Freedom Come-All-Ye
Cân brotest, gwrth-imperialaidd yn yr iaith Sgoteg yw Freedom Come-All-Ye. Cyfansoddwyd hi gan Hamish Henderson yn 1960.
Dyma un o ganeuon bwysicaf a mwyaf poblogaidd Henderson. Mae'n cynnig golwg di-ramant, gonest, o ran yr Albanwyr wrth wladychu'r byd fel rhan o Ymerodraeth Prydain. Mae'n deisyfu 'awel newid' ("winds of change") oedd yn chwythu drwy'r byd i ysgibo gormes ac imperialaeth. Mae'n beirnadu rhan milwyr o'r Alban fel milwyr taeog yn ymladd rhyfeloedd imperialaidd ac ymladd dros wlad dramor yn hytrach na bod yn rym dros gyfiawnder.
Hanes
[golygu | golygu cod]Cyhoeddwyd fersiwn gynnar o'r ddau bennill gyntaf mewn cyhoeddiad "Writers against Aparthied" (sic) yn y gwanwdyn yn 1960;[1] gan fod y linell gyntaf yn cyfeirio at araith enwog 'Winds of Change' y Prif Weindiog Prydain, Harold Macmillan a draddodwyd ym mis Chwefror yn 1960 gellid ei ddyddio yn eithaf agos.[2][3] Recordiwyd Henderson yn canu'r fersiwn 3 pennill o'r gân y flwyddyn honno.[4] Cyfeirir at Nyanga, sef treflan ger Kaaptad yn Ne Affrica oedd wedi bod yn flaenllaw yn gwrthwynebu apartheid yn 1960.[5]
Cyfeirir at "McLean" yn y gân, sef John Maclean sosialydd a gweriniaethwr Albanaidd a gwrthwynebydd i'r Rhyfel Byd Cyntaf ac oedd o blaid hunanlywodraeth i'r Alban.
Mae tôn y gân yn addasiad o orymdeithgân i'r pibau o'r Rhyfel Byd Cyntaf, "The Bloody Fields of Flanders",[6] a gyfansoddwyd gn John McLellan DCM (Dunoon),[7] a glywyd gan Henderson gyntaf yn cael ei chwarae ar draeth Anzio. Ysgrifennodd y geiriau wedi trafodaeth gyda Ken Goldstein, Americanwr ac ymchwilydd yn School of Scottish Studies, a oedd wedi mwynhau fersiwn Henderson o'r dôn.[8] Yn nes ymlaen, mabwysiadwyd y gân orymdeithwyr mudiad diarfogi niwclear, CND yn ei protest gwrth-Polaris, yn yr Holy Loch yn 1961).
Mae'r gân yn rhan o Adfywiad Gwerin yr Alban, a chanu protest, fel yng Nghymru gyda chaneuon Dafydd Iwan o'r 1960au.[9] Mae'r gân yn boblogaidd gyda'r mudiad annibyniaeth ac asgell chwith yn yr Alban gan fod yn fath o anthem answyddogol.[10] Disgrifiodd Henderson y gân fel "expressing my hopes for Scotland, and for the survival of humanity on this beleaguered planet.".[11]
Efallai mai un syndod yw nad oes fersiwn Gymraeg o'r gân wedi ei chyfieithu neu addasu.
Anthem
[golygu | golygu cod]Cynigiwyd y gân fel anthem newydd genedlaethol i'r Alban, gan nad oes un swyddogol, er, teimlau Henderson mai rhan o gryfder y gân oedd ei fod yn "anthem rynglwadol" amgen.
Perfformiwyd fersiwn o'r gân gan y gantores soprano o Dde Affrica, Pumeza Matshikiza, yn seremoni agoriadol Gemau'r Gymanwlad 2014 oedd yn yr Alban.[12][13]
Geiriau
[golygu | golygu cod]
|
|
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ https://www.facebook.com/hamisharchive/photos_albums
- ↑ http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/february/3/newsid_2714000/2714525.stm
- ↑ https://www.youtube.com/watch?v=c07MiYfpOMw
- ↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-03-03. Cyrchwyd 2018-10-12.
- ↑ https://www.sahistory.org.za/places/nyanga-township
- ↑ https://www.youtube.com/watch?v=ogN6_ZTtT-Q
- ↑ "copi archif" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2016-02-28. Cyrchwyd 2018-10-12.
- ↑ http://www.folkmusic.net/htmfiles/inart486.htm[dolen farw]
- ↑ Harvie, Christopher (1998). No Gods and Precious Few Heroes: Twentieth-century Scotland. t. 16. ISBN 9780748609994.
- ↑ Spirits of the Age: Scottish Self Portraits. The Saltire Society. 2005. t. 145. ISBN 9780854110872.
- ↑ "Motions, Questions and Answers Search - Parliamentary Business : Scottish Parliament". Scottish.parliament.uk. Cyrchwyd 2014-07-26.
- ↑ Hugh Macdonald. "The Games opens: a ceremony of gallusness with a powerful charity theme". Herald Scotland. Cyrchwyd 2014-07-26.
- ↑ Dickie, Mure (24 July 2014). "Glasgow humour on show as Commonwealth Games open". Cyrchwyd 27 July 2014.