Bwrdeistref sirol
| Math | endid gweinyddol y Deyrnas Unedig  |
|---|---|
| Dechrau/Sefydlu | 1889 |
| Gwladwriaeth | y Deyrnas Unedig |
| Dynodwyr | |
| Freebase | /M/0206xp |
Enw ar ffurf o ardal awdurdod lleol yn y Deyrnas Unedig yw bwrdeistref sirol. Erbyn heddiw, dim ond yng Nghymru maent yn bodoli.
Hanes
[golygu | golygu cod]Wrth greu cynghorau sir ym 1889, dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1888, crëwyd hefyd y fwrdeistrefi sirol ar gyfer y dinasoedd mawr oedd eisoes gyda chorfforaeth i redeg prif swyddogaethau awdurdod lleol.
Effaith statws bwrdeistref sirol oedd bod yr awdurdod hwnnw â'r swyddogaeth o redeg rhai o brif wasanaethau llywodraeth leol, megis addysg, a fuasai fel arall yn gyfrifoldeb i'r cyngor sir. Roedd bwrdeistrefi a dosbarthau eraill o fewn y sir yn bod, ond heb gynnal yr un swyddogaethau.
Dros gyfnodau o ad-drefnu llywodraeth leol ym Mhrydain, daeth ffurfiau eraill o awdurdod aml-bwrpas i fod, a gyda Deddf Llywodraeth Leol 1972 diddymwyd y ffurf 'bwrdeistref sirol' yn gyfangwbl ym Mhrydain.
Adferiad yng Nghymru
[golygu | golygu cod]Ym 1996, dan Ddeddf Llywodraeth Leol (Cymru) 1994, fe ail-drefnwyd awdurdodau lleol Cymru ar ffurf awdurdodau unedol, gan adfer y fwrdeistref sirol. Dan y ddeddf, roedd pob ardal llywodraeth leol (sef y prif ardaloedd) un ai yn sir neu yn fwrdeistref sirol, gyda'r Cyngor felly yn Gyngor Sir neu yn Gyngor Bwrdeistref Sirol. Nid oes gwahaniaeth o gwbl yn swyddogaethau'r cynghorau hyn. Yr unig wahaniaeth ymarferol yw bod cadeirydd bwrdeistref sirol yn defnyddio'r teitl "Maer".
I bob pwrpas mae'r teitl "bwrdeistref sirol" yn cael ei anwybyddu ar lafar ac yn wir yn y cyfryngau yn gyffredinol, yn cynnwys BBC Cymru, ac mae'n arferol cyfeirio atynt fel "siroedd" yn unig, e.e. "Sir Conwy" yn lle Bwrdeistref Sirol Conwy ac "yn y sir" yn lle "yn y fwrdeistref sirol".
Bwrdeistrefi sirol Cymru
[golygu | golygu cod]- Bwrdeistref Sirol Blaenau Gwent
- Bwrdeistref Sirol Bro Morgannwg
- Bwrdeistref Sirol Caerffili
- Bwrdeistref Sirol Casnewydd
- Bwrdeistref Sirol Castell-nedd Port Talbot
- Bwrdeistref Sirol Conwy
- Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful
- Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr
- Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf
- Bwrdeistref Sirol Torfaen
- Bwrdeistref Sirol Wrecsam
Mae gweddill prif gynghorau lleol Cymru yn gynghorau sir heblaw Gwynedd - a fodolodd am rai munudau yn unig fel "Sir Gaernarfon a Meirionnydd", yn unol â geiriad Deddf 1994, cyn i gyfarfod cyntaf y cyngor newydd newid yr enw i "Gwynedd" - nad yw yn sir nag yn fwrdeistref sirol yn ôl y cyngor ei hun ond sy'n cyfrif fel un o siroedd Cymru er hynny.