Dydd Iau Dyrchafael

Oddi ar Wicipedia
Neidio i'r panel llywio Neidio i'r bar chwilio
Christi Himmelfahrt gan Gebhard Fugel, c. 1893

Gŵyl eciwmenaidd, Gristnogol yw Dydd Iau Dyrchafael neu Ddifiau Dyrchafael (sef 'dydd Iau y Dyrchafael') sy'n cyfeirio at gorff Crist yn codi o'r Ddaear i'r Nefoedd; fe'i seiliwyd ar adnod 1:3 yn yr Actau. Caiff yr ŵyl hon ei dathlu ar ddydd Iau, fel yr awgryma'r enw: ar y 40fed dydd o'r Pasg. Fe'i dethlir gan y rhan fwyaf o eglwysi Cristnogol ar y dydd hwn, ond mae rhai wedi'i symud i'r dydd Sul wedyn.

Cofnodwyd y term yn Gymraeg am y tro cyntaf gan Ieuan Deulwyn yn y 15g.[1]

Dathlwyd yr ŵyl yn gynnar iawn gan yr Eglwys Fore, mor bell yn ôl â'r 4g.[2] Mynnodd Awstin o Hippo yn y 5g mai ei tharddiad oedd yr Apostolion eu hunain, ac o'i ddisgrifiad gwyddys fod yr ŵyl wedi'i derbyn yn gyffredinol ac yn rhan bwysig ymhell cyn y 5g. Sonia'r saint John Chrysostom a Gregory o Nyssa - a 'Chyfansoddiad yr Apostolion' amdani'n aml.[3]

Yng ngwledydd Prydain, mewn rhai mannau arferid cerdded (neu 'guro') ffiniau'r plwyf ar y dydd hwn (e.e. Eglwys St Michael at the North Gate, Rhydychen). Arferai'r plwyfolion gerdded y meini a ddangosai ymhle roedd ffin y plwyf, gan farcio pob carreg gyda sialc a tharo'r cerrig gyda ffyn. Yn y gorffennol, arferid taro bechgyn ifanc y plwyf yn hytrach na'r cerrig, fel rhybydd na ddylent adael y plwyf wrth chwilio am gariadon. Ceid seremoni debyg yn Llantrisant, ond yng Ngorffennaf y cynhelid hwnnw.[4] Felly hefyd fannau eraill yng Nghymru.

Mewn llenyddiaeth[golygu | golygu cod y dudalen]

Sgwennodd Saunders Lewis gerdd o'r enw Difiau Dyrchafael:

Beth sydd ymlaen fore o Fai ar y bronnydd?
Edrychwch arnynt, ar aur y banadl a’r euron
A’r wenwisg loyw ar ysgwyddau’r ddraenen
Ac emrallt astud y gwellt a’r lloi llonydd;
Gwelwch ganhwyllbren y gastanwydden yn olau,
Y perthi’n penlinio a’r lleian fedwen fud,
Deunod y gog dros ust llathraid y ffrwd
A’r rhith tarth yn gwyro o thuser y dolau:
Dowch allan, ddynion, o’r tai cyngor cyn
Gwasgar y cwning, dowch gyda’r wenci i weled
Codi o’r ddaear afrlladen ddifrycheulyd
A’r Tad yn cusanu’r Mab yn y gwlith gwyn.
Saunders Lewis

Sgwennodd William Blake hefyd gerdd (Saesneg) yn 1794 o'r enw Holy Thursday.

Gweler hefyd[golygu | golygu cod y dudalen]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod y dudalen]

  1. Geiriadur Prifysgol Cymru (GPC); adalwyd Mawrth 2016
  2. Eusebius 'Life of Constantine' IV.54
  3. Louis Duchesne, Christian Worship: Its Origin and Evolution (Llundain, 1903), 491-515.
  4. Gwefan y BBC; adalwyd 24 Mawrth 2016