ei ddiswyddo yn 2020 ar y sail nad oedd gan y plaintiffs ddigon o resymau i siwio, ond mae achos newydd wedi'i lansio ar seiliau mwy manwl.[15] Yn achos "Duarte Agostinho ac Eraill v. Portiwgal ac Eraill "a ddygwyd gan blant ac oedolion ifanc mae Llys Hawliau Dynol Ewrop wedi gofyn i 33 talaith ymateb erbyn Mai 2021 gyda gwybodaeth ar sut y maent yn ceisio cyfyngu ar newid yn yr hinsawdd.[16]

Ymgysylltiad adeiladol y plentyn[golygu | golygu cod]

Credir ei bod yn holl bwysig integreiddio newid yn yr hinsawdd yn y cwricwlwm.[17] Unwaith y bydd plant yn dysgu am broblemau amgylcheddol byd-eang o'u cwmpas, dônt yn fwy ymwybodol o'r pwysigrwydd o wella amgylchedd y byd.[18]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ Anderko, Laura; Chalupka, Stephanie; Du, Maritha; Hauptman, Marissa (January 2020). "Climate changes reproductive and children’s health: a review of risks, exposures, and impacts" (yn en). Pediatric Research 87 (2): 414–419. doi:10.1038/s41390-019-0654-7. ISSN 1530-0447. https://www.nature.com/articles/s41390-019-0654-7.
  2. ↑ Watts, Nick; Amann, Markus; Arnell, Nigel; Ayeb-Karlsson, Sonja; Belesova, Kristine; Boykoff, Maxwell; Byass, Peter; Cai, Wenjia et al. (2019-11-16). "The 2019 report of The Lancet Countdown on health and climate change: ensuring that the health of a child born today is not defined by a changing climate". Lancet (London, England) 394 (10211): 1836–1878. doi:10.1016/S0140-6736(19)32596-6. ISSN 1474-547X. PMID 31733928. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31733928/.
  3. ↑ Currie, Janet; Deschênes, Olivier (2016). "Children and Climate Change: Introducing the Issue". The Future of Children 26 (1): 3–9. ISSN 1054-8289. https://www.jstor.org/stable/43755227.
  4. ↑ "Climate change and child health: a scoping review and an expanded conceptual framework" (yn en). The Lancet Planetary Health 5 (3): e164–e175. 2021-03-01. doi:10.1016/S2542-5196(20)30274-6. ISSN 2542-5196. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2542519620302746.
  5. ↑ "Unless we act now: The impact of climate change on children". www.unicef.org (yn Saesneg). Cyrchwyd 2021-04-16.
  6. ↑ "The impact of climate change on the rights of the child". Office of the High Commissioner for Human Rights.
  7. ↑ Sheffield, Perry E.; Landrigan, Philip J. (March 2011). "Global climate change and children's health: threats and strategies for prevention". Environmental Health Perspectives 119 (3): 291–298. doi:10.1289/ehp.1002233. ISSN 1552-9924. PMC 3059989. PMID 20947468. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20947468/.
  8. ↑ Garcia, Daniel Martinez; Sheehan, Mary C. (2016). "Extreme Weather-driven Disasters and Children's Health". International Journal of Health Services: Planning, Administration, Evaluation 46 (1): 79–105. doi:10.1177/0020731415625254. ISSN 0020-7314. PMID 26721564. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26721564/.
  9. ↑ Boston, 677 Huntington Avenue; Ma 02115 +1495‑1000 (2014-07-01). "Climate Change, Children's Rights, and the Pursuit of Intergenerational Climate Justice". Health and Human Rights Journal (yn Saesneg). Cyrchwyd 2021-04-17.
  10. ↑ "Mental health and our changing climate: Impacts, implications, and guidance | PreventionWeb.net". www.preventionweb.net. Cyrchwyd 2021-04-17.
  11. ↑ "Europe PMC". europepmc.org. Cyrchwyd 2021-04-17.
  12. ↑ "Effects of Climate Change on Future Generations". Save the Children (yn Saesneg). Cyrchwyd 2021-04-19.
  13. ↑ "Top 6 issues children are facing after Typhoon Haiyan". World Vision (yn Saesneg). November 14, 2013. Cyrchwyd 2021-04-19.
  14. ↑ "Typhoon Molave, nine dead and over a million displaced between the Philippines and Vietnam". Asia News. Cyrchwyd 2021-04-19.
  15. ↑ Budryk, Zack (2021-04-07). "Biden administration asks court to toss kids' climate lawsuit". TheHill. Cyrchwyd 2021-04-18.
  16. ↑ Daly, Aoife; Leviner, Pernilla; Stern, Rebecca Thorburn. "How children are taking European states to court over the climate crisis – and changing the law". The Conversation. Cyrchwyd 2021-04-18.
  17. ↑ Trott, Carlie D (2019-03-01). "Reshaping our world: Collaborating with children for community-based climate change action" (yn en). Action Research 17 (1): 42–62. doi:10.1177/1476750319829209. ISSN 1476-7503. https://doi.org/10.1177/1476750319829209.
  18. ↑ Jensen, Bjarne Bruun; Schnack, Karsten (2006-07-01). "The action competence approach in environmental education". Environmental Education Research 12 (3-4): 471–486. doi:10.1080/13504620600943053. ISSN 1350-4622. https://doi.org/10.1080/13504620600943053.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Newid_hinsawdd_a_phlant&oldid=11023425"