Brwydr Cable Street
.jpg) | |
| Math | brwydr  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Lleoliad | Cable Street |
| Gwlad |  Lloegr |
| Cyfesurynnau | 51.5108°N 0.0521°W |
 | |
| Cyfnod | 4 Hydref 1936 |
Roedd Brwydr Cable Street yn ddigwyddiad yn Cable Street a Whitechapel yn ardal East End o Lundain, ar ddydd Sul 4 Hydref 1936. Roedd yn wrthdrawiad rhwng yr Heddlu Metropolitan, a anfonwyd i amddiffyn gorymdaith o aelodau o Undeb Ffasgwyr Prydain (Saesneg: British Union of Fascists, BUF)[1] dan arweiniad Oswald Mosley, a nifer o wrth-brotestwyr gwrth-ffasgaidd o gefndiroedd gwahanol, gan gynnwys aelodau o grwpiau anarchaidd, comiwnyddol, Iddewig a sosialaidd gan gynnwys undebau llafur a'r Blaid Lafur, a docwyr a llafurwyr Gwyddelig lleol.[2] Teithiodd mwyafrif y gorymdeithwyr a'r gwrth-brotestwyr i'r ardal at y diben hwn.
Cefndir[golygu | golygu cod]
Daeth yn hysbys bod Undeb Ffasgwyr Prydain (BUF) yn trefnu gorymdaith i'w chynnal ddydd Sul 4 Hydref 1936, trwy ganol y East End (ardal oedd â phoblogaeth Iddewig fawr).[3] Bwriadai Mosley anfon miloedd o orymdeithwyr wedi'u gwisgo yn eu lifrai Blackshirt drwy'r East End. Arwyddwyd deiseb gan 100,000 o drigolion yr ardal, i Ysgrifennydd Cartref yr amser, John Simon, i wahardd yr orymdaith oherwydd y tebygolrwydd cryf o drais. Gwrthododd, ac anfonodd hebryngwr yr heddlu mewn ymgais i atal protestwyr gwrth-ffasgaidd rhag tarfu ar yr orymdaith.[4]
Roedd Bwrdd Dirprwyon Iddewon Prydain yn condemnio'r orymdaith fel un gwrth-semitig, ac yn annog Iddewon i aros i ffwrdd. Trefnodd Phil Piratin, aelod o gangen leol Plaid Gomiwnyddol Prydain Fawr, wrthwynebiad yn gyflym. Y flwyddyn ganlynol, Piratin oedd y Comiwnydd cyntaf i gael ei ethol i Gyngor Bwrdeistref Stepney.
Digwyddiadau[golygu | golygu cod]
Adeiladodd y grwpiau gwrth-ffasgaidd flociau ffordd mewn ymgais i atal yr orymdaith rhag digwydd. Adeiladwyd y barricades ger y gyffordd â Christian Street yn Stepney, tuag at ben gorllewinol y stryd hir hon. Digwyddodd y prif wrthdaro o amgylch Cornel Gardiner yn Whitechapel. Amcangyfrifwyd bod 20,000 o wrth-brotestwyr wrth-ffasgaidd wedi dod i'r amlwg, a chawsant eu wynebu gan 6,000-7,000 o heddwiesion (gan gynnwys heddlu marchogol), a geisiodd glirio'r ffordd er mwyn caniatáu i orymdaith o 2,000–3,000 o ffasgwyr symud ymlaen.[5] Brwydrodd y gwrth-brotestwyr yn ôl â ffyn cerrig, coesau cadeiriau ac arfau byrfyfyr eraill. Roedd menywod mewn tai ar hyd y stryd yn taflu sbwriel, llysiau pwdr a chynnwys potiau siambr ar yr heddlu. Ar ôl cyfres o frwydrau rhedeg, cytunodd Mosley i roi'r gorau i'r orymdaith i atal tywallt gwaed. Roedd gorymdeithwyr y BUF wedi'u gwasgaru tuag at Hyde Park tra bu'r gwrth-ffasgwyr yn brwydro gyda'r heddlu. Arestiwyd tua 150 o wrth-brotestwyr, er bod rhai wedi dianc gyda chymorth gwrth-brotestwyr eraill. Cafodd tua 175 o bobl eu hanafu gan gynnwys yr heddlu, menywod a phlant.[4]
Wedi hynny[golygu | golygu cod]
Adroddodd llawer o'r wrth-brotestwyr a arestiwyd driniaeth galed gan yr heddlu.[6]
Rhwng 1979 a 1983, peintiwyd murlun mawr yn dangos y frwydr ar ochr Neuadd y Dref St George. Roedd yr adeilad hwn yn wreiddiol yn neuadd festri'r ardal ac yn ddiweddarach yn neuadd dref Cyngor Bwrdeistref Stepney. Mae'n sefyll yn Cable Street, tua 140 medr i'r gorllewin o orsaf Overground Shadwell. Mae plac coch yn Stryd y Doc yn coffáu'r digwyddiad.[7]
Cynlluniwyd nifer o ddigwyddiadau yn Nwyrain Llundain ar gyfer pen-blwydd y frwydr yn 75 oed ym mis Hydref 2011, gan gynnwys cerddoriaeth[8] a gorymdaith,[9] ac adferwyd y murlun unwaith eto. Yn 2016, i nodi 80 mlynedd y frwydr, cynhaliwyd gorymdaith o Altab Ali Park i Cable Street.[10] Mynychwyd yr orymdaith gan rai o'r bobl a oedd yn gysylltiedig a'r frwydr wreiddiol.[11]
Nodir y digwyddiad yn aml gan y mudiad cyfoes Antifa.[12]
Diwylliant poblogaidd[golygu | golygu cod]
- Mae drama Arnold Wesker Chicken Soup with Barley yn portreadu teulu Iddewig End East ar ddiwrnod Brwydr Cable Street.[13]
- Bu can yn albwm The Men They Couldn't Hang How Green Is the Valley yn o'r enw "Ghosts of Cable Street" sy'n dathlu'r frwydr.
