Bioddiraddio
Bioddiraddio (hefyd biodiraddio) yw'r broses o ddiraddio (torri lawr yn llai) deunydd organig gan ficro-organebau, fel bacteria a ffyngau.[1][2] Disgrifia Geiriadur Prifysgol Cymru y weithred fel "Y gall bacteria neu organebau byw eraill ei ddadelfennu gan osgoi llygredd (am sylwedd neu wrthrych)". Nodwyd i'r term gael ei chofnodi gyntaf yn y Gymreg yn 1990.[3]
Proses[golygu | golygu cod]
Mae Bioddiraddio yn disgrifio'r broses o ddiraddio (neu drawsnewid yn sylweddau symlach) sylweddau organig trwy weithred ensymau a gynhyrchir gan ficro-organebau. Gellir gwneud y broses hon:
- Bioddiraddio Aerobig - ym mhresenoldeb ocsigen a'r organebau sy'n achosi aerobeg iddo.
- Bioddiraddio anaerobig - yn absenoldeb ocsigen a'r organebau sy'n ei achosi anaerobig.
Mae'r diddordeb mewn bioddiraddio llygryddion wedi dwysáu yn ystod y blynyddoedd diwethaf, oherwydd bod pobl yn ei chael hi'n anodd dod o hyd i ddulliau cynaliadwy i lanhau amgylcheddau llygredig. Mae'r dulliau hyn o biodrawsffurfio a bioremediation yn ymdrechu i ddefnyddio amrywiaeth catabolaidd naturiol anhygoel meicro-organebau i ddiraddio, trawsnewid neu gronni llawer iawn o gyfansoddion gan gynnwys hydrocarbonau (petroliwm), polycloridau deuffenyl (PCBs), hydrocarbonau aromatig, fferyllol, radioniwclidau a metelau.
- Bioremediation - mae bioremediation yn gangen o biodechnoleg sy'n defnyddio organebau byw fel meicrobau and bacteria to leihau neu dileu halogion, llygryddion, a thocsinau o bridd a dŵr. Gellir defnyddio bio-gyfryngu i lanhau problemau amgylcheddol fel gollyngiadau olew, neu ddŵr daear halogedig.[4]
- Biodrawsffurfiad - (Saesneg: Biotransformation) Biotransformation yw'r addasiad cemegol (neu'r addasiadau) a wneir gan organeb ar gyfansoddyn cemegol. Mae biodrawsffurfiad o wahanol llygryddion yn ffordd gynaliadwy i lanhau amgylcheddau halogedig.[5]
Defnydd bioddiraddio[golygu | golygu cod]
Y defnydd mwyaf poblogaidd o fioddiraddio gan bobl yw hidlwyr brys mewn gweithfeydd trin dŵr gwastraff biolegol a phyllau biolegol a ddefnyddir i drin eplesu gwastraff (e.e. o ffatrïoedd siwgr). Mae angen sicrhau amodau priodol ar gyfer micro-organebau bioddiraddadwy. Dylai'r tymheredd priodol gael ei gynnal a symud sylweddau sy'n wenwynig i fioddiraddwyr (e.e. glanedyddion, plaladdwyr) o ddŵr gwastraff.
Fe'i defnyddir hefyd mewn safleoedd tirlenwi,[6] wrth gynhyrchu bionwy o wastraff a charthffosiaeth, bwydo biomas o garthffosiaeth a phlaladdwyr toddadwy dŵr mewn pecynnu sy'n dueddol o gael ei bioddiraddio.
Fframiau amser ar gyfer bioddiraddio deunyddiau cyffredin[golygu | golygu cod]
| Eitem | Cyfnod bioddiraddio |
|---|---|
| Papur tŷ bach | 2–4 wythnos |
| Papur newydd | 6 wythnos |
| Croen afal | 2 mis |
| Bocs Cardfwrdd | 2 mis |
| Carton llaeth | 3 mis |
| Menyg Cotwm | 1–5 mis |
| Menyg Gwlân | 1 mlynedd |
| Pren haenog (plywood) | 1–3 mlynedd |
| Pren paentiedig | 13 mlynedd |
| Cwdyn blastig | 10–20 mlynedd |
| Can tun | 50 mlynedd |
| Cewyn untro | 50–100 mlynedd |
| Potel blastig | 100 mlynedd |
| Can alwminiwm | 200 mlynedd |
| Potel wydr | Diderfyn |
| Eitem | Cyfnod bioddiraddio |
|---|---|
| Llysiau | 5 dydd - 1 mis |
| Papur | 2–5 mis |
| Crys-T Cotwm | 6 mis |
| Croen Oren | 6 mis |
| Dail coed | 1 mlynedd |
| Sannau Gwlân | 1–5 mlynedd |
| Carton llaeth | 5 mlynedd |
| Esgidiau Lledr | 25–40 mlynedd |
| Hances Nylon | 30–40 mlynedd |
| Can tun | 50–100 mlynedd |
| Can alwminiwm | 80–100 mlynedd |
| Polystyren | Mwy na 500 mlynedd |
| Cwdyn blastig | Mwy na 500 mlynedd |
| Potel wydr | 1 miliwn mlynedd |
Bioddiraddio a Chymru[golygu | golygu cod]
Mae Senedd Cymru wedi trafod pwysigrwydd creu prosesau i ddiraddio deunydd a'r angen i dorri ar y defnydd o nwyddau a deunyddiau nad sy'n bioddiraddadwy (megis plastig).
Cafwyd adroddiad ar ddelio gyda llygredd gan olew ym mhorthladd a phurfa Olew Aberdaugleddau yn 2019.[9]
Ym mis Mawrth 2020, cyhoeddodd Hannah Blythyn, Dirprwy Weinidog Tai a Llywodraeth Leo Llywodraeth Cymru am wahardd ffullynau cotwm a deunydd plastig untro helaethach megis cynhwyswyr neu flychau bwyd a diolch wedi eu gwneud o polystyren yng Nghymru, gan ddilyn canllawiau'r Undeb Ewropeaidd fel mae Llywodraeth yr Alban.[10]
Ym mis Gorffennaf 2020, cyhoeddwyd fideo ar Hansh, S4C gan Nia Jones, gwyddonydd morol ym Mhrifysgol Bangor ar beryglon Meicroblastig yn y môr gan nad yw'n dioddiraddio.[11]
Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]
- ↑ "Terminology for biorelated polymers and applications (IUPAC Recommendations 2012)". Pure and Applied Chemistry 84 (2): 377–410. 2012. doi:10.1351/PAC-REC-10-12-04.
- ↑ "Biodegradation". AccessScience. doi:10.1036/1097-8542.422025.
- ↑ http://welsh-dictionary.ac.uk/gpc/gpc.html?bioddiraddadwy
- ↑ https://www.investopedia.com/terms/b/bioremediation.asp
- ↑ Diaz E (editor). (2008). Microbial Biodegradation: Genomics and Molecular Biology (arg. 1st). Caister Academic Press. ISBN 978-1-904455-17-2.
- ↑ https://naturalresourceswales.gov.uk/about-us/what-we-do/waste/landfill-allowance-scheme/?lang=cy
- ↑ "Marine Debris Biodegradation Time Line" Archifwyd 2011-11-05 yn y Peiriant Wayback.. C-MORE, citing Mote Marine Laboratory, 1993.
- ↑ Nodyn:Lien web
- ↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-07-10. Cyrchwyd 2020-07-10.
- ↑ "copi archif". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2020-07-09. Cyrchwyd 2020-07-10.
- ↑ https://www.youtube.com/watch?v=0ww4gftj2GA
Dolenni allanol[golygu | golygu cod]
- Fideo syml ar Bioddiraddwy
- Gwefan cwmni masnachol yn [Tsienia] yn marchnata eu cynnyrch bioddiraddadwy yn y Gymraeg