Mooinjer veggey
| Mooinjer veggey | |
|---|---|
 | |
| Cysylltir gyda | cromlech  |
| Taldra | 750 milimetr |
| Gwrthwynebydd | hen wrach |
Mooinjer veggey yw term Manaweg ar gyfer "pobl fach", term a ddefnyddir am dylwyth teg mewn llên gwerin Ynys Manaw. Mae'n gyfatebol i'r geiriau yn yr ieithoedd ieithoedd Goideleg eraill, Gwyddeleg, Muintir Bheaga a Gaeleg yr Alban, Muinntir Bheaga. Mae hefyd yn enw ar fudiad addysg meithrin cyfrwng Manaweg ar yr ynys.
Llên gwerin Manaweg[golygu | golygu cod]
Yn llên gwerin Manaweg,[1] mae'r Mooinjer veggey yn greaduriaid bach o ddwy i dair troedfedd (600 i 900 mm) o uchder, fel arall yn debyg iawn i feidrolion. Maen nhw'n gwisgo capiau coch a siacedi gwyrdd ac i'w gweld amlaf ar gefn ceffyl ac yna tyraid o gŵn bach o holl liwiau'r enfys. Crëwyd eu bod yn greaduriaid bach ddireidus a all hefyd fod yn sbeitlyd.[2] [3]
Benthycwyd yr ymadrodd gan y dafodiaith Eingl-Manaweg i gyfeirio at dylwyth teg. Roedd neu roedd cred mewn tylwyth teg yn gyffredin yn Ynys Manaw. Credwyd eu bod yn byw ar lethrau gwyrdd, yn enwedig tumuli hynafol. Mae'n debyg y byddai unrhyw byddai'n crwydro ger y rhain ar noson braf o haf yn clywed sain cerddoriaeth hyfryd; ond byddai'n rhaid iddynt fod yn ofalus, yn enwedig os oeddynt yn gerddor, i beidio ag oedi rhag cael ei gaethiwo gan y tylwyth teg. Dywedwyd bod y Mooinjer Veggey ond yn weladwy i bobl dim pan fyddant yn dewis eu gweld. Roedd rhai o'r creaduriaid yn garedig, yn iacháu pobl o afiechydon ac yn eu gwaredu rhag anffawd, tra bod eraill yn ddrwg, yn dwyn plant, hyd yn oed yn cipio oedolion, ac yn dod ag anffawd.[3]
Roedd yn hen arferiad i gadw tân yn llosgi yn y tŷ yn ystod y nos, er mwyn i'r Tylwyth Teg ddod i mewn i'w fwynhau. Dywedir y byddai'r Mooinjer Veggey, ar nosweithiau tywyll a stormus, yn rhannau mynyddig y plwyfi, yn ymddeol yn gynharach i orffwys, er mwyn caniatáu i'r Tylwyth Teg, a gafodd ei guro gan y tywydd, fochel a mwynhau'r tân mwyn yn mudlosgi heb gael ei wylio gan berchnogion y tŷ. Yr oedd yn arferiad hefyd i adael ychydig o fara allan i'r Tylwyth Teg, a llenwi y llestri â dŵr glân iddynt cyn mynd i'r gwely. Ni ddefnyddiwyd y dŵr hwn erioed i unrhyw bwrpas arall, ond taflwyd ef allan yn y borau. Ni fyddai gwragedd Manaw yn nyddu ar nos Sadwrn, gan fod hynny yn cael ei ystyried yn anfoddlawn i'r Mooinjer-Veggey, ac wrth bobi a chorddi gosodid darn bychan o does a menyn yn sownd ar y mur i'r tylwyth ei fwyta. Ystyriwyd bod halen a haearn yn effeithiol yn erbyn swyn drwg.[3]
Addysg iaith Manaweg[golygu | golygu cod]
Mooinjer Veggey yw enw elusen ar Ynys Manaw sy’n gweithredu sawl cylch chwarae ac ysgol feithrin iaith Manaweg cyn-ysgol,[4] gyda’r nod o helpu plant bach Manaweg i dyfu’n ddwyieithog. Mae'r elusen hefyd yn gweithredu ysgol gynradd iaith Fanaweg, Bunscoill Ghaelgagh, yn St John's, dan gontract gan yr Adran Addysg. Sefydlwyd Mooinjer Veggey yn 1996, ac mae (yn 2022) yn cynnal Possan Cloie (cylch chwarae), dau feithrinfa (yn Braddan a St John's) ac yn cefnogi'r ysgol cyfrwng Manaweg (yr unig un hyd ymaa), Bunscoill Ghaelgagh.[5]
Mewn cyfweliad yn 2021, dywedodd Helen Robinson ar ran Mooinjer Veggey bod y meithrinfeydd yn ffordd dda o ddenu pobl i'r iaith Fanaweg gan nodi bod rhai rhieni yn mynychu i gychwyn heb wybod llawer am yr iaith ond am le i fynd â'i plant a bod hynny wedyn yn arwain atynt i ddeall mwy am yr iaith a'r diwylliant a danfon eu plant at yr ysgol Fanaweg.[6]
Gwybodaeth pellach[golygu | golygu cod]
Arwyddair y mudiad yw, “Gynsaghey yn Ghaelg trooid cloie” sef, "dysgu Manaweg drwy chwarae". Mae pencadlys y mudiad yn Balley Keeill Eoin, sef St John's yn Saesneg.
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Morrison, S. (1914). "Manx Dialect connected with the Fairies". Proceedings of the Isle of Man Natural History and Antiquarian Society 1: 561–562. http://www.isle-of-man.com/manxnotebook/iomnhas/v01p561.htm. Adalwyd 2006-12-07.
- ↑ Morrison, Sophia (1911). "Preface". Manx Fairy Tales. London: David Nutt. ISBN 1-4099-1040-7. Cyrchwyd 2006-12-07.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Moore, A.W., The Folk-Lore of the Isle of Man, Brown & Sons, London, 1891
- ↑ Mooinjer Veggey - Official site
- ↑ "Why choose 'Mooinjer Veggey' as your Nursery or School?". Gwefan Mooinjer Veggey. Unknown parameter
|fetch date=ignored (help) - ↑ "Groups to help kids learn Manx at an early age". Isle of Man Today. 29 Tachwedd 2021.