Cantel mewndro brown
| Cantel mewndro brown Paxillus involutus
| |
|---|---|
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Fungi |
| Dosbarth: | |
| Urdd: | Boletales |
| Teulu: | Paxillaceae |
| Genws: | Paxillus[*] |
| Rhywogaeth: | Paxillus involutus |
| Enw deuenwol | |
| Paxillus involutus (Batsch) Fr. | |
.jpg)
.jpg)
Math a rhywogaeth o ffwng yn nheulu'r Paxillaceae yw'r Cantel mewndro brown (Lladin: Paxillus involutus; Saesneg: Brown Rollrim).[1] Y Cantelau yw'r enw ar lafar ar y grwp mae'r ffwng yma'n perthyn iddo, ond nid yw'n derm gwyddonol. Cantel yw'r rhan llorwedd o het, rim yn Saesneg. Gelwir 'silk hat yn Gymraeg yn 'het gantel lydan'. Ceir enw Cymraeg arall ar y rhywogaeth hon, sef Madarch mewndro. Mae'r teulu Paxillaceae yn gorwedd o fewn urdd y Boletales.
Pe bai person yn ei fwyta, yna fel arfer, gall achosi marwolaeth y person hwnnw. Mae nifer o ffyngau'n perthyn i'r grwp hwn (gw. ffyngau marwol). Mae'r cemegolion o fewn y ffwng yma'n wenwynig.
Mae'r rhywogaeth hon o ffwng i'w chael yn Ewrop, Awstralia, Asia, Gogledd America a De America.
Lliw sborau'r fadarchen hon yw brown. O ran siâp, disgrifir y capan, neu gap y fadarchen fel un wedi'i wasgu. Gelwir y rhan oddi tan y capan yn hadbilen (neu'n 'hymeniwm') a cheir sawl math: arwyneb llyfn, tegyll, chwarennau (tyllau bychan), rhychau ayb; mae gan y fadarchen hon yr hyn a elwir yn: tegyll. O ran y broses o gymeryd maeth, fe'i disgrifir fel mycorhisa.
Ffyngau[golygu | golygu cod]
Credir fod rhwng 2.2 a 3.8 miliwn o wahanol rywogaethau o ffwng, a'u bod yn perthyn yn nes at grwp yr anifeiliaid nag at blanhigion.[2] Gelwir yr astudiaeth o ffwng yn "feicoleg", sy'n dod o'r Groeg μύκης (mykes) sef 'madarchen'. Mae tua 120,000 o'r rhain wedi'u disgrifio gan naturiaethwyr megis Carolus Linnaeus, Christiaan Hendrik Persoon ac Elias Magnus Fries. Oherwydd mai prin iawn yw gwybodaeth gwyddonwyr am y pwnc hwn, mae tacson y ffyngau'n newid o ddydd i ddydd.[3] Credir bod oddeutu 20,000 o rywogaethau o ffyngau yng ngwledydd Prydain.
Aelodau eraill o deulu'r Paxillaceae[golygu | golygu cod]
Mae gan Cantel mewndro brown ambell aelod arall yn y teulu hwn, gan gynnwys y canlynol:
Rhestr Wicidata:
| rhywogaeth | enw tacson | delwedd |
|---|---|---|
| Austrogaster baeospermus | Austrogaster baeospermus | |
| Austrogaster costata | Austrogaster costata | |
| Austrogaster marthae | Austrogaster marthae | |
| Austrogaster novae-zelandiae | Austrogaster novae-zelandiae | |
| Campbellia infundibuliformis | Campbellia infundibuliformis | |
| Hydnomerulius pinastri | Hydnomerulius pinastri | |
| Meiorganum neocaledonicum | Meiorganum neocaledonicum | |
| Meiorganum olivaceoflavidum | Meiorganum olivaceoflavidum | |
| Meiorganum olivaceoflavidus | Meiorganum olivaceoflavidus | |
| Rodwaya infundibuliformis | Rodwaya infundibuliformis |
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ Gwefan y Bywiadur; CELl, lle ceir enwau safonol Cymraeg. Adalwyd 21 Chwefror 2020.
- ↑ Erthygl Fungal Diversity Revisited: 2.2 to 3.8 Million Species gan Hawksworth DL ac Lücking R yn y dyddlyfr Microbiology Spectrum, cyfrol 5, rhif 4, tud. 79–95. Cyhoeddwyd Gorffennaf 2017; Microbiology Spectrum; isbn=978-1-55581-957-6
- ↑ Gwefan palaeos.com; adalwyd 21 Chwefror 2020.
Safonwyd yr enw Cantel mewndro brown gan un o brosiectau 
. Mae cronfeydd data Llên Natur (un o brosiectau Cymdeithas Edward Llwyd) ar drwydded agored CC 4.0. Chwiliwch am ragor o wybodaeth ar y rhywogaeth hon ar wefan Llên Natur e.e. yr adran Bywiadur, a chyfrannwch er mwyn datblygu'r erthygl hon ymhellach.