- Mae nofel Terry Pratchett, Night Watch yn cynnwys terfysg / brwydr ar Cable Street yn erbyn heddlu cudd Ankh-Morpork.
- Mae nofel Ken Follett Winter of the World, rhan o'i Century Trilogy, yn cynnwys y frwydr.
- Mae albwm 2017 The Young'uns, Strangers, yn cynnwys cân wreiddiol, "Cable Street", sy'n adrodd hanes y frwydr.
- Mewn pennod opera sebon, EastEnders, gan y BBC mae Dr Harold Legg a Dot Branning yn gwylio rhaglen ddogfen am y frwydr ar DVD ac mae Dr Legg yn adrodd hanes y frwydr, lle cyfarfu â'i wraig Judith.
- Yn y East gan Steven Berkoff, mae "Dad" yn sôn am Frwydr Cable Street yn ei gynddaredd, gan gyfeirio at Syr Oswald Mosley fel rhywun gyda'r "syniadau cywir".
Gweler hefyd[golygu | golygu cod]
- Brwydr George Square - terfysg yn Glasgow yn 1919 lle'r oedd William Gallacher (cydweithiwr o Phil Piratin) yn gysylltiedig
- Brwydr Stockton - digwyddiad cynharach rhwng aelodau'r BUF a gwrth-ffasgwyr yn Stockton-on-Tees ar 10 Medi 1933
- Brwydr Stryd y De - digwyddiad rhwng aelodau'r BUF a gwrth-ffasgwyr yn Worthing ar 9 Hydref 1934
- Brwydr Stepney - brwydr gynnau a gynhaliwyd ym 1911, ychydig o strydoedd i ffwrdd
- Terfysg Christie Pits - digwyddiad tebyg a ddigwyddodd yn Toronto ar 16 Awst 1933
- Argyfwng 6 Chwefror 1934 - digwyddiad tebyg a gynhaliwyd ym Mharis
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "Cable Street: 'Solidarity stopped Mosley's fascists'". BBC News. Cyrchwyd 13 Hydref 2015.
- ↑ Barling, Kurt (4 Hydref 2011). "Why remember Battle of Cable Street?". Cyrchwyd 16 Mai 2018.
- ↑ hate, HOPE not. "The Battle of Cable Street". www.cablestreet.uk. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2018-05-27. Cyrchwyd 16 Mai 2018.
- ↑ 4.0 4.1 Brooke, Mike (30 December 2014). "Historian Bill Fishman, witness to 1936 Battle of Cable Street, dies at 93". News. Hackney. Hackney Gazette. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 17 Medi 2016. Cyrchwyd 28 April 2016. Unknown parameter
|dead-url=ignored (help) - ↑ Jones, Nigel, Mosley (Haus, 2004), t. 114
- ↑ Kushner, Anthony and Valman, Nadia, Remembering Cable Street: fascism and anti-fascism in British society (Vallentine Mitchell, w000), t. 182. ISBN 0-85303-361-7
- ↑ "Battle of Cable Street - Dock Street". London Remembers. Cyrchwyd 16 Mai 2018.
- ↑ Phil Katz. "Communist Party – Communist Party". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-04-23. Cyrchwyd 13 Hydref 2015.
- ↑ Cable Street 75. "Cable Street 75". Cyrchwyd 13 Hydref 2015.
- ↑ Brooke, Mike. "'They Shall Not Pass' message from the past for Battle of Cable Street 80th anniversary". East London Advertiser (yn Saesneg). Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2017-04-04. Cyrchwyd 2017-04-03.
- ↑ Rod McPhee (1 Hydref 2016). "'We still haven't learned the lesson of the Battle of Cable Street 80 years on'". Daily Mirror. Cyrchwyd 2017-09-08.
- ↑ Penny, Daniel (2017-08-22). "An Intimate History of Antifa". The New Yorker. Cyrchwyd 2017-08-26.
- ↑ "Chicken Soup with Barley, Royal Court, London". The Independent (yn Saesneg). 2011-06-09. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-07-22. Cyrchwyd 2017-05-05.