Cytundeb Paris (1947)
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | cytundeb heddwch  |
|---|---|
| Math | cytundeb heddwch |
| Dyddiad | 10 Chwefror 1947 |
| Gwlad | .svg){kind=small} Iwgoslafia  Yr Eidal Iwgoslafia  Undeb Sofietaidd  Y Ffindir  Ffrainc .svg){kind=small} Prydain Fawr  Rwmania  Bwlgaria  Unol Daleithiau America |
| Rhagflaenwyd gan | Cynhadledd Potsdam |
| Lleoliad | Paris |
| Lleoliad yr archif | La contemporaine |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Cytundeb heddwch oedd Cytundeb Paris a lofnodwyd ym mhrifddinas Ffrainc ar 10 Chwefror 1947 ac a oedd yn ganlyniad terfynol y gynhadledd heddwch a gynhaliwyd yn yr un ddinas rhwng 29 Gorffennaf a 15 Hydref 1946. Gan y bu y trafodaethau i gyd yn 1946 cyfeirir ato mewn rhai mannau fel Cytundeb Paris 1946. Ei henw llawn yw Cytundeb Heddwch Paris. Y gwladwriaethau a lofnododd y Cytundeb oedd:
- Cynghreiriaid buddugol yr Ail Ryfel Byd: Yr Unol Daleithiau, yr Undeb Sofietaidd, y Deyrnas Unedig, Ffrainc, Iwgoslafia, Gwlad Pwyl, Gwlad Groeg, Tsiecoslofacia ac eraill.
- Gwledydd oedd wedi'u cynghreirio gyda'r Almaen yn ystod y gwrthdaro byd a elwir yn bwerau Echel (er i nifer ohonynt newid eu hochr wrth i'r Rhyfel fynd yn ei flaen): Yr Eidal, Rwmania, Hwngari, Bwlgaria a'r Ffindir. Ni allai'r Almaen gymryd rhan oherwydd iddi gael ei meddiannu gan bedwar pŵer buddugol y rhyfel ac nid oedd yn cael ei hystyried yn destun cyfraith ryngwladol.
Roedd gan y cytuniadau gymalau tiriogaethol, cymalau economaidd fel gwneud iawn am ryfel ac yn olaf cymalau gwleidyddol. Y nod oedd dadwneud y newidiadau tiriogaethol a orfodwyd neu a ysbrydolwyd gan yr Almaen Natsïaidd er 1938.[1]
Cymalau tiriogaethol[golygu | golygu cod]
1) Collodd yr Eidal y tiriogaethau a ganlyn:
- yn Iwgoslafia, y rhan fwyaf o benrhyn Istria, gan gynnwys cyn-dalaith Fiume/Cattaro a chyda hi ynysoedd Gwlff Carnaro (Bae Kvarner erbyn hyn) a Llywodraeth Dalmatia, fel y'i gelwir. Roedd yn cynnwys dinasoedd Zadar, Hollti, a Kottor (neu Cattaro yn Eidaleg), ac ynysoedd Adriatig hefyd.
- yng Ngwlad Groeg, ynysoedd Dodecanese yn y Môr Adriatig, a feddiannwyd er 1912 o ganlyniad i'r Rhyfel Italo-Twrcaidd yn Libya.
- yn Ffrainc, trefi Tende (neu Tenda) a La Brigue.
Tiriogaethau ei hen ymerodraeth drefedigaethol a oedd ganddi yn Affrica: Libya, Eritrea a Somalia Eidalaidd.
Daeth Trieste a'r ardal gyfagos yn Diriogaeth Rydd tan 1954.
Yn ogystal, derbyniodd dalu iawndaliadau amrywiol i wledydd fel yr Undeb Sofietaidd, Iwgoslafia, Gwlad Groeg, Abyssinia ac Albania.
2) Hwngari, yn dychwelyd i ffiniau 1 Ionawr 1938, hynny yw y rhai a sefydlwyd gan Gytundeb Trianon 1919, allan o dair ardal sydd wedi'u lleoli yn sir Györ-Moson-Sopron sy'n cael eu cadw i Tsiecoslofacia. Felly, cyhoeddwyd bod yr enillion tiriogaethol a gyflawnwyd rhwng 1939 a 1940 yn yr hyn a elwir yn Gyflafareddiadau Fienna a lofnodwyd gyda'r Almaen Natsïaidd yn ddi-rym.
3) Dychwelodd Rwmania i'r ffiniau ar 1 Ionawr 1940 gan adfer y rhan o ogledd Transylfania a gollodd yr un flwyddyn er budd Hwngari o dan y Cyflafareddiadau Fienna, fel y'u gelwir. Ond ar y llaw arall mae'n cadarnhau bod rhanbarthau Bessarabia a Bwcofina, sydd ar hyn o bryd yn rhannau annatod o Moldofa, wedi cael eu rhoi i'r Undeb Sofietaidd gan Gytundeb Craiova ym mis Medi 1940. Trosglwyddwyd rhan ddeheuol Dobrudja i Fwlgaria. Collwyd, felly, y diriogaeth a adweinir weithiau fel Rwmania Fawr.
4) Dychwelodd y Ffindir i ffiniau dechrau 1941 gan gadarnhau colledion tiriogaethol Rhyfel Gaeaf 1939-1949 yn erbyn yr Undeb Sofietaidd.
5) Dychwelodd Bwlgaria i'w ffiniau ar 1 Ionawr 1941, gan golli Vardar Macedonia i Iwgoslafia a Dwyrain Macedonia a Thrace i Wlad Groeg. Fodd bynnag, daliodd ymlaen i ran ddeheuol Dobrudja. Gydag hynny, mae Bwlgaria yn wlad unigryw i'r Echel wrth gynnal tiriogaeth a gafwyd yn ystod yr Ail Ryfel Byd.[2]
Cymalau economaidd[golygu | golygu cod]
Gosodwyd nifer o feintiau economaidd ar aelod-wledydd yr hen Echel gyda'r Almaen Natsïaidd ar gyfer gwneud iawn am ryfel. Mae'r symiau sefydledig, mewn doleri gwerth 1938 fel a ganlyn:
1) Bu'n rhaid i'r Eidal dalu $360,000,000: $ 125,000,000 yn Iwgoslafia; $ 105,000,000 yng Ngwlad Groeg $ 100,000,000 yn yr Undeb Sofietaidd $ 25,000,000 yn Ethiopia; $ 5,000,000 yn Albania.
2) Rhaid i'r Ffindir drosglwyddo $300,000,000 i'r Undeb Sofietaidd.
3) Hwngari, $300,000,000: $ 200,000,000 i'r Undeb Sofietaidd $ 100,000,000 yn Tsiecoslofacia ac Iwgoslafia
4) Rwmania, $300,000,000, pob un ohonynt ar gyfer yr Undeb Sofietaidd
5) Bwlgaria, $70,000,000: $ 45,000,000 i Wlad Groeg $ 25,000,000 ar gyfer Iwgoslafia
Cymalau gwleidyddol[golygu | golygu cod]
Yn unol â'r maen prawf hwn, ymrwymodd y gwledydd a lofnododd y Cytuniad i barchu hawliau dynol a rhyddid sylfaenol y wasg, mynegiant, crefydd a chysylltiad. Yn ogystal, ni fyddai unrhyw berson yn cael ei wahaniaethu ar sail hil, rhyw, iaith na chrefydd.
Nodir hefyd na fydd unrhyw ormes yn cael ei gymhwyso yn erbyn yr unigolion hynny a gymerodd ran mewn gweithredoedd pleidiol yn ystod gwrthdaro’r byd. Yn olaf, ymrwymodd llywodraethau i gymryd mesurau priodol i atal cydnabod sefydliadau ffasgaidd neu'r rhai a geisiodd ddiddymu hawliau democrataidd y bobl.
Gwaddol Heddiw[golygu | golygu cod]
Yn dilyn arwyddo'r Cytundeb sefydlwyd Tiriogaeth Rydd Trieste. Ym 1954 arwyddwyd Memorandwm Llundain yn cadarnhau'r ffiniau rhwng Yr Eidal ac Iwgoslafia a cafwyd cadarnhad terfynol o'r ffin hwnnw yn 1975 gydag arwyddo Cytundeb Osimo.
Ni wnaeth cwymp yr Undeb Sofietaidd ac Iwgoslafia yn yr 1990au cynnar arwain at unrhyw ail-negodi Cytundebau Heddwch Paris. Serch hynny, yn 1990, fe wnaeth y Ffindir ddileu y cyfyngiadau ar ei lluoedd arfog a oedd yn rhan o'r Cytundeb.[3] Bu newid o fewn ffiniau'r gwladwriaethau a drafodwyd yng Nghytundeb Paris ond ni bu newid rhwng y ffiniau hynny. Felly, er i Iwgoslafia ddadfeilio, ni newidiwyd ei ffiniau allanol gyda'r Eidal, Awstria na Hwngari.
Cynadleddau Pwysig Blaenorol[golygu | golygu cod]
- Cytundeb Potsdam, 18 Gorffennaf - 2 Awst 1945
- Cynhadledd Yalta, 4 - 11 Chwefror 1945
- Ail Gynhadledd Quebec, 12 - 16 Medi 1944
- Cynhadledd Tehran, 28 Tachwedd - 1 Rhagfyr 1943
- Cynhadledd Cairo, 22 - 26 Tachwedd 1943
- Cynhadledd Casablanca, 14 - 24 Ionawr 1943
Darllen Pellach[golygu | golygu cod]
Dolenni[golygu | golygu cod]
- Cyflwyniad gyda mapiau o brif hanfodion tiriogaethol Cytundeb Paris
- ffilm Movie Tone, 1946 ar ddechrau'r trafodaethau
- ffilm newyddion Movie Tone 1946
- ffilm newyddion British Pathé am chwarter gyntaf 1947 yn cyfeirio at Gytundeb Paris
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Treaties of Peace with Italy, Bulgaria, Hungary, Roumania and Finland (English Version). Washington, D.C.: Department of State, U.S. Government Printing Service. 1947. t. 17. hdl:2027/osu.32435066406612.
- ↑ Treaty of Peace with Bulgaria, Dated February 10, 1947, Paris. Washington: United States Government Printing Office. 1947. hdl:2027/umn.31951002025850d.
- ↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-09-17. Cyrchwyd 2020-05-01.