Llawysgrif Hendregadredd
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | llawysgrif, gwaith ysgrifenedig  |
|---|---|
| Iaith | Cymraeg |
| Tudalennau | 126 |
| Dechrau/Sefydlu | 1282 |
| Lleoliad | Llyfrgell Genedlaethol Cymru |
| Yn cynnwys | Llyfr Coch Hergest |
 | |
Llawysgrif Hendregadredd yw un o'r llawysgrifau Cymreig cynharaf a phwysicaf i oroesi ac un o'n dwy brif ffynhonnell am waith Beirdd y Tywysogion, ynghyd â Llyfr Coch Hergest. Mae'r brif law yn dyddio o tua 1300-1310. Mae'n llawysgrif ar femrwn sy'n cynnwys 126 o dudalennau ac yn mesur 8.2 x 6 modfedd. Yn ddiweddarach, tua'r 1330au, ychwanegwyd rhai testunau o waith y cywyddwyr, gan gynnwys rhai o gywyddau Dafydd ap Gwilym a Gruffudd Gryg. Cred rhai ysgolheigion mai Dafydd ei hun a ysgrifennodd y testunau hynny.
Hanes y llawysgrif[golygu | golygu cod]
Mae hanes y llawysgrif yn ddiddorol. Ar ddechrau'r 14g roedd ym meddiant Ieuan Llwyd ap Ieuan ap Gruffudd Foel o Barcrydderch ger Llangeitho. Tua chanol y 16g roedd ym meddiant yr achyddwr Gruffudd Dwnn ac yna aeth i feddiant y bardd Wiliam Llŷn (tua 1580). Cafodd ei lle yn llyfrgell enwog yr hynafiaethydd Robert Vaughan yn Hengwrt lle gwnaeth John Davies o Fallwyd gopi ohono yn 1617: y copi hwnnw sy'n sail i destun adran y Gogynfeirdd yn y Myvyrian Archaiology of Wales. Aeth y llawysgrif o'r golwg yn y 19g, a thybiwyd ei bod ar goll, ond yn 1910 fe'i darganfuwyd gan John Jones (Myrddin Fardd) ac Edward Breeze mewn hen wardrob ym mhlasty Hendregadredd, ger Cricieth. Cafodd gan aelodau o deulu Gregynog pan roddodd ei berchennog John Ignatius Williams o Hendregadredd hi mewn arwerthiant yn Llundain. Heddiw mae'n ddiogel yn Llyfrgell Genedlaethol Cymru, Aberystwyth.
Rhai o'r beirdd y ceir testunau o'u gwaith yn y llawysgrif[golygu | golygu cod]
Prif law[golygu | golygu cod]
- Bleddyn Fardd
- Casnodyn
- Cynddelw Brydydd Mawr
- Daniel ap Llosgwrn Mew
- Dafydd Benfras
- Einion ap Gwalchmai
- Elidir Sais
- Gwalchmai ap Meilyr
- Gwilym Ryfel
- Gwynfardd Brycheiniog
- Hywel ab Owain Gwynedd
- Llygad Gŵr
- Llywarch ap Llywelyn (Llywarch Brydydd y Moch)
- Llywelyn Fardd
- Meilyr Brydydd
- Owain Cyfeiliog
- Seisyll Bryffwrch
Ychwanegiadau[golygu | golygu cod]
Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod]
- John Morris-Jones a T. H. Parry-Williams (gol.), Llawysgrif Hendregadredd (Caerdydd, 1933; sawl argraffiad arall ers hynny)