Neidio i'r cynnwys

Bwrcina Ffaso

Golygu dolenni
Oddi ar Wicipedia
Bwrcina Ffaso
Bwrcina Ffaso
Burkĩna Faso (Mossieg)
ArwyddairUndod – Cynnydd – Cyfiawnder Edit this on Wikidata
Mathgwladwriaeth sofran, gwlad dirgaeedig, gwlad Edit this on Wikidata
PrifddinasOuagadougou Edit this on Wikidata
Poblogaeth23,025,776 Edit this on Wikidata
Sefydlwyd5 Awst 1960 (Annibyniaeth oddi wrth Ffrainc)
AnthemUne Seule Nuit Edit this on Wikidata
Pennaeth llywodraethApollinaire Joachim Kyélem de Tambèla Edit this on Wikidata
Cylchfa amserUTC+00:00, Africa/Ouagadougou Edit this on Wikidata
Gefeilldref/iAllier, Bacău, Konan Edit this on Wikidata
Iaith/Ieithoedd
  swyddogol		Mooré, Bissa, Dioula Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolGorllewin Affrica Edit this on Wikidata
GwladBwrcina Ffaso Edit this on Wikidata
Arwynebedd274,200 km² Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaBenin, Y Traeth Ifori, Ghana, Mali, Niger, Togo Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau12.26667°N 2.06667°W Edit this on Wikidata
Gwleidyddiaeth
Corff gweithredolMudiad Gwladgarol er Diogelu ac Adfer Edit this on Wikidata
Corff deddfwriaetholCynulliad Cenedlaethol Bwrcina Ffaso Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y wladwriaeth		Arlywydd Bwrcina Ffaso, arweinydd milwrol Edit this on Wikidata
Pennaeth y wladwriaethIbrahim Traoré Edit this on Wikidata
Swydd pennaeth
  y Llywodraeth		Prif Weinidog Bwrcina Ffaso Edit this on Wikidata
Pennaeth y LlywodraethApollinaire Joachim Kyélem de Tambèla Edit this on Wikidata
Map
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)$19,738 million, $18,885 million Edit this on Wikidata
Arianfranc CFA Gorllein Affrica Edit this on Wikidata
Canran y diwaith3 ±1 canran Edit this on Wikidata
Cyfartaledd plant5.521 Edit this on Wikidata
Mynegai Datblygiad Dynol0.449 Edit this on Wikidata
[golygwch ar Wicidata]

Gwlad yng Ngorllewin Affrica yw Bwrcina Ffaso (hen enw: Volta Uchaf). Mae hi'n ffinio â Mali yn y gorllewin a gogledd, Arfordir Ifori, Togo, Ghana a Benin yn y de, a Niger yn y dwyrain. Ouagadougou yw prifddinas y wlad. Mae'r rhan fwyaf o Bwrcina Ffaso yn wastadir isel a groesir gan afonau tardd Afon Volta, sef Afon Volta Ddu, Afon Volta Goch ac Afon Volta Wen. Y grwpiau ethnig mwyaf yw'r Mossi a'r Fulani. Mae Bwrcina Ffaso yn wlad dlawd gyda'r economi'n seiliedig ar amaethyddiaeth yn bennaf. Ffrangeg yw'r iaith swyddogol.

Mae ganddi arwynebedd o 274,223 km2 (105,878 metr sgwâr). Yn 2021, amcangyfrifwyd bod gan y wlad boblogaeth o oddeutu 23,674,480.[1] Fe'i gelwid yn flaenorol yn Weriniaeth Volta Uchaf (1958-1984), ac fe'i hailenwyd yn Bwrcina Ffaso gan y cyn -arlywydd Thomas Sankara. Gelwir ei dinasyddion yn Bwrcinabè, a'i phrifddinas a'i dinas fwyaf yw Ouagadougou.

Y grŵp ethnig mwyaf yn Bwrcina Faso yw'r bobl Mossi, a ddaeth yma yn yr 11g a'r 13g. Sefydlon nhw deyrnasoedd pwerus fel yr Ouagadougou, y Tenkodogo, a'r Yatenga. Yn 1896, gwladychwyd hi gan y Ffrancod fel rhan o orllewin Affrica Ffrengig; yn 1958, daeth Volta Uchaf yn wladfa hunanlywodraethol o fewn y Gymuned Ffrengig. Yn 1960, enillodd annibyniaeth lawn gyda Maurice Yaméogo yn arlywydd. Fodd bynnag, ers y 1950au, mae'r wlad wedi bod yn eithaf ansefydlog, gyda phroblemau sychder, newyn a llygredd. Cafwyd hefyd sawl coup d'état hefyd, yn 1966, 1980, 1982, 1983, 1987, a dwywaith yn 2022 (Ionawr a Medi). Bu ymdrechion aflwyddiannus i gipio'r grym, hefyd yn 1989, 2015, a 2023.

Daeth Thomas Sankara i rym yn dilyn coup llwyddiannus yn 1983. Fel arlywydd, cychwynnodd Sankara ar gyfres o ddiwygiadau economaidd-gymdeithasol uchelgeisiol a oedd yn cynnwys ymgyrch llythrennedd genedlaethol, ailddosbarthu tir i werinwyr, brechiadau i dros 2 filiwn o blant, adeiladu rheilffyrdd a ffyrdd, mynediad cyfartal i addysg, a gwahardd anffurfio organau cenhedlu merched, priodasau gorfodol, ac amlwreiciaeth. Gwasanaethodd fel arlywydd y wlad tan 1987 pan gafodd ei ddiswyddo a’i lofruddio mewn coup dan arweiniad Blaise Compaoré, a ddaeth yn arlywydd ac a deyrnasodd y wlad nes iddo gael ei ddiswyddo ar 31 Hydref 2014.

