Chwareli llechi Cymru
Rhestrir yma bob chwarel lechi yng Nghymru yn ôl ardal. Am hanes y diwydiant llechi yn gyffredinol, gweler Diwydiant llechi Cymru.
Nid yw'r rhestr eto'n gyflawn. Croesawir ychwanegiadau.
Dyffryn Ogwen[golygu | golygu cod]
| Enw'r chwarel | Cyfeirnod grid | Dyddiad agor | Dyddiad cau | Gweithlu (uchafswm) | Nodiadau |
|---|---|---|---|---|---|
| Chwarel y Bryn | SH631692 | tua 1780 | 1884 | Hefyd Chwarel Bryn Hafod y Wern | |
| Chwarel Moelfaban | SH626678 | canol y 19g | tua 1910 | hefyd Chwarel y Foel | |
| Chwarel Pantdreiniog | SH623671 | tua 1825 | 1911 | ||
| Chwarel y Penrhyn | SH619650 | 1782 | Yn dal ar agor. | 2,800 (1900) | Enw gwreiddiol Chwarel Caebraichycafn |
| Chwarel Tan y Bwlch | SH628683 | tua 1805 | 1911 |
Ardal Llanberis[golygu | golygu cod]
| Enw'r chwarel | Cyfeirnod grid | Dyddiad agor | Dyddiad cau | Gweithlu (uchafswm) | Nodiadau |
|---|---|---|---|---|---|
| Chwarel Bwlch-y-groes | SH560600 | 18g | |||
| Chwarel Caermeinciau | SH566603 | 1870au | 1880au | 12 (1883) | |
| Chwarel Cefn Du | SH555604 | ||||
| Chwarel Cook & Ddôl | SH560605 | 1910au | |||
| Chwarel Dinorwig | SH594604 | 1787 | 1969 | Gyda Chwarel y Penrhyn, yn un o ddwy chwarel lechi fwyaf y byd. | |
| Chwarel Fawr | SH552600 | 18g | |||
| Chwarel Gallt-y-Llan | SH600583 | 1810au | 1940 | ||
| Chwarel Glynrhonwy | SH564607 | 18g | 1930 | Ychydig o weithio 1945-8 | |
| Chwarel Vivian | SH586605 | Ystyrir yn rhan o Chwarel Dinorwig fel rheol. |
Dyffryn Nantlle[golygu | golygu cod]
Mae cyfanswm o 37[1] o chwareli llechi yn Nyffryn Nantlle. Dorothea ydi'r mwyaf, ac mae'n debyg mai Cilgwyn ydi'r chwarel hynaf yng Nghymru.
| Enw'r chwarel | Cyfeirnod grid | Dyddiad agor | Dyddiad cau | Gweithlu (uchafswm) | Nodiadau |
|---|---|---|---|---|---|
| Chwarel Alexandra | SH519562 | 1860au | diwedd y 1930au | 230 (1889) | Neu Chwarel Cors y Bryniau |
| Chwarel y Braich | SH | ||||
| Chwarel Bryn Fferam | SH | 2 (1889) | |||
| Chwarel y Cilgwyn | SH500540 | 12g? | 1956 | 318 (1889) | Efallai chwarel hynaf Cymru. Mae'r safle yn awr yn domen sbwriel. |
| Chwarel Cloddfa'r Coed | SH493532 | 17g? | 1940au | 150 (1889) | Neu Chwarel Hafodlas |
| Cloddfa'r Lôn | Rhan o Chwarel Pen y Bryn | ||||
| Chwarel Coed Madog | SH490530 | 80 (gyda'r Braich) | Neu'r Gloddfa Glai | ||
| Chwarel Cornwall | SH496531 | tua 1760 | 104 (1889) | Hefyd South Dorothea | |
| Chwarel Dorothea | SH499532 | 1820 | 1970 | 550 (1889) | |
| Chwarel Dyffryn Nantlle | SH497525 | Neu Chwarel Nantlle Vale | |||
| Chwarel y Fron | SH514547 | 1950au | 8 (1889) | ||
| Chwarel Moel Tryfan | SH515559 | 150 (1889) | |||
| Chwarel Pen y Bryn | SH505538 | tua 1770 | 1940au | ||
| Chwarel Pen yr Orsedd | SH509539 | 1816 | Yn dal ar agor | 390 (1889) | Caewyd y prif weithfeydd yn 1997 |
| Chwarel Talysarn | SH495535 | 1790 | 1946 | 400 (1882) | |
| Chwarel Tyddyn Agnes | Tanyrallt |
Cwm Gwyrfai[golygu | golygu cod]
| Enw'r chwarel | Cyfeirnod grid | Dyddiad agor | Dyddiad cau | Gweithlu (uchafswm) | Nodiadau |
|---|---|---|---|---|---|
| Chwarel Bwlch Cwmllan | SH602521 | 1840au? | hefyd West Snowdon | ||
| Chwarel Glanrafon | SH581540 | 1915 | 400 (1890au) | hefyd West Snowdon | |
| Chwarel Rhos Clogwyn | SH576530 | 1880au | 1930au | Gelwid weithiau’n Snowdon |
Cwm Pennant a Chwmystradllyn[golygu | golygu cod]
| Enw'r chwarel | Cyfeirnod grid | Dyddiad agor | Dyddiad cau | Gweithlu (uchafswm) | Nodiadau |
|---|---|---|---|---|---|
| Chwarel Gorseddau | SH573453 | dechrau'r 19g | 1867 | Yng Nghwmystradllyn | |
| Chwarel Prince of Wales | SH549498 | 1860au? | 1886 | 200 | Yng Nghwm Pennant |
| Chwarel Princess | SH554495 | 1860au? | cyn 1890 | Yng Nghwm Trwsgl, Cwm Pennant |
Ardal Beddgelert / Croesor[golygu | golygu cod]
| Enw'r chwarel | Cyfeirnod grid | Dyddiad agor | Dyddiad cau | Gweithlu (uchafswm) | Nodiadau |
|---|---|---|---|---|---|
| Brondanw Isaf | SH616421 | 1820 [2] | 1825 [2] | ||
| Brondanw Uchaf | SH619426 | 1836 [2] | 1836 [2] | ||
| Chwarel Cnicht | SH643462 | 1860au | 1870au | ||
| Chwarel Croesor | SH657457 | 1846 | 1930 | ||
| Croesor Bach | SH637452 | 1866 [2] | 1868 [2] | ||
| Chwarel Hafod y Llan | SH613524 | 1840au | ail-weithio yn y 1960au | Hefyd South Snowdon neu Chwarel Cwm y Llan | |
| Chwarel Nanmor | SH | 1876 [2] | 1879 [2] |
Ardal Blaenau Ffestiniog[golygu | golygu cod]
| Enw'r chwarel | Cyfeirnod grid | Dyddiad agor | Dyddiad cau | Gweithlu (uchafswm) | Nodiadau |
|---|---|---|---|---|---|
| Berthlwyd | SH | 1864 [2] | 1873 [2] | ||
| Brongarnedd | SH | 1822 [2] | 1826 [2] | ||
| Bryngelynen | SH | 1860 [2] | 1860 [2] | ||
| Cefn Braich | SH | 1877 [2] | 1883 [2] | ||
| Ceunant Parc (Y Parc) | SH | 1870 [2] | 1920 [2] | ||
| Chwarel Conglog | SH670467 | 1854 | 1909 | ||
| Cwm Foel | SH | ~1825 [2] | ~1825 [2] | ||
| Chwarel Cwmorthin | SH681463 | 1810 | 1900 | Rhywfaint o weithio hyd y 1980au | |
| Chwarel Diffwys | SH712463 | 1760au | |||
| Dolfriog | SH | 1865 [2] | 1865 [2] | ||
| Chwarel Fotty a Bowydd | SH | ||||
| Fronboeth | SH | 1877 [2] | 1887 [2] | ||
| Garreg Uchaf | SH | 1820 [2] | 1820 [2] | ||
| Gelli | SH | 1860 [2] | 1860 [2] | ||
| Gerynt | SH | 1864 [2] | 1873 [2] | ||
| Chwarel Gloddfa Ganol | SH694469 | Rhan o Chwarel yr Oakeley | |||
| Chwarel Graig Ddu | SH725455 | Yn gweithio hyd yn ddiweddar | Yn cynnwys (Hen) Chwarel y Manod | ||
| Hafod Boeth | SH | 1860 [2] | 1865 [2] | ||
| Hafod Uchaf | SH | 1875 [2] | 1878 [2] | ||
| Hafoty | SH | 1875 [2] | 1876 [2] | ||
| Chwarel Llechwedd | SH700468 | 1846 | Yn dal ar agor | 513 (1884) | Rhan o'r hen weithfeydd ar agor fel atyniaid i dwristiaid. |
| Llidiart yr Arian | SH | 1866 [2] | 1870 [2] | ||
| Chwarel Maenofferen | SH711465 | Tua 1800 | Yn dal ar agor | 429 (1897) | |
| Moelwyn a Phantmawr | SH661442 | 1825 [2] | 1910 [2] | ||
| Chwarel yr Oakeley | SH691470 | 1818 | Yn dal ar agor. | ||
| Chwarel Rhiwbach | SH740462 | 18g | 1952 | ||
| Chwarel Rhiwbryfdir | SH | ||||
| Chwarel y Rhosydd | SH665458 | 1830au | 1930au | ||
| Chwarel Wrysgan | SH678456 | 1830 | 1950au |
Ardal Penmachno a Dolwyddelan[golygu | golygu cod]
| Enw'r chwarel | Cyfeirnod grid | Dyddiad agor | Dyddiad cau | Gweithlu (uchafswm) | Nodiadau |
|---|---|---|---|---|---|
| Chwarel Rhiwfachno | SH | Cwm Machno Slate Co., Ltd. | |||
| Chwarel Rhiwbach | SH | Cwmni Maen Offeren, Blaenau Ffestiniog | |||
| Chwarel Cwt y Bugail | SH733468 | dechrau'r 19g | 1972 | 116 (1870au) | |
| Chwarel Bwlch y Slaters | SH732455 | dechrau'r 19g | Cwmni Chwarel Llechi'r Manod |
Ardal Corwen a Llangollen[golygu | golygu cod]
| Enw'r chwarel | Cyfeirnod grid | Dyddiad agor | Dyddiad cau | Gweithlu (uchafswm) | Nodiadau |
|---|---|---|---|---|---|
| Chwarel y Berwyn | SJ | 1770au | Yn parhau i weithio | Hefyd Chwarel y Clogau | |
| Chwarel Cambrian | SJ189378 | Efallai 17g | 1947 | ||
| Chwarel Moelferna | SJ125399 | 1860au | 1960 | ||
| Chwarel Penarth | SJ107424 | cyn 1868 | 1932 | 150 (tua 1868) |
Ardal y Berwyn a Dyffryn Tanad [3][golygu | golygu cod]
| Enw'r chwarel | Cyfeirnod grid | Dyddiad agor | Dyddiad cau[4] | Gweithlu (uchafswm) | Nodiadau |
|---|---|---|---|---|---|
| Chwarel Bwlch-gwyn | SJ | ||||
| Chwarel Craig Glanhafon | SJ | ||||
| Chwarel Craig Rhiwarth | SJ053265 | 16g [3] | ~1940 [3] | ||
| Chwarel Craig-y-Gribin | SJ046262 | ~1883 [3] | |||
| Chwarel Cwm Maengwynedd | SJ082328 | ~1880 [3] | |||
| Chwarel Ddu | SJ | ||||
| Chwarel Glanyrafon | SJ | ||||
| Chwarel Llwyn-onn | SJ | ||||
| Chwarel Moel Crymddan | SJ | ||||
| Powis Slate & Slab Quarry | SJ074293 | ~1880 [3] | |||
| Chwarel Gorllewin Llangynog | SJ048258 | ~1860 [3] | ~1940 [3] |
Ardal Corris ac Abergynolwyn[5][golygu | golygu cod]
| Enw'r chwarel | Cyfeirnod grid | Dyddiad agor | Dyddiad cau | Gweithlu (uchafswm) | Nodiadau |
|---|---|---|---|---|---|
| Chwarel Abercorris | SH754085 | ||||
| Chwarel Abercwmeiddaw | SH746089 | cyn 1900 [6] | |||
| Chwarel Aberllefenni | SH768103 | 16g [6] | |||
| Chwarel Braich Goch | SH748078 | nawr yn safle Labyrinth y Brenin Arthur | |||
| Chwarel Bryn Eglwys | SH695054 | 1847 | 1947[7] | 174 | Gweithlu: ffigwr 1901 |
| Cambergi | SH77?11? | ||||
| Cloddfa Gwanas | SH79?16? | ||||
| Coed-y-Chwarel | SH82?09? | ||||
| Cwmdylluan | SH73?08? | ||||
| Cwm Ebol | SH687018 | ||||
| Cymerau | SH777107 | 1972[6] | |||
| Darren | SH722056 | ||||
| Dolgoch | SH65?04? | ||||
| Era | SH758064 | ||||
| Gaewern | SH745086 | ~1820[6] | Un o'r pyllau tanddaearol cyntaf | ||
| Glyn Iago | SH720072 | ||||
| Hendre-Ddu | SH798126 | 1946[6] | |||
| Hendre Meredydd | SH822116 | ||||
| Hen-Ddôl | SH621122 | ||||
| Llwyngwern | SH758085 | ~1950[6] | Nawr yn safle'r Ganolfan Dechnoleg Amgen | ||
| Maes-y-Gamfa | SH81?12? | ||||
| Chwarel Minllyn | SH852139 | ||||
| Penrhyn-Gwyn | SH703149 | ||||
| Chwarel Ratgoed | SH784119 | 1939-1945[6] | |||
| Rhiw'r Gwreiddyn | SH760053 | ||||
| Tal-y-Mieryn | SH82?12? | ||||
| Tyddyn Sieffre | SH63?13? | ||||
| Tŷ'n-y-Berth | SH73?08? | ||||
| Tŷ'n-y-Ceunant | SH74?08? | ||||
| Chwarel Ty'n-y-Coed | SH653153 | ||||
| Waun Llefenni | SH75?12? |
Sir Benfro [8][golygu | golygu cod]
| Enw'r chwarel | Cyfeirnod grid | Dyddiad agor | Dyddiad cau | Gweithlu (uchafswm) | Nodiadau |
|---|---|---|---|---|---|
| Chwarel Abereiddi | SM803318 | ||||
| Chwarel Bellstone | SN081303 | 1825 | 1891 | Hefyd Prescelly Quarry | |
| Chwarel Cilgerran | SN204428 | ||||
| Chwarel y Gilfach | SN130271 | 1987[9] | yn cynhyrchu llechi gwyrddion, rhai ohonynt erbyn hyn ar ben to Palas San Steffan. | ||
| Chwarel y Glôg | SN220327 | 1926[10] | |||
| Chwarel Parrog | ger Trefdraeth | ||||
| Chwarel Pencelli | SN193277 | 1880au[10] | yn berchen i'r un cwmni â chwarel y Glôg[10] | ||
| Chwarel Penlan | SN20?28? | 1880au[10] | yn berchen i'r un cwmni â chwarel y Glôg[10] | ||
| Chwarel Rhos-y-bwlch | SN079301 | 1842 | tua 1900 | ||
| Chwarel Sealyham | SM959275 | ||||
| Chwarel Tyrch | SN144294 | 1939[8] | >100[8] |
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
Os na nodir yn wahanol, daw'r wybodaeth o Alan John Richards Gazeteer of slate quarrying in Wales (Ail arg.; Llygad Gwalch, 2007)
- ↑ Tomos, Dewi 1980. Llechi Lleu. t.49 Cyhoeddiadau Mei
- ↑ 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 2.15 2.16 2.17 2.18 2.19 2.20 2.21 2.22 2.23 2.24 2.25 2.26 2.27 2.28 2.29 2.30 2.31 2.32 2.33 2.34 2.35 2.36 2.37 2.38 2.39 Owen, Bob. 1943. Diwydiannau Coll: Ardal y Ddwy Afon-Dwyryd a Glaslyn. t.32. Hugh Evans a'i Feibion ar ran Cyngor yr Eisteddfod Genedlaethol.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 Wren, Wilfrid J. 1968. The Tanat Valley: Its Railways and Industrial Archaeology. tt148-158. David & Charles
- ↑ Yn ôl Wren caewyd yr holl gloddfeydd yn ardal Dyffryn Tanad erbyn y 1880au. Ailagorwyd rhai pan agorwyd rheilffordd Dyffryn Tanad yn 1904 ond fe'u caewyd am byth ar ddechrau'r ail ryfel byd.
- ↑ Holmes, A.T. 1986. Slates from Abergynolwyn: The Story of Bryneglwys Slate Quarry. t.12 Gwynedd Archives Service
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 Hague, Douglas B. 1984. A Guide to the Industrial Archaeology of Mid-Wales. tt12-15 Association for Industrial Archaeology
- ↑ Holmes, A.T. 1986. Slates from Abergynolwyn: The Story of Bryneglwys Slate Quarry. t.35 Gwynedd Archives Service
- ↑ 8.0 8.1 8.2 John, Brian S. 1975. Old Industries of Pembrokeshire. t.4 Greencroft Books
- ↑ llechi Cymru - adalwyd ar 4 Rhagfyr 2007
- ↑ 10.0 10.1 10.2 10.3 10.4 Lewis, E.T. Llanfyrnach Parish Lore t.93
Llyfryddiaeth[golygu | golygu cod]
- Alun John Richards, A Gazetteer of the Welsh Slate Industry (Gwasg Carreg Gwalch, 1991)
Dolenni allanol[golygu | golygu cod]
- (Saesneg) Mine-Explorer Archifwyd 2007-10-09 yn y Peiriant Wayback. - rhestr cloddfeydd llechi tanddaearol ym Mhrydain
- (Saesneg) Adit-now - rhestr cloddfeydd a chwareli llechi ym Mhrydain
- (Saesneg) Rhestr o chwareli lleci Cymru yn ôl cyfeirnod OS Archifwyd 2012-05-25 yn y Peiriant Wayback.
