Cyhyr

Oddi ar Wicipedia
Cyhyr
Enghraifft o'r canlynoldosbarth o strwythurau anatomegol, dosbarth o endidau anatomegol Edit this on Wikidata
Mathgeneral anatomical term, nonparenchymatous organ, muscle structure, endid anatomegol arbennig Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Meinwe gyfangol sy'n bodoli mewn cyrff fertebratau yw cyhyr. Mae'n deillio o'r haenen fesodermig o gelloedd germ embryonaidd. Mae celloedd cyhyrau yn cynnwys ffilamentau cyfangol sy'n symud heibio i'w gilydd gan newid maint y cell. Mae tri gwahanol fath o gyhyr, sef cyhyrau sgerbydol, llyfn a'r rhai y galon. Eu swyddogaeth yw i greu nerth ac achosi mudiant. Gall cyhyrau achosi ymsymudiad yr organeb ei hun neu symudiad yr organau mewnol. Mae cyfangu cyhyrau y galon a'r rhai llyfn yn digwydd heb feddwl ymwybodol ac mae'n angenrheidiol ar gyfer goroesiad. Enghreifftiau o hyn yw cyfangiad y galon a'r gwringhelliad (peristalsis) sy'n gwthio bwyd trwy'r system dreulio. Defnyddir cyfangiad rheoledig o'r cyhyrau sgerbydol i symud y corff, a gall hyn gael ei reoli'n fanwl. Mae enghreifftiau yn cynnwys symudiad llygad, neu symudiadau crynswth megis cyhyrau pedryben y morddwyd. Mae dau fath llydan o ffibr cyhyr rheoledig: plwc araf a phlwc cyflym. Mae cyhyrau plwc araf yn gallu cyfangu am gyfnod hir o amser gyda ychydig iawn o nerth tra bod cyhyrau plwc cyflym yn gallu cyfangu yn gyflym ac yn nerthol ond maent yn lludded yn sydyn.

Mathau o gyhyrau[golygu | golygu cod]

Y tri math o gyhyrau: sgerbydol, llyfn a'r rhai'r galon

Mae tri math o gyhyrau:

Cyhyr llyfn[golygu | golygu cod]

Mae cyhyr llyfn hefyd yn gyhyr anrheoledig anrhesog, ac a geir o fewn muriau organau a strwythurau megis y llwnc, y stumog, coluddion, bronciolynnau, croth, wrethra, pledren, gwythiennau, ac yn y croen hyd yn oed (lle mae'n rheoli codiad blew). Yn wahanol i cyhyr sgerbydol, nid yw cyhyr llyfn dan reolaeth ymwybodol.

Cyhyr y galon[golygu | golygu cod]

Mae cyhyr y galon (hefyd myocardiwm) yn gyhyr anrheoledig rhesog ond mae'n debycach o ran strwythur i gyhyr sgerbydol, a gaiff ei ganfod yn y galon yn unig.

Cyhyr sgerbydol[golygu | golygu cod]

Mae cyhyr sgerbydol yn gyhyr rheoledig rhesog wedi angori i'r asgwrn gan ewynnau, ac a'i ddefnyddir i effeithio symudiad sgerbydol megis ymsymudiad ac i gynnal ymddaliad. Er fod rheolaeth yr ymddaliad yn cael ei gynnal yn gyffredinol yn isymwybodol, mae'r cyhyrau sy'n gyfrifol am wneud hyn yn ymateb yn yr un modd a cyhyrau sydd ddim yn ymwneud â ymddaliad. Cyfansoddir dyn mewn oed o 40–50% o gyhyrau sgerbydol, a dynes mewn oed o 30–40% ohonynt (fel canran o fás y corff).

Rhannir cyhyrau sgerbydol yn bellach yn dri is-fath:

  • Math I, cyhyr araf sy'n ocsideiddio, plwc araf, neu gyhyr ‘coch’ sy'n dwys gyda chapilarïau ac yn gyfoethog mewn mitocondria a myoglobin, gan roi iddo'r lliw coch nodweddiadol. Gall gludo mwy o ocsigen a chynnal gweithgaredd aerobig.
  • Math II, cyhyr plwc cyflym, mae tri prif fath, mewn trefn cynyddol cyflymder cyfangu:[1]
    • Math IIa, sydd, yn debyd i gyhur araf, yn aerobig, sy'n gyfoethog mewn mitocondria a chapilarïau ac yn edrych yn goch.
    • Math IIx (adnabyddir hefyd fel math IId, neu yn anaml iawn IIB), sydd llai dwys mewn mitocondria a myoglobin. hwn yw'r cyhyr cyflymaf mewn dyn. Gall gyfangu yn gyflymach a gyda'r cyfanswm mwyaf o rym na cyhyr sy'n ocsideiddio, ond gall gynnal ebychiadau byr o weithgaredd anaerobig cyn y daw cyfangiad y cyhyr yn boenus (priodolir hyn yn anghywir yn aml i grynodiad o asid lactig).[2]
    • Math IIb, sy'n anaerobig, glycolysisaidd, cyhyr "gwyn" sydd hyd yn oed llai dwys mewn mitocