Imiwnedd cenfaint

Oddi ar Wicipedia
* Mae'r blwch uchaf yn dangos cychwyn clefyd mewn cymuned lle mae ychydig o bobl wedi'u heintio (dangosir yn goch) a'r gweddill yn iach ond heb eu brechu (dangosir yn glas); mae'r salwch yn lledaenu'n rhydd trwy'r boblogaeth. * Mae'r blwch canol yn dangos poblogaeth lle mae nifer fach wedi'u himiwneiddio (dangosir yn felyn); mae'r rhai nad ydynt wedi'u himiwneiddio yn cael eu heintio tra nad yw'r rhai sydd wedi'u himiwneiddio yn cael eu heintio. * Yn y blwch gwaelod, mae cyfran fawr o'r boblogaeth wedi'u himiwneiddio; mae hyn yn atal y salwch rhag lledaenu'n sylweddol, gan gynnwys i bobl heb eu brechu. Yn y ddwy enghraifft gyntaf, mae'r rhan fwyaf o bobl iach heb eu brechu yn cael eu heintio, ond yn yr enghraifft waelod dim ond un rhan o bedair o'r bobl iach heb eu brechu sy'n cael eu heintio.

Mae imiwnedd cenfaint (a elwir hefyd yn imiwnedd cymunedol, imiwnedd poblogaeth, neu imiwnedd cymdeithasol) yn fath o amddiffyniad anuniongyrchol rhag clefyd heintus sy'n digwydd pan fydd canran fawr o'r boblogaeth wedi dod yn imiwn i haint, p'un ai trwy heintiau blaenorol neu trwy gael eu brechu, a thrwy hynny ddarparu mesur o ddiogelwch i unigolion nad ydynt yn imiwn.[1][2] Mewn poblogaeth lle mae gan gyfran fawr o unigolion imiwnedd, gyda phobl o'r fath yn annhebygol o gyfrannu at drosglwyddo clefydau, mae cadwyni haint yn fwy tebygol o gael eu tarfu, sydd naill ai'n atal neu'n arafu lledaeniad y clefyd.[3] Po fwyaf yw cyfran yr unigolion imiwn mewn cymuned, y lleiaf yw'r tebygolrwydd y bydd unigolion nad ydynt yn imiwn yn dod i gysylltiad ag unigolyn heintus, gan helpu i gysgodi unigolion nad ydynt yn imiwn rhag haint.

Gall unigolion ddod yn imiwn trwy wella o haint cynharach neu drwy frechu.[3] Mae rhai unigolion methu a dod yn imiwn oherwydd rhesymau meddygol, fel diffyg-imiwnedd neu wrthimiwnedd, ac yn y grŵp hwn mae imiwnedd cenfaint yn ddull hanfodol o amddiffyniad.[4][5] Ar ôl cyrraedd trothwy penodol, mae imiwnedd cenfaint yn dileu clefyd yn raddol o boblogaeth. Gall y dileu hwn, os caiff ei gyflawni ledled y byd, arwain at ostyngiad parhaol yn nifer yr heintiau i ddim, a elwir yn ddifodiad.[6] Cyfrannodd imiwnedd cenfaint a grëwyd trwy frechu at ddileu'r frech wen yn y pen draw ym 1977, ac mae wedi cyfrannu at leihau amleddau afiechydon eraill. [7] Nid yw imiwnedd cenfaint yn berthnasol i bob afiechyd, dim ond y rhai sy'n heintus, sy'n golygu y gellir eu trosglwyddo o un unigolyn i'r llall. Mae tetanws, er enghraifft, yn heintus ond nid yn ymledol, felly nid yw imiwnedd cenfaint yn berthnasol.

Defnyddiwyd y term "herd immunity" yn Saesneg gyntaf ym 1923.[1] Cydnabuwyd ei fod yn ffenomen a ddigwyddodd yn naturiol yn y 1930au pan welwyd, ar ôl i nifer sylweddol o blant ddod yn imiwn i'r frech goch, bod nifer yr heintiau newydd wedi gostwng dros dro.[8] Mae brechu torfol er mwyn gymell imiwnedd cenfaint wedi dod yn gyffredin ers hynny ac wedi llwyddo i atal lledaeniad llawer o afiechydon heintus.[9] Mae gwrthwynebiad i frechu wedi gosod her i imiwnedd cenfaint, gan ganiatáu i glefydau y gellir eu hatal barhau neu ddychwelyd mewn cymunedau sydd â chyfraddau brechu annigonol.[10][11][12]

Effeithiau[golygu | golygu cod]

Amddiffyn y rhai heb imiwnedd[golygu | golygu cod]

Mae rhai unigolion naill ai ddim yn datblygu imiwnedd ar ôl cael eu brechu neu am resymau meddygol ni ellir eu brechu.[13][4][14] Mae babanod newydd-anedig yn rhy ifanc i dderbyn llawer o frechlynnau, naill ai am resymau diogelwch neu oherwydd bod imiwnedd goddefol yn golygu bod y brechlyn yn aneffeithiol.[15] Mae unigolion sy'n diffyg-imiwn oherwydd HIV/AIDS, lymffoma, lewcemia, canser mêr esgyrn, cael nam ar eu dueg, yn derbyn cemotherapi neu radiotherapi efallai wedi colli unrhyw imiwnedd eu bod wedi o'r blaen, ac efallai na fydd brechlynnau fod o unrhyw ddefnydd iddynt ragor oherwydd eu imiwnoddiffygiant.[16]

Mae brechlynnau fel arfer yn amherffaith, oherwydd efallai na fydd systemau imiwnedd rhai unigolion yn cynhyrchu ymateb imiwn digonol i frechlynnau i roi imiwnedd tymor hir, felly gall cyfran o'r rhai sy'n cael eu brechu fod heb imiwnedd.[1][17][18] Yn olaf, gall gwrtharwyddion meddygol atal rhai unigolion rhag cael brechlyn a dod yn imiwn.[14] Yn ogystal â pheidio â bod yn imiwn, gall unigolion yn un o'r grwpiau hyn fod mewn mwy o berygl o ddatblygu cymhlethdodau rhag haint oherwydd eu statws meddygol, ond gallant gael eu hamddiffyn o hyd os yw canran ddigon mawr o'r boblogaeth yn imiwn.[4][19]

Gall lefelau uchel o imiwnedd mewn un grŵp oedran greu imiwnedd cenfaint ar gyfer grwpiau oedran eraill.[7] Mae brechu oedolion yn erbyn pertwsis yn lleihau nifer yr achosion o bertwsis mewn babanod sy'n rhy ifanc i gael eu brechu, y rhaid sydd a'r risg fwyaf o gymhlethdodau o'r clefyd.[20][21] Mae hyn yn arbennig o bwysig i aelodau agos o'r teulu, sy'n cyfrif am y rhan fwyaf o'r trosglwyddiadau i fabanod ifanc.[18] Yn yr un modd, mae plant sy'n derbyn brechlynnau yn erbyn niwmococws yn lleihau nifer yr achosion o glefyd niwmococol ymhlith brodyr a chwiorydd iau, heb eu brechu.[22] Mae brechu plant yn erbyn niwmococws a rotafirws wedi cael yr effaith o leihau triniaeth ysbyty sydd yn ymwneud â niwmococcus a rotafirws ar gyfer plant hŷn ac oedolion, nad ydynt fel arfer yn derbyn y brechlynnau hyn.[23][24] Mae'r ffliw yn fwy difrifol yn yr henoed nag mewn grwpiau oedran iau, ond nid yw brechlynnau ffliw yn effeithiol iawn yn y ddemograffig hwn oherwydd bod y system imiwnedd wedi pylu gydag oedran.[25] Fodd bynnag, dangoswyd bod blaenoriaethu plant oed ysgol ar gyfer imiwneiddio ffliw tymhorol, sy'n fwy effeithiol na brechu'r henoed, yn creu rhywfaint o ddiogelwch i'r henoed.

Ar gyfer heintiau a drosglwyddir yn rhywiol (STIs), mae lefelau uchel o imiwnedd mewn un rhyw yn cymell imiwnedd cenfaint i'r ddau ryw.[9][26][27] Mae brechlynnau yn erbyn heintiau a drosglwyddir yn rhywiol sydd wedi'u targedu at un rhyw yn arwain at ostyngiadau sylweddol mewn heintiau a drosglwyddir yn rhywiol yn y ddau ryw os yw'r nifer sy'n cael brechlyn yn y rhyw darged yn uchel.[28] Fodd bynnag, nid yw imiwnedd cenfaint trwy frechu menywod yn ymestyn i dynion hoyw. Os yw'r nifer sy'n cael brechlyn ymhlith y rhyw darged yn isel, yna efallai y bydd angen imiwneiddio'r rhyw arall fel y gellir amddiffyn y rhyw darged yn ddigonol.

Pwysau esblygiadol[golygu | golygu cod]

Mae imiwnedd cenfaint ei hun yn gweithredu fel pwysau esblygiadol ar rai firysau, gan ddylanwadu ar esblygiad firaol trwy annog cynhyrchu straenau newydd. Y cyfeirir at rain yn yr achos hwn fel mwtantiaid dianc, sy'n gallu "dianc" rhag imiwnedd cenfaint a lledaenu'n haws.[29][30] Ar gyfer ffliw a norofeirws, mae epidemigau dros dro yn cymell imiwnedd cenfaint nes bod straen dominyddol newydd yn dod i'r amlwg, gan achosi gweddau olynol o epidemigau. Gan fod yr esblygiad hwn yn her i imiwnedd cenfaint, mae gwrthgyrff niwtraleiddio fras a brechlynnau "cyffredinol" a all ddarparu amddiffyniad y tu hwnt i seroteip penodol yn cael eu datblygu.[31][32]

Difodi afiechydon[golygu | golygu cod]

Buwch â rinderpest, 1982. Digwyddodd yr achos olaf o rinderpest a gadarnhawyd yn Cenya yn 2001, a chyhoeddwyd bod y clefyd wedi'i ddileu yn swyddogol yn 2011.

Os yw imiwnedd cenfaint wedi'i sefydlu a'i gynnal mewn poblogaeth am amser digonol, bydd y clefyd yn cael ei ddileu - ni fydd mwy o drosglwyddiadau endemig yn digwydd.[5] Os cyflawnir dileu ledled y byd a bod nifer yr achosion yn cael ei leihau'n barhaol i ddim, yna gellir datgan bod clefyd yn cael ei difodi.[6] Felly gellir ystyried difodi fel effaith derfynol neu ganlyniad terfynol mentrau iechyd cyhoeddus i reoli lledaeniad clefyd heintus.[7]

Mae buddion difodi yn cynnwys dod â’r holl afiachusrwydd a marwolaeth a achosir gan y clefyd i ben, arbedion ariannol i unigolion, darparwyr gofal iechyd, a llywodraethau, a galluogi adnoddau a ddefnyddir i reoli’r afiechyd i gael ei ddefnyddio mewn man arall.[6] Hyd yma, mae dau afiechyd wedi cael eu dileu gan ddefnyddio imiwnedd cenfaint a brechu: rinderpest a'r frech wen.[1][7][33] Mae ymdrechion difodi sy'n dibynnu ar imiwnedd cenfaint ar y gweill ar gyfer poliomyelitis, er bod aflonyddwch sifil a diffyg ymddiriedaeth mewn meddygaeth fodern wedi gwneud hyn yn anodd.[34] Gall brechu gorfodol fod yn fuddiol i ymdrechion dileu os nad oes digon o bobl yn dewis cael eu brechu.[35][36][37][38]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Fine, P.; Eames, K.; Heymann, D. L. (1 April 2011). "'Herd immunity': A rough guide". Clinical Infectious Diseases 52 (7): 911–16. doi:10.1093/cid/cir007. PMID 21427399. http://cid.oxfordjournals.org/content/52/7/911.full.
  2. ↑ Gordis, L. (14 November 2013). Epidemiology. Elsevier Health Sciences. tt. 26–27. ISBN 978-1455742516. Cyrchwyd 29 March 2015.
  3. ↑ 3.0 3.1 Merrill, R. M. (2013). Introduction to Epidemiology. Jones & Bartlett Publishers. tt. 68–71. ISBN 978-1449645175. Cyrchwyd 29 March 2015.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 "Herd Immunity". Oxford Vaccine Group, University of Oxford. Cyrchwyd 12 December 2017.
  5. ↑ 5.0 5.1 Somerville, M.; Kumaran, K.; Anderson, R. (19 January 2012). Public Health and Epidemiology at a Glance. John Wiley & Sons. tt. 58–59. ISBN 978-1118308646. Cyrchwyd 29 March 2015.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 Cliff, A.; Smallman-Raynor, M. (11 April 2013). Oxford Textbook of Infectious Disease Control: A Geographical Analysis from Medieval Quarantine to Global Eradication. Oxford University Press. tt. 125–36. ISBN 978-0199596614. Cyrchwyd 29 March 2015.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 Kim, T. H.; Jonhstone, J.; Loeb, M. (September 2011). "Vaccine herd effect". Scandinavian Journal of Infectious Diseases 43 (9): 683–89. doi:10.3109/00365548.2011.582247. PMC 3171704. PMID 21604922. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3171704.
  8. ↑ Hinman, A. R.; Orenstein, W. A.; Papania, M. J. (1 May 2004). "Evolution of measles elimination strategies in the United States". The Journal of Infectious Diseases 189 (Suppl 1): S17–22. doi:10.1086/377694. PMID 15106084. http://jid.oxfordjournals.org/content/189/Supplement_1/S17.full.

