Friedrich Reinhold Kreutzwald

Friedrich Reinhold Kreutzwald
Friedrich Reinhold Kreutzwald
Ganwyd	26 Rhagfyr 1803 ; Jõepere Manor
Bu farw	25 Awst 1882 ; Tartu
Dinasyddiaeth	Estonia
Alma mater	Prifysgol Tartu ;
Galwedigaeth	cyfieithydd, bardd, awdur plant, meddyg ac awdur, ysgrifennwr, casglwr straeon

Roedd Friedrich Reinhold Kreutzwald (26 Rhagfyr 1803 – 25 Awst 1882 (yng Nghalendr Gregori y cyfnod, geni 14 Rhagfyr 1803 a marw 18 Awst 1882). Ganed ef yn Jõepere (Almaeneg: Jömper) yn bwrdeistref Kadrina heddiw (Almaeneg: Sankt Katharinen), Lääne-Viru; bu farw yn ninas Tartu (Almaeneg: Dorpat) yn feddyg ac yn awdur o Estonia. Cysylltir e fwyaf â'r gerdd epig Estoneg, Kalevipoeg.

Bywyd[golygu | golygu cod]

Ganed Friedrich Reinhold Kreutzwald yn fab i'r daeogion Estoneg, Juhan Reinholdson ac Ann Michelson ar ystâd Jõepere ger Rakvere.^[1] O 1816 roedd yn gallu mynychu ysgol ar ôl diddymu taeogiaeth yn Estonia yn 1815 ac roedd ysgolion pentrefol ar gyfer plant y ffermwyr wedi eu sefydlu.^[2] Ei dad oedd rheolwr ysgubor a chrydd (kingsepp) y stad. Roedd ei fam yn cadw tŷ. Yn nhafodiaith Estoneg fe'i gelwid yn " Vidri Rein Ristimets " (Ristimets = traws-goedwig). Daeth ei hynafiaid o'r Ristimets Talu (Kreuzwald-Hof). Yn ysgol Rakvere cafodd yr enw ei Almaenegeiddio i "Kreutzwald" gan mai Almaeneg oedd iaith statws ac awdurdod Estonia ar y pryd.

Wedi gweithio fel athro ysgol gynradd (1820-1824) yn Tallinn a thiwtor (1824/1825) yn St Petersburg yn Rwsia, bu'n astudio meddygaeth nôl yn Estonia yn ninas Tartu o 1826.^[3] Yno ymunodd â chylch o fyfyrwyr Estoneg dan arweiniad Friedrich Robert Faehlmann, a ymroddodd i gynnal ac adfywiad iaith a diwylliant Estoneg.^[3] Ym 1838 ymddangosodd Cymdeithas Ysgolheigion Estonia, ac etholwyd Kreutzwald yn aelod anrhydeddus yn 1849.^[4] Yn 1854 daeth yn aelod cyfatebol o Gymdeithas Lenyddol y Ffindir a ddewiswyd.

O 1833 i 1877 Kreutzwald oedd meddyg tref Võru yn ne-ddwyrain Estonia, yn trin pobl dlawd yn bennaf. Er gwaethaf y pellter daearyddol o ganolfannau'r mudiad diwylliannol Estonia yn Tartu a Tallinn, cadwodd mewn cysylltiad â'i gyd-actifyddion trwy ohebiaeth ddwys.

Fel awdur, cyfeiriodd ei hun at fodelau Almaeneg, y mae hefyd yn eu cyfieithu i Estoneg, weithiau mewn addasiadau rhad ac am ddim iawn. Ar ôl marwolaeth Faehlmann yn 1850, cafodd y dasg o gwblhau'r casgliad o sagas Estonia a chaneuon gwerin yr oedd wedi'u cychwyn. Mae'r addasiad hwn o chwedlau a chaneuon gwerin, y Kalevipoeg, bellach yn cael ei ystyried yn epig genedlaethol Estonia. Yn ogystal, dylid sôn am ei addasiadau o straeon tylwyth teg Estonia o 1866.

Er anrhydedd i Kreutzwald, mae Amgueddfa Lenyddol Estonia yn galw ei chynadleddau llenyddiaeth a chelf gwerin blynyddol a gynhelir ym mis Rhagfyr yn “Ddiwrnodau Kreutzwald”.