Ers canol y 2010au, mae cynnydd mewn gwrthryfeloedd yn y Sahel wedi effeithio'n ddifrifol ar Bwrcina Faso. Mae sawl milisia, yn rhannol gysylltiedig â'r Wladwriaeth Islamaidd (IS) neu al-Qaeda, yn gweithredu yn Bwrcina Ffaso a thros y ffin ym Mali a Niger. Mae mwy na miliwn allan o 21 miliwn o drigolion y wlad yn bobl sydd wedi'u dadleoli'n fewnol. Cipiodd milwyr Bwrcina Faso rym mewn coup d’état ar 23 a 24 Ionawr 2022, gan ddymchwel yr Arlywydd Roch Marc Kaboré. Ar 31 Ionawr, adferodd y jwnta milwrol y cyfansoddiad a phenodi Paul-Henri Sandaogo Damiba yn arlywydd dros dro, ond ildiodd ei bwer wedi ail coup ar 30 Medi a'i ddisodli gan gapten milwrol Ibrahim Traoré.[2]

Mae Bwrcina Ffaso yn parhau i fod yn un o’r gwledydd lleiaf datblygedig yn y byd, gyda CMC o $16.226 biliwn yn 2022. Mae tua 63.8% o'i phoblogaeth yn ymarfer Islam, tra bod 26.3% yn ymarfer Cristnogaeth.[3] Pedair iaith swyddogol y wlad yw Mooréeg, Bissaeg, Dyulaeg a Ffwlareg, gyda Mooréeg yn cael ei siarad gan dros hanner y boblogaeth;[4] mae llywodraeth Burkinabè hefyd yn cydnabod 60 o ieithoedd brodorol yn swyddogol.[5] Ffrangeg oedd iaith y llywodraeth a busnes tan Ionawr 2024, ond cafodd ei statws ei israddio i "iaith gwaith" ochr yn ochr â'r Saesneg trwy welliant cyfansoddiadol.[6][7]

Pobl Mossi yn Rhanbarth Dourtenga.
Adeilad y Cynulliad Cenedlaethol yn Downtown Ouagadougou

Mae tiriogaeth y wlad yn ddaearyddol fioamrywiol, ac mae'n cynnwys digonedd o gronfeydd wrth gefn o aur, manganîs, copr a chalchfaen. Mae gan gelf Bwrcinabè hanes cyfoethog a hir, ac mae'n enwog yn fyd-eang am ei steil uniongred.[8] Caiff y wlad ei llywodraethu fel gweriniaeth lled-arlywyddol, gyda phwerau gweithredol, deddfwriaethol a barnwrol. Mae'n aelod o'r Cenhedloedd Unedig, La Francophonie a'r Sefydliad Cydweithrediad Islamaidd. Ar 18 Ionawr 2024, cyhoeddodd Bwrcina Faso ei ymadawiad o ECOWAS a'r Undeb Affricanaidd.

Geirdarddiad

[golygu | golygu cod]
Dyn o Bwrcinabè Tuareg yn Ouagadougou

Ailenwyd y wlad yn "Bwrcina Ffaso" ar 4 Awst 1984 gan yr Arlywydd Thomas Sankara (ar y pryd). Mae'r geiriau "Bwrcina" a "Ffaso" yn deillio o wahanol ieithoedd a siaredir yn y wlad: daw'r gair "Bwrcina" o'r Mooréeg am "uniawn", gan ddangos sut mae'r bobl yn falch o'u cywirdeb (eu hintegriti), tra bod "Ffaso" yn dod o'r iaith Dyulaeg ac yn golygu "gwlad fy nhadau" (yn llythrennol, "tŷ'r tad"). Daw'r ôl-ddodiad "-bé" a ychwanegir at ddiwedd y gair "Bwrcina" i ffurfio'r demonym "Bwrcinabé" o'r Ffwlareg ac mae'n golygu "menywod neu ddynion".[9] Gellir crynhoi'r etymology, felly, i olygu: "gwlad y bobl onest (anllygredig)".

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ "Burkina Faso Population 2024 (Demographics, Maps, Graphs)". worldpopulationreview.com.
  2. ↑ "Burkina Faso restores constitution, names coup leader president". www.aljazeera.com (yn Saesneg). Cyrchwyd 31 January 2022.
  3. ↑ Aib, Az (2022-07-01). "Burkina: 48,1% de la population du Sud-ouest pratique l'Animisme (officiel)". AIB – Agence d'Information du Burkina (yn Ffrangeg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-03-26. Cyrchwyd 2022-10-15.
  4. ↑ Brion, Corinne (November 2014). "Global voices Burkina Faso: Two languages are better than one". Phi Delta Kappan. Cyrchwyd 12 Hydref 2020.
  5. ↑ Nodyn:Cite CIA World Factbook
  6. ↑ Toe, Olivier (2024-01-26). "Burkina Faso: Captain Ibrahim Traoré formalises constitutional amendment in line with national realities". AfrikTimes (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2024-02-15. Cyrchwyd 2024-02-11.
  7. ↑ "Decret Promulguant La Loi Constitutionnelle N° 045-2023/ALT" [Decree Promulgating Constitutional Law No. 045-2023/ALT] (PDF) (yn Ffrangeg). 2024-01-22.
  8. ↑ Roy, Christopher D. "Countries of Africa: Burkina Faso," Art and Life in Africa, "Countries Resources". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-01-15. Cyrchwyd 2014-04-14.
  9. ↑ "Why the name: Burkina Faso?". afrolegends.com. 12 September 2013.
Chwiliwch am Bwrcina Ffaso
yn Wiciadur.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Bwrcina_Ffaso&oldid=13447759"