    *Sencer, D. J.; Dull, H. B.; Langmuir, A. D. (March 1967). "Epidemiologic basis for eradication of measles in 1967". Public Health Reports 82 (3): 253–56. doi:10.2307/4592985. JSTOR 4592985. PMC 1919891. PMID 4960501. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=1919891.
  9. ↑ 9.0 9.1 Garnett, G. P. (1 February 2005). "Role of Herd Immunity in Determining the Effect of Vaccines against Sexually Transmitted Disease". The Journal of Infectious Diseases 191 (Suppl 1): S97–106. doi:10.1086/425271. PMID 15627236. http://jid.oxfordjournals.org/content/191/Supplement_1/S97.full. Adalwyd 2020-03-30. Gwall cyfeirio: Tag <ref> annilys; mae'r enw "pmid15627236" wedi'i ddiffinio droeon gyda chynnwys gwahanol
  10. ↑ Quadri-Sheriff, M.; Hendrix, K. S.; Downs, S. M.; Sturm, L. A.; Zimet, G. D.; Finnell, S. M. (September 2012). "The role of herd immunity in parents' decision to vaccinate children: a systematic review". Pediatrics 130 (3): 522–30. doi:10.1542/peds.2012-0140. PMID 22926181. http://pediatrics.aappublications.org/content/130/3/522.full.
  11. ↑ Dubé, E.; Laberge, C.; Guay, M.; Bramadat, P.; Roy, R.; Bettinger, J. (August 2013). "Vaccine hesitancy: an overview". Human Vaccines & Immunotherapeutics 9 (8): 1763–73. doi:10.4161/hv.24657. PMC 3906279. PMID 23584253. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3906279.
  12. ↑ Ropeik, D. (August 2013). "How society should respond to the risk of vaccine rejection". Human Vaccines & Immunotherapeutics 9 (8): 1815–18. doi:10.4161/hv.25250. PMC 3906287. PMID 23807359. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3906287.
  13. ↑ Munoz, F. M. (2013). "Maternal immunization: An update for pediatricians". Pediatric Annals 42 (8): 153–58. doi:10.3928/00904481-20130723-09. PMID 23910028.
  14. ↑ 14.0 14.1 Cesaro, S.; Giacchino, M.; Fioredda, F.; Barone, A.; Battisti, L.; Bezzio, S.; Frenos, S.; De Santis, R.; Livadiotti, S.; Marinello, S.; Zanazzo, A. G.; Caselli, D. (2014). "Guidelines on vaccinations in paediatric haematology and oncology patients". Biomed Res. Int. 2014: 707691. doi:10.1155/2014/707691. PMC 4020520. PMID 24868544. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4020520.
  15. ↑ National Center for Immunization and Respiratory Diseases (2011). "General recommendations on immunization – recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP)". MMWR. Recommendations and Reports / Centers for Disease Control 60 (2): 1–64. PMID 21293327.
  16. ↑ Wolfe, R. M. (2012). "Update on adult immunizations". The Journal of the American Board of Family Medicine 25 (4): 496–510. doi:10.3122/jabfm.2012.04.100274. PMID 22773718.
  17. ↑ Esposito, S; Bosis, S; Morlacchi, L; Baggi, E; Sabatini, C; Principi, N (2012). "Can infants be protected by means of maternal vaccination?". Clinical Microbiology and Infection 18 Suppl 5: 85–92. doi:10.1111/j.1469-0691.2012.03936.x. PMID 22862749.
  18. ↑ 18.0 18.1 Rakel, D.; Rakel, R. E. (2015). Textbook of Family Medicine. Elsevier Health Sciences. tt. 99, 187. ISBN 978-0323313087. Cyrchwyd 30 March 2015.
  19. ↑ Tulchinsky, T. H.; Varavikova, E. A. (26 March 2014). The New Public Health: An Introduction for the 21st Century. Academic Press. tt. 163–82. ISBN 978-0124157675. Cyrchwyd 30 March 2015.
  20. ↑ McGirr, A; Fisman, D. N. (2015). "Duration of Pertussis Immunity After DTaP Immunization: A Meta-analysis". Pediatrics 135 (2): 331–43. doi:10.1542/peds.2014-1729. PMID 25560446.
  21. ↑ Zepp, F; Heininger, U; Mertsola, J; Bernatowska, E; Guiso, N; Roord, J; Tozzi, A. E.; Van Damme, P (2011). "Rationale for pertussis booster vaccination throughout life in Europe". The Lancet Infectious Diseases 11 (7): 557–70. doi:10.1016/S1473-3099(11)70007-X. PMID 21600850.
  22. ↑ Pittet, L. F.; Posfay-Barbe, K. M. (2012). "Pneumococcal vaccines for children: A global public health priority". Clinical Microbiology and Infection 18 Suppl 5: 25–36. doi:10.1111/j.1469-0691.2012.03938.x. PMID 22862432.
  23. ↑ Nakagomi, O; Iturriza-Gomara, M; Nakagomi, T; Cunliffe, N. A. (2013). "Incorporation of a rotavirus vaccine into the national immunisation schedule in the United Kingdom: A review". Expert Opinion on Biological Therapy 13 (11): 1613–21. doi:10.1517/14712598.2013.840285. PMID 24088009.