Yn ystod ei oes bu'n aelod o'r gorfforaeth myfyrwyr Almaenig-Baltig, 'Estonia Dorpat'.^[5]

Gwaith[golygu | golygu cod]

Roedd Kreutzwald yn awdur nifer o lyfrau gwerin moesol, y rhan fwyaf ohonynt wedi'u cyfieithu i'r Almaeneg: Plague of Wine 1840, The World and Some Things One Can Find In It 1848–49, Reynard the Fox 1850, a Wise Men of Gotham 1857. Yn ogystal i'r gweithiau hyn, cyfansoddodd yr epig cenedlaethol Kalevipoeg (Mab Kalev),^[6] gan ddefnyddio deunydd a gasglwyd i ddechrau gan ei ffrind Friedrich Robert Faehlmann; [4] ac ysgrifennodd lawer o weithiau eraill yn seiliedig ar lên gwerin Estonia, megis Old Estonian Fairy-Tales (1866), casgliadau o benillion, a'r gerdd Lembitu (1885), a gyhoeddwyd ar ôl ei farwolaeth.

Ystyrir mai Kreutzwald yw awdur y llyfr Estoneg gwreiddiol cyntaf. Roedd yn un o arweinwyr y deffroad cenedlaethol, yn ogystal â pharagon ac anogaeth i ddeallusion ifanc eu hiaith Estoneg.

Dolenni allanol[golygu | golygu cod]

Gwaith gan Friedrich Reinhold Kreutzwald yn Project Gutenberg
Eesti värss: Friedrich Reinhold Kreutzwald Archifwyd 2014-12-20 yn y Peiriant Wayback. elulugu ja luuletuste terviktekstid (yn Estoneg)

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

↑ Abschrift der Geburtsurkunde aus dem Jahr 1903. In: kreutzwald.kirmus.ee, abgerufen am 26. September 2016.
↑ Friedrich Scholz: Die Literaturen des Baltikums. Ihre Entstehung und Entwicklung (= Abhandlungen der Rheinisch-Westfälischen Akademie der Wissenschaften. Bd. 80). Westdeutscher Verlag, Opladen 1990, ISBN 3-531-05097-4, S. 269.
↑ ^3.0 ^3.1 Anne-Marie Thiesse, "La création des identités nationales – Europe XVIII^e–XX^e siècle" (yn German), Points Histoire (Paris: Éditions du Seuil) (H296): pp. 118 ff., ISBN 2-02--034247-2
↑ Cornelius Hasselblatt: Geschichte der estnischen Literatur. Von den Anfängen bis zur Gegenwart. De Gruyter, Berlin u. a. 2006, ISBN 978-3-11-018025-1, S. 224.
↑ Album Estonorum. Hrsg. vom Philisterverbande der Estonia, Nr. 119. Tallinn 1939.
↑ J. D. Rateliff, The History of the Hobbit (2007) p. 181

[1] Abschrift der Geburtsurkunde aus dem Jahr 1903. In: kreutzwald.kirmus.ee, abgerufen am 26. September 2016.

[2] Friedrich Scholz: Die Literaturen des Baltikums. Ihre Entstehung und Entwicklung (= Abhandlungen der Rheinisch-Westfälischen Akademie der Wissenschaften. Bd. 80). Westdeutscher Verlag, Opladen 1990, ISBN 3-531-05097-4, S. 269.

[:0-3] 3.0 ^3.1 Anne-Marie Thiesse, "La création des identités nationales – Europe XVIII^e–XX^e siècle" (yn German), Points Histoire (Paris: Éditions du Seuil) (H296): pp. 118 ff., ISBN 2-02--034247-2

[4] Cornelius Hasselblatt: Geschichte der estnischen Literatur. Von den Anfängen bis zur Gegenwart. De Gruyter, Berlin u. a. 2006, ISBN 978-3-11-018025-1, S. 224.

[5] Album Estonorum. Hrsg. vom Philisterverbande der Estonia, Nr. 119. Tallinn 1939.

[6] J. D. Rateliff, The History of the Hobbit (2007) p. 181

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]