Manhattanhenge
Manhattanhenge, a elwir hefyd yn Heuldro Manhattan,[1] yw ddigwyddiad lle mae'r haul yn machlud neu'r haul yn gwawrio yn cyd-fynd â strydoedd dwyrain-gorllewin grid prif stryd Manhattan, Dinas Efrog Newydd. Mae'r machlud a'r gwawrio yn alinio ddwywaith y flwyddyn, ar ddyddiadau sydd wedi'u gosod yn gyfartal o amgylch heuldro'r haf a heuldro'r gaeaf. Mae aliniadau'r machlud yn digwydd tua Mai 28 a Gorffennaf 13. Mae aliniadau'r gwawrio yn digwydd tua Rhagfyr 5 ac Ionawr 8. Y llefydd orau ar gyfer gwylio Manhattanhenge yw Strydoedd 14eg, 23ain, 34ain, 42fed, a 57fed.[2]
Esboniad a manylion[golygu | golygu cod]
Bathwyd y term Manhattanhenge gan Neil deGrasse Tyson,[3] astroffisegydd yn Amgueddfa Hanes Naturiol America a brodor o Efrog Newydd. Mae'n gyfeiriad at Gôr y Cewri, heneb gynhanesyddol wedi'i lleoli yn Wiltshire, Lloegr, a adeiladwyd fel bod gwawrio'r haul, a welir o ganol yr heneb ar adeg heuldro'r haf, yn alinio gyda'r un o'r graig allanol.[4][5] Mewn cyfweliad, nododd Tyson fod yr enw wedi’i ysbrydoli gan ymweliad plentyndod â Chôr y Cewri ar alldaith dan arweiniad Gerald Hawkins - seryddwr a oedd y cyntaf i gynnig taw pwrpas Côr y Cewri oedd fel arsyllfa seryddol hynafol a ddefnyddiwyd i ragfynegi symudiadau haul a sêr.
Yn unol â Chynllun y Comisiynwyr 1811, mae'r grid stryd ar gyfer y rhan fwyaf o Manhattan yn cael ei gylchdroi 29° clocwedd o'r gwir dwyrain-gorllewin.[6] Felly, pan mae ongl y machlud 299° (hy, 29° i'r gogledd o'r gorllewin dyledus), mae'r machlud yn cyd-fynd â'r strydoedd ar y grid hwnnw. Mae'r dyluniad grid hirsgwar hwn yn rhedeg o'r gogledd o Stryd Houston ym Manhattan Isaf i'r de o Stryd 155fed ym Manhattan Uchaf.[7] Mae golygfa weledol fwy trawiadol, a'r un y cyfeirir ati'n gyffredin fel Manhattanhenge, yn digwydd cwpl o ddiwrnodau ar ôl dyddiad cyntaf y flwyddyn, a chwpl o ddyddiau cyn yr ail ddyddiad, pan gall cerddwr sy'n edrych i lawr llinell ganol y stryd i'r gorllewin tuag at New Jersey gweld y ddisg solar lawn ychydig yn uwch na'r gorwel a rhwng proffiliau'r adeiladau.[1]
Mae union ddyddiadau Manhattanhenge yn dibynnu ar ddyddiad heuldro'r haf, sy'n amrywio o flwyddyn i flwyddyn, ond sy'n parhau'n agos at Fehefin 21. Yn 2014, digwyddodd Manhattanhenge "haul llawn" ar Fai 30 am 8:18yh, ac ar Orffennaf 11 am 8:24yh[4] Mae'r digwyddiad wedi denu sylw cynyddol yn ystod y blynyddoedd diwethaf.[8]
Mae'r dyddiadau y mae gwawrio'r haul yn cyd-fynd â'r strydoedd ar grid Manhattan wedi'u gosod yn gyfartal o amgylch heuldro'r gaeaf, ac yn cyfateb yn fras i Ragfyr 5 ac Ionawr 8.[9]
Digwyddiadau[golygu | golygu cod]
Yn y tabl canlynol, mae "haul llawn" yn cyfeirio at ddigwyddiadau lle mae'r ddisg solar lawn ychydig uwchben y gorwel, ac mae "hanner haul" yn cyfeirio at ddigwyddiadau lle mae'r ddisg solar wedi'i chuddio'n rhannol o dan y gorwel.[4]
| Dyddiad | Amser | Math |
|---|---|---|
| 29 Mai 2016 | 8:12yh | Hanner haul[10] |
| 30 Mai 2016 | 8:12yh | Haul llawn |
| 11 Gorffennaf 2016 | 8:20yh | Haul llawn |
| 12 Gorffennaf 2016 | 8:20yh | Hanner haul |
| 29 Mai 2017 | 8:13yh | Hanner haul[11] |
| 30 Mai 2017 | 8:12yh | Haul llawn |
| 12 Gorffennaf 2017 | 8:20yh | Haul llawn |
| 13 Gorffennaf 2017 | 8:21yh | Hanner haul |
| 29 Mai 2018 | 8:13yh | Hanner haul[4] |
| 30 Mai 2018 | 8:12yh | Haul llawn |
| 12 Gorffennaf 2018 | 8:20yh | Haul llawn |
| 13 Gorffennaf 2018 | 8:21yh | Hanner haul |
| 29 Mai 2019 | 8:13yh | Hanner haul |
| 30 Mai 2019 | 8:12yh | Haul llawn |
| 12 Gorffennaf 2019 | 8:20yh | Haul llawn |
| 13 Gorffennaf 2019 | 8:21yh | Hanner haul |
Ffenomena cysylltiedig mewn dinasoedd eraill[golygu | golygu cod]