  24. ↑ Lopman, B. A.; Payne, D. C.; Tate, J. E.; Patel, M. M.; Cortese, M. M.; Parashar, U. D. (2012). "Post-licensure experience with rotavirus vaccination in high and middle income countries; 2006 to 2011". Current Opinion in Virology 2 (4): 434–42. doi:10.1016/j.coviro.2012.05.002. PMID 22749491. https://zenodo.org/record/1258865.
  25. ↑ Kim, T. H. (2014). "Seasonal influenza and vaccine herd effect". Clinical and Experimental Vaccine Research 3 (2): 128–32. doi:10.7774/cevr.2014.3.2.128. PMC 4083064. PMID 25003085. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4083064.
  26. ↑ Lowy, D. R.; Schiller, J. T. (2012). "Reducing HPV-associated cancer globally". Cancer Prevention Research 5 (1): 18–23. doi:10.1158/1940-6207.CAPR-11-0542. PMC 3285475. PMID 22219162. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3285475.
  27. ↑ Lenzi, A; Mirone, V; Gentile, V; Bartoletti, R; Ficarra, V; Foresta, C; Mariani, L; Mazzoli, S et al. (2013). "Rome Consensus Conference – statement; human papilloma virus diseases in males". BMC Public Health 13: 117. doi:10.1186/1471-2458-13-117. PMC 3642007. PMID 23391351. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3642007.
  28. ↑ Garland, S. M.; Skinner, S. R.; Brotherton, J. M. (2011). "Adolescent and young adult HPV vaccination in Australia: Achievements and challenges". Preventive Medicine 53 Suppl 1: S29–35. doi:10.1016/j.ypmed.2011.08.015. PMID 21962468.
  29. ↑ Rodpothong, P; Auewarakul, P (2012). "Viral evolution and transmission effectiveness". World Journal of Virology 1 (5): 131–34. doi:10.5501/wjv.v1.i5.131. PMC 3782273. PMID 24175217. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3782273.
  30. ↑ Corti, D; Lanzavecchia, A (2013). "Broadly neutralizing antiviral antibodies". Annual Review of Immunology 31: 705–42. doi:10.1146/annurev-immunol-032712-095916. PMID 23330954.
  31. ↑ Han, T; Marasco, W. A. (2011). "Structural basis of influenza virus neutralization". Annals of the New York Academy of Sciences 1217: 178–90. doi:10.1111/j.1749-6632.2010.05829.x. PMC 3062959. PMID 21251008. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3062959.
  32. ↑ Reperant, L. A.; Rimmelzwaan, G. F.; Osterhaus, A. D. (2014). "Advances in influenza vaccination". F1000Prime Reports 6: 47. doi:10.12703/p6-47. PMC 4047948. PMID 24991424. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4047948.
  33. ↑ Njeumi, F; Taylor, W; Diallo, A; Miyagishima, K; Pastoret, P. P.; Vallat, B; Traore, M (2012). "The long journey: A brief review of the eradication of rinderpest". Revue Scientifique et Technique (International Office of Epizootics) 31 (3): 729–46. PMID 23520729.
  34. ↑ Smith, K. A. (2013). "Smallpox: Can we still learn from the journey to eradication?". The Indian Journal of Medical Research 137 (5): 895–99. PMC 3734679. PMID 23760373. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3734679.
  35. ↑ Perisic, A; Bauch, C. T. (2009). "Social contact networks and disease eradicability under voluntary vaccination". PLoS Computational Biology 5 (2): e1000280. doi:10.1371/journal.pcbi.1000280. PMC 2625434. PMID 19197342. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=2625434.
  36. ↑ Fu, F; Rosenbloom, D. I.; Wang, L; Nowak, M. A. (2011). "Imitation dynamics of vaccination behaviour on social networks". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences 278 (1702): 42–49. doi:10.1098/rspb.2010.1107. PMC 2992723. PMID 20667876. https://dash.harvard.edu/bitstream/handle/1/8298847/Nowak_VaccinationDilemma.pdf?sequence=1.
  37. ↑ Wicker, S; Maltezou, H. C. (2014). "Vaccine-preventable diseases in Europe: Where do we stand?". Expert Review of Vaccines 13 (8): 979–87. doi:10.1586/14760584.2014.933077. PMID 24958075.
  38. ↑ Fukuda, E.; Tanimoto, J. (2014). Impact of Stubborn Individuals on a Spread of Infectious Disease under Voluntary Vaccination Policy. Springer. tt. 1–10. ISBN 978-3319133591. Cyrchwyd 30 March 2015.


Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Imiwnedd_cenfaint&oldid=11014879"