Neidio i'r cynnwys

Ffraid (santes)

Oddi ar Wicipedia
Ffraid
Ganwyd451, 453 Edit this on Wikidata
Faughart Edit this on Wikidata
Bu farw1 Chwefror 523 Edit this on Wikidata
Cill Dara Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Galwedigaethlleian, esgob Edit this on Wikidata
Swyddabades Edit this on Wikidata
Dydd gŵyl1 Chwefror Edit this on Wikidata

Santes oedd Ffraid neu Brîd (Gwyddeleg: Naomh Bhríde neu Brigit, Saesneg: Bridget) (fl. 451 – 525) yn arweinydd cymuned Cristnogol yn Iwerddon. Ystyrir hi yn un o nawdd-saint Iwerddon gyda Padrig a Colum Cille. Mae nifer o eglwysi yng Nghymru hefyd wedi eu cysegru iddi.

Croes gwellt Brid o Cil Dara

Y buchedd cynharaf yw Vita Brigitae gan Cogitosus, gwaith y credir ei fod yn dyddio i tua 650. Yn ôl traddodiad ganed Ffraid yn Faughart ger Dundalk, Swydd Louth. Roedd ei thad, Dubhthach, yn bagan, tra'r oedd ei mam, Brocca, yn gaethferch Bictaidd oedd wedi ei bedyddio gan Sant Padrig. Mae hanes amdani, pan yn blentyn, yn gwerthu cleddyf gwerthfawr ei thad gan ddefnyddio yr arian a'i cafodd i fwydo tlodion a mabwysiadwyd hi fel nawdd-santes y Mudiad Heddwch yn Iwerddon yn ail haner y 20g. Gelwir Brîd weithiau yn 'Mair y Gaeliaid' yn Iwerddon. Mae traddodiad amdani yn dweud eu fod hi yn arfer gwneud croes allan o wellt er mwyn esbonio am groeshoeliad Iesu i'r werin. Yn Iwerddon mae hi'n nawdd-santes y tân a'r aelwyd.

Ffenestr Eglwys Llansantffraid, Ceredigion

Mynnodd Ffraid dilyn ffydd ei mam, a chredir iddi sefydlu ei chymuned gyntaf yn Clara, Swydd Offaly. Tua 470 sefydlodd cymuned Cristnogol, i ddynion a menywod, yn Kildare. Daeth Abaty Kildare yn enwog trwy Ewrop. Bu farw yno tua 525 a'i chladdu ger yr allor, ond yn ddiweddarch symudwyd ei gweddillion.

Mae chwedl poblogaidd yn dweud fod hi oedd y byd-wraig a cynorthwyodd Mair wrth iddi esgor a'r Iesu. Ni all y Brîd hon fod Brîd o Cildara ond efallai y mae yn tystiolaeth i gymorth arhoddwyd gan santesau i famau oedd yn esgor.

Ystyrir Ffraid fel nawdd-santes Trearddur ar Ynys Môn, lle mae chwedl amdani yn croesi'r môr o Iwerddon ar dywarchen. Wedi iddi lanio tyfodd y dywarchen yn fryncyn, ac adeiladodd hi gapel arno; gelwir y safle yn Tywyn y Capel. Ceir gweddillion mynwent Gristionogol gynnar yma. Ceir yr un chwedl yn gysylltiedig ag aber Afon Conwy, lle ceir un o'r pentrefi o'r enw Llansanffraid, sef Llansanffraid Glan Conwy. Ceir hefyd Llansanffraid-ym-Mechain ym Mhowys a Llansanffraid Glyn Ceiriog, a hefyd Sain Ffrêd yn Sir Benfro a Llansanffraid-ar-Elai ym Mro Morgannwg.