Mae'r un ffenomen yn digwydd mewn dinasoedd eraill gyda grid stryd unffurf a golygfa ddirwystr o'r gorwel. Pe bai'r strydoedd ar y grid yn drylwyr o'r gogledd i'r de a'r dwyrain i'r gorllewin, yna byddai codiad yr haul a machlud yn cyd-fynd ar ddyddiau'r cyhydnosau gwerinol a hydrefol (sy'n digwydd tua Mawrth 20 a Medi 23 yn y drefn honno). Yn Baltimore, er enghraifft, mae gwawrio'r haul yn alinio ar Fawrth 25 a Medi 18 a machlud haul ar Fawrth 12 a Medi 29.[12] Yn Chicago, mae'r haul yn machlud yn cyd-fynd â'r system grid ar Fawrth 20 a Medi 25, ffenomen a alwyd yn Chicagohenge.[13]
Yn Toronto, mae'r haul yn machlud yn cyd-fynd â'r strydoedd dwyrain-gorllewin ar Chwefror 16 a Hydref 25, ffenomen a elwir bellach yn lleol fel Torontohenge.[14] Ym Montreal, gall fod Montrealhenge bob blwyddyn tua Mehefin 12.[15]
Pan ddarganfu’r penseiri a oedd yn dylunio canol dinas Milton Keynes, yn y Deyrnas Unedig, fod ei phrif stryd bron â fframio’r haul yn codi ar Hirddydd Haf a’r haul yn machlud ar Heuldro'r Gaeaf, fe wnaethant ymgynghori ag Arsyllfa Greenwich i gael yr union ongl sy’n ofynnol ar eu lledred, a pherswadiodd eu peirianwyr i symud y grid ffyrdd ychydig raddau.[16]
Yng Cambridge, Massachusetts, mae MIThenge yn digwydd tuag Ionawr 11 a Thachwedd 29. Gellir gweld yr haul yn machlud ar hyd y "Coridor Anfeidrol", yn Sefydliad Technoleg Massachusetts (MIT).[17]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ 1.0 1.1 Jenkins, Alejandro (2013). "The Sun's position in the sky". European Journal of Physics 34 (3): 633. arXiv:1208.1043. Bibcode 2013EJPh...34..633J. doi:10.1088/0143-0807/34/3/633.
- ↑ "Manhattanhenge 2020". rove.me.
- ↑ Iezzi, Teressa (May 29, 2015). "How Neil deGrasse Tyson Discovered Manhattanhenge". Fast Company.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 Tyson, Neil deGrasse. "Manhattanhenge" Archifwyd 2019-01-16 yn y Peiriant Wayback. on the Hayden Planetarium website Gwall cyfeirio: Tag
<ref>annilys; mae'r enw "tyson" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol - ↑ Lee, Jennifer 8. (1 June 2009). "Manhattanhenge". City Room. New York Times. Cyrchwyd 9 July 2017.
- ↑ Petzold, Charles. "How Far from True North are the Avenues of Manhattan?". Archifwyd o'r gwreiddiol ar April 4, 2007. Cyrchwyd 9 July 2017.
- ↑ "The Story of 'Manhattanhenge': An NYC Phenomenon Explained". space.com.
- ↑ LaFrance, Adrienne (29 May 2014). "Why Do People Love Manhattanhenge So Much?". The Atlantic. Cyrchwyd 14 July 2014.
- ↑ "Sun to strike New York streets in 'Manhattanhenge'". The Daily Telegraph. July 11, 2011.
In wintertime, the phenomenon is seen around December 5 and January 8.
- ↑ Carlson, Jen (6 May 2016). "Here Are Your 2016 Manhattanhenge Dates". Gothamist. Archifwyd o'r gwreiddiol ar May 9, 2016. Cyrchwyd 12 May 2016.
- ↑ Carlson, Jen (15 May 2017). "Here Are Your 2017 Manhattanhenge Dates". Gothamist. Archifwyd o'r gwreiddiol ar May 17, 2017. Cyrchwyd 17 May 2017.
- ↑ "Baltimore Sun: Baltimore breaking news, sports, business, entertainment, weather and traffic". Baltimore Sun. July 13, 2007.
- ↑ Moser, Whet (August 20, 2009). "Chicagohenge!". Chicago Reader. Cyrchwyd September 20, 2010.
- ↑ Watson, Gavan (July 7, 2009). "Experience "Manhattanhenge" in Toronto". Gavan P. L. Watson.
- ↑ DeWolf, Christopher (July 14, 2009). "Manhattanhenge and Montrealhenge". urbanphoto.com. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-12-02. Cyrchwyd September 18, 2016.
- ↑ Barkham, Patrick (May 3, 2016). "The struggle for the soul of Milton Keynes". Cyrchwyd May 11, 2016.
- ↑ Goldman, Stuart J. (November 2003). "Sun Worship in Cambridge" (PDF). Sky & Telescope. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar March 4, 2016. Cyrchwyd 17 July 2014.