Sylwodd Emrys George Bowen at y ffaith fod Ffraid yw'r unig un o'r saint Celtaidd gyda llefydd wedi cysegru iddi ar draws Cymru, yn lle cyfuno'r cysegriadau i gyd mewn un ardal. Awgrymodd dau reswm am hwn. Efallai daeth nifer o disgyblion Brîd i Gymru a daeth cysegriad i Brîd yn cyfysyr i gysegriad i un o'r santesau Gwyddelig. Efallai fod mwy nag un santes o'r un enw.[1] Mae Brîd yn mwy cyffredin yn y dde a Ffraid yn y gogledd. Ar benrhyn Llŷn ac yn ardal Llansanffraid Glan Conwy mae traddodiad leol yn cyfeirio at Ffraid fel nawdd-santes pysgotwyr; teyrned i santes leol efallai. Meddai Henken fod hanesion a htraddodiadau cysylltiedig a Brîd o Cildara, a rhai am Brigitta o Sweden wedi cymysgu i'r fath raddau gyda santes, neu santesau brodorol fel nid oes modd eu gwahanu.[2]

Cysylltiad gyda'r Ffraid Baganaidd

[golygu | golygu cod]

Oherwydd ei bod yn rhannu'i henw a'i gŵyl gyda'r dduwies Baganaidd Brigid, mae rhai pobl o'r farn fod y Santes Ffraid yn greadigaeth a seilir yn rhannol neu yn gyfan gwbl ar y ffigur Paganaidd, er mwyn trosi'r Celtiaid i Gristnogaeth; roedd y dröedigaeth grefyddol o ffigurau a thraddodiadau Paganaidd yn arfer cyffredin. Sut bynnag, y mae'n bosibl y cafodd yr ŵyl ei henwi ar ei hôl hi. Cafodd cenhadon Cristionogol wrthwynebiad wrth bregethu'r Efengyl yn Iwerddon.

Mewn Neo-baganiaeth, caiff Ffraid ei dathlu ar adeg pan yw'r haul yn tyfu a gorfod cael ei annog trwy fisoedd o aeaf oer. Gŵyl y Canhwyllau (Imbolc) yw'r ŵyl Baganaidd ar gyfer y dathliad hwn, a dathlir ef gan danio canhwyllau i symboleiddio'r broses bwysig hon. Cafodd ei gŵyl ei hychwanegu i'r calendr i gyd-ddigwydd gyda Gŵyl Fair y Canhwyllau, dydd pan mae Catholigion yn dathlu gŵyl puredigaeth y Forwyn Fair, a ddathlir gyda seremoni mewn golau cannwyll.

Eglwysi ac enwau llefydd

[golygu | golygu cod]

Rhestr Wicidata:

# Eglwys neu Gymuned Delwedd Cyfesurynnau Lleoliad Wicidata
1 Bae Sain Ffraid
51°47′02″N 5°12′25″W / 51.784°N 5.207°W / 51.784; -5.207 Sir Benfro Q1426232
2 Birgitta o Sweden
Q204996
3 Bothwell Parish Church
55°48′12″N 4°04′05″W / 55.80331°N 4.068°W / 55.80331; -4.068 De Swydd Lanark Q28820889
4 Bridstow
51°55′12″N 2°36′18″W / 51.92°N 2.605°W / 51.92; -2.605 Swydd Henffordd Q3784039
5 Brigid of Kildare Chapel (Kronenburg)
50°21′39″N 6°28′39″E / 50.36081°N 6.47759°E / 50.36081; 6.47759 Dahlem Q19820309
6 Brigid's cross
Q3003581
7 Brigidakapel
50°46′07″N 5°48′34″E / 50.768636111111114°N 5.809375°E / 50.768636111111114; 5.809375 Eijsden-Margraten Q17442534
8 Brigidakapelle
50°41′32″N 6°06′31″E / 50.69212°N 6.10851°E / 50.69212; 6.10851 Raeren Q115219218
9 Brigidastraat 50°46′09″N 5°49′02″E / 50.7693°N 5.8173°E / 50.7693; 5.8173 Eijsden-Margraten Q18971192
10 Brigidine Sisters
Q916840
11 Brigittengäßchen
Altstadt-Nord Q109333669
12 Cannistown Church
53°37′07″N 6°40′04″W / 53.618516°N 6.667914°W / 53.618516; -6.667914 Swydd Meath Q28232177
13 Cappella di Santa Brigida
44°34′42″N 7°27′29″E / 44.578465°N 7.458148°E / 44.578465; 7.458148 Piasco Q90681260
14 Chapel of Saint Brigid
50°39′45″N 6°03′21″E / 50.662444444444446°N 6.055944444444444°E / 50.662444444444446; 6.055944444444444 Eupen Q130706254
15 Chapelle Sainte-Brigide
50°24′02″N 4°41′56″E / 50.40054°N 4.69888°E / 50.40054; 4.69888 Fosses-la-Ville Q2957080
16 Church of Grüfflingen
50°13′26″N 6°05′20″E / 50.2239°N 6.088878°E / 50.2239; 6.088878 Burg-Reuland Q13103592
17 Church of St Bridget
50°48′09″N 4°26′26″W / 50.8025°N 4.4406°W / 50.8025; -4.4406 Bridgerule Q17527433
18 Church of St Bridget
50°41′08″N 4°06′20″W / 50.6855°N 4.1056°W / 50.6855; -4.1056 Bridestowe Q17537626
19 Eglwys Sant Bridget 52°11′05″N 3°19′06″W / 52.184685°N 3.318229°W / 52.184685; -3.318229 Q114773928
20 Eglwys Santes Ffraed
52°17′07″N 4°10′56″W / 52.2854°N 4.18221°W / 52.2854; -4.18221 Llansantffraid Q17744046
21 Eglwys Santes Ffraed
51°54′11″N 3°16′37″W / 51.903058°N 3.2770284°W / 51.903058; -3.2770284 Tal-y-bont ar Wysg Q29498483
22 Eglwys Santes Ffraid
53°23′48″N 2°56′03″W / 53.3966°N 2.93414°W / 53.3966; -2.93414 Dinas Lerpwl Q5117032
23 Eglwys Santes Ffraid
51°32′06″N 3°01′18″W / 51.5351°N 3.02163°W / 51.5351; -3.02163 Casnewydd Q17741341
24 Eglwys Santes Ffraid
52°46′32″N 3°09′25″W / 52.7755°N 3.15701°W / 52.7755; -3.15701 Llansantffraid (cymuned) Q17741371
25 Eglwys Santes Ffraid 51°32′22″N 3°35′31″W / 51.539459°N 3.5920429°W / 51.539459; -3.5920429 Llansanffraid-ar-Ogwr Q29489733
26 Eglwys Santes Ffraid
51°29′25″N 3°18′08″W / 51.490251°N 3.3022887°W / 51.490251; -3.3022887 Sain Siorys Q29491634
27 Eglwys Santes Ffraid
52°58′56″N 3°19′31″W / 52.982085°N 3.3251748°W / 52.982085; -3.3251748 Corwen Q29493285
28 Eglwys Santes Ffraid
52°17′51″N 3°30′54″W / 52.297496°N 3.5150911°W / 52.297496; -3.5150911 Rhayader Q29493888
29 Eglwys Santes Ffraid
51°45′11″N 5°11′06″W / 51.753128°N 5.1850138°W / 51.753128; -5.1850138 Marloes a Sain Ffraid Q29496806
30 Eglwys Santes Ffraid
51°36′08″N 2°49′36″W / 51.602199°N 2.8266908°W / 51.602199; -2.8266908 Caer-went Q29500193
31 Eglwys Santes Ffraid
52°56′15″N 3°11′05″W / 52.937441°N 3.1848024°W / 52.937441; -3.1848024 Llansantffraid Glyn Ceiriog Q29504468
32 Eglwys Santes Ffraid a Sant Cwyfan
53°18′11″N 3°25′04″W / 53.303°N 3.41784°W / 53.303; -3.41784 Diserth Q17741403
33 Eglwys St Bridget
51°24′43″N 2°46′04″W / 51.4119°N 2.7678°W / 51.4119; -2.7678 Brockley Q5117379
34 Eglwys St Bridget
51°27′48″N 3°35′36″W / 51.4632°N 3.59329°W / 51.4632; -3.59329 Saint-y-brid
Saint-y-brid
Q17744432
35 Eglwys St Bridget, Brigham
54°39′54″N 3°25′08″W / 54.6651°N 3.4189°W / 54.6651; -3.4189 Brigham Q7592717
36 Eglwys St Bridget, Calder Bridge
54°26′27″N 3°28′44″W / 54.4407°N 3.479°W / 54.4407; -3.479 Ponsonby Q7592718
37 Eglwys St Ffraid
53°16′06″N 3°47′41″W / 53.268363°N 3.7947678°W / 53.268363; -3.7947678 Bwrdeistref Sirol Conwy Q29480871
38 Eglwys y Santes Ffraid
51°52′44″N 2°47′30″W / 51.879°N 2.79155°W / 51.879; -2.79155 Llangatwg Feibion Afel Q7587367
39 Eglwys y Santes Ffraid
51°17′54″N 3°00′36″W / 51.2983°N 3.00999°W / 51.2983; -3.00999 Brean Q17553409
40 Eglwys y Santes Ffraid
51°47′06″N 2°55′59″W / 51.785°N 2.93319°W / 51.785; -2.93319 Llanofer Q17744109
41 Feast of Saint Brigid (Bride) Q130237311
42 Kilbride, Swydd Westmeath 53°26′32″N 7°19′40″W / 53.44222222°N 7.32777778°W / 53.44222222; -7.32777778
53°26′41″N 7°19′48″W / 53.4447351°N 7.329891°W / 53.4447351; -7.329891
Swydd Westmeath
Fartullagh
Q22084050
43 Kildare Cathedral
53°09′28″N 6°54′41″W / 53.157875°N 6.911398°W / 53.157875; -6.911398 Cill Dara Q2942469
44 Kilree
52°31′05″N 7°16′07″W / 52.518108°N 7.268573°W / 52.518108; -7.268573 Swydd Kilkenny Q3320296
45 Kirche St. Brigitta
50°21′27″N 6°20′05″E / 50.357504°N 6.33463°E / 50.357504; 6.33463 Büllingen Q59707351
46 Llansanffraid Glan Conwy
53°16′05″N 3°47′46″W / 53.268°N 3.796°W / 53.268; -3.796
53°16′00″N 3°48′00″W / 53.266666666667°N 3.8°W / 53.266666666667; -3.8
53°15′39″N 3°46′54″W / 53.26073°N 3.7817°W / 53.26073; -3.7817
Bwrdeistref Sirol Conwy
Clwyd
Q5566589
47 Llansantffraed (Aberhonddu)
51°54′07″N 3°16′37″W / 51.902°N 3.277°W / 51.902; -3.277 Tal-y-bont ar Wysg Q6661758
48 Llansantffraid
52°17′06″N 4°10′59″W / 52.285°N 4.183°W / 52.285; -4.183 Ceredigion Q6661753
49 Llansantffraid (cymuned) 52°46′22″N 3°09′39″W / 52.77284°N 3.16095°W / 52.77284; -3.16095 Powys Q13129671
50 Llansantffraid Glyn Ceiriog
52°55′56″N 3°11′02″W / 52.9322°N 3.1839°W / 52.9322; -3.1839 Bwrdeistref Sirol Wrecsam Q5572835
51 Our Lady and St Brigid's Church, Northfield
52°24′40″N 1°58′36″W / 52.411°N 1.97673°W / 52.411; -1.97673 Northfield Q20127966
52 Plaza de Santa Brígida
41°39′23″N 4°43′39″W / 41.6564490985414°N 4.72738802433014°W / 41.6564490985414; -4.72738802433014 Valladolid Q118108528
53 Sain Ffrêd
51°45′11″N 5°11′06″W / 51.753°N 5.185°W / 51.753; -5.185 Sir Benfro Q7592714
54 Saint Brigid chapel
46°23′20″N 11°08′06″E / 46.38889056129758°N 11.135076520007331°E / 46.38889056129758; 11.135076520007331 Amblar-Don Q104767317
55 Saint Brigid church
46°01′09″N 11°06′17″E / 46.019222222222°N 11.104777777778°E / 46.019222222222; 11.104777777778 Trento Q59712160
56 Saint Brigid church
46°03′15″N 11°24′51″E / 46.05414949003253°N 11.414235130585212°E / 46.05414949003253; 11.414235130585212 Roncegno Terme Q81406768
57 Saint Brigid church
46°23′24″N 11°08′09″E / 46.38998216738241°N 11.135934172896416°E / 46.38998216738241; 11.135934172896416 Amblar-Don Q104767340
58 Saint Brigid's Church
45°25′53″N 75°41′26″W / 45.4314°N 75.6906°W / 45.4314; -75.6906 Ottawa Q4505141
59 Saint Brigid's Well 52°47′25″N 7°21′48″W / 52.7903396°N 7.3632748°W / 52.7903396; -7.3632748 Swydd Kilkenny
Aharney
Q126436485
60 Saint Brigid's Well 52°19′07″N 7°15′36″W / 52.3184829°N 7.2600183°W / 52.3184829; -7.2600183 Swydd Kilkenny
Pollrone
Afaddy
Q126487395
61 Sankt Brigida
48°55′10″N 11°12′08″E / 48.9194°N 11.2022°E / 48.9194; 11.2022 Pollenfeld Q14912286
62 Santa Brigida
43°51′08″N 11°23′42″E / 43.85234444°N 11.39493333°E / 43.85234444; 11.39493333 Pontassieve Q3672896
63 Santa Brigida, Piacenza
45°03′13″N 9°41′20″E / 45.05364°N 9.68889°E / 45.05364; 9.68889
45°03′13″N 9°41′20″E / 45.053597°N 9.688899°E / 45.053597; 9.688899
Piacenza Q124570696
64 Santuario della Beata Vergine Addolorata
45°58′54″N 9°37′17″E / 45.9816°N 9.621465°E / 45.9816; 9.621465 Santa Brigida Q3949642
65 Sint-Antonius van Padua en Brigidakerk
51°24′17″N 5°12′34″E / 51.404747°N 5.209506°E / 51.404747; 5.209506 Bladel Q3988423
66 Sint-Brigidabron
50°46′17″N 5°48′27″E / 50.77126°N 5.80748°E / 50.77126; 5.80748 Eijsden-Margraten Q2690389
67 Sint-Brigidakerk
51°03′32″N 5°16′22″E / 51.059°N 5.27278°E / 51.059; 5.27278 Beringen Q1920214
68 Sint-Brigidakerk
50°46′07″N 5°48′33″E / 50.768631°N 5.809153°E / 50.768631; 5.809153 Eijsden-Margraten Q7477373
69 Sint-Lambertuskerk
51°43′26″N 5°54′58″E / 51.72388°N 5.91623°E / 51.72388; 5.91623 Mook en Middelaar Q17436394
70 St Bride's Chapel
55°33′30″N 3°50′50″W / 55.5583°N 3.84718°W / 55.5583; -3.84718 De Swydd Lanark Q2788158
71 St Bride's Church, City of London
51°30′50″N 0°06′21″W / 51.513777777777776°N 0.10575°W / 51.513777777777776; -0.10575 Dinas Llundain Q1112579
72 St Bride's Church, East Kilbride
55°45′47″N 4°10′06″W / 55.7629234958366°N 4.16830706911183°W / 55.7629234958366; -4.16830706911183 De Swydd Lanark Q11839003
73 St Bride's Church, Glasgow
55°52′48″N 4°18′17″W / 55.8799°N 4.30478°W / 55.8799; -4.30478 Dinas Glasgow Q7592708
74 St Bride's Church, Liverpool
53°23′49″N 2°58′08″W / 53.397°N 2.969°W / 53.397; -2.969 Dinas Lerpwl Q7592709
75 St Bridget's Church, West Kirby
53°22′07″N 3°10′35″W / 53.3687°N 3.1763°W / 53.3687; -3.1763 Bwrdeistref Fetropolitan Cilgwri Q7592720
76 St Bridget's Kirk
56°02′23″N 3°20′04″W / 56.0398°N 3.3345°W / 56.0398; -3.3345 Fife Q1836683
77 St Briget's Well 52°22′08″N 7°03′32″W / 52.3689138°N 7.0589943°W / 52.3689138; -7.0589943 Swydd Kilkenny
Kilbride
Q126681256
78 St Brigid's Church, Kilbirnie
55°45′09″N 4°41′11″W / 55.7525°N 4.68638889°W / 55.7525; -4.68638889 Gogledd Swydd Ayr Q16985281
79 St Brigid's Church, Perth
31°56′39″S 115°51′11″E / 31.9441°S 115.853°E / -31.9441; 115.853 Gorllewin Awstralia
City of Perth
Q7592723
80 St Brigid's Church, Red Hill
27°27′27″S 153°00′36″E / 27.4574°S 153.01°E / -27.4574; 153.01 Queensland Q7592726
81 St Brigid's Church, Stuart
19°20′56″S 146°50′05″E / 19.3489°S 146.8346°E / -19.3489; 146.8346 Queensland Q24189919
82 St Brigid's Well
52°36′42″N 7°21′24″W / 52.6115585°N 7.3565632°W / 52.6115585; -7.3565632 Swydd Kilkenny
Ballycallan
Toberbreedia
Q126487358
83 St Brigids Catholic Church, Rosewood
27°38′27″S 152°35′40″E / 27.6408°S 152.5944°E / -27.6408; 152.5944 Queensland Q24089827
84 St Thomas' Well 52°19′14″N 7°16′06″W / 52.32063°N 7.26833°W / 52.32063; -7.26833 Swydd Kilkenny Q126486300
85 St. Bridget's Well 52°32′34″N 7°18′14″W / 52.5426666°N 7.3038835°W / 52.5426666; -7.3038835 Swydd Kilkenny
Newtown (Shea)
Earlstown
Q126454471
86 St. Bridget’s Well 52°26′49″N 7°21′58″W / 52.446827°N 7.366059°W / 52.446827; -7.366059 Swydd Kilkenny
Tullahought
Q126485854
87 St. Brigid Island 66°25′06″S 67°07′35″W / 66.41833333333334°S 67.12638888888888°W / -66.41833333333334; -67.12638888888888 Ardal Cytundeb Antarctig Q95944406
88 St. Brigid's Church, Straffan
53°18′45″N 6°36′31″W / 53.312573°N 6.608696°W / 53.312573; -6.608696 Straffan Q55886375
89 St. Brigid's Roman Catholic Church
40°43′31″N 73°58′51″W / 40.7253°N 73.9808°W / 40.7253; -73.9808 Manhattan Q7587375
90 St. Brigida
50°29′48″N 6°27′31″E / 50.4967°N 6.45856°E / 50.4967; 6.45856 Hellenthal Q2317698
91 St. Brigida
52°01′49″N 7°06′18″E / 52.0302°N 7.10487°E / 52.0302; 7.10487 Legden Q2317704
92 St. Brigida
50°43′35″N 6°27′20″E / 50.72652°N 6.45553°E / 50.72652; 6.45553 Kreuzau Q27478740
93 St. Brigida
50°10′36″N 6°45′59″E / 50.17652777777778°N 6.766305555555555°E / 50.17652777777778; 6.766305555555555 Oberstadtfeld Q95196826
94 St. Brigida (Baal)
51°02′01″N 6°16′44″E / 51.03375°N 6.27878°E / 51.03375; 6.27878 Q50691373
95 St. Brigiden
50°56′18″N 6°57′40″E / 50.9384°N 6.96114°E / 50.9384; 6.96114 Altstadt-Nord Q1549854
96 St. Brigitta
48°24′47″N 7°53′44″E / 48.41295°N 7.89569°E / 48.41295; 7.89569 Hohberg Q19963132
97 Tobar Brigid 52°24′52″N 7°22′16″W / 52.414575°N 7.371152°W / 52.414575; -7.371152 Swydd Kilkenny
Kilmacoliver
Q126919343
98 Tobar Bríde 52°32′11″N 6°57′38″W / 52.536488°N 6.9604757°W / 52.536488; -6.9604757
52°32′15″N 6°57′38″W / 52.53738°N 6.96051°W / 52.53738; -6.96051
Swydd Kilkenny
Graiguenamanagh
Brandondale
Q126888633
99 Toberbride
52°31′17″N 7°16′03″W / 52.5214964°N 7.2674769°W / 52.5214964; -7.2674769 Swydd Kilkenny
Kells
Q122222699
100 Toberbride
52°31′47″N 7°24′45″W / 52.5295948°N 7.4123852°W / 52.5295948; -7.4123852 Swydd Kilkenny
Callan
Baunta Commons
Q122258940
Diwedd y rhestr a gynhyrchwyd yn otomatig o Wicidata.

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. E. G. Bowen, The Settlements of the Celtic Saints in Wales (Gwasg Prifysgol Cymru, 1954)
  2. E. R. Henken, Traditions of the Welsh Saints (Caergrawnt, 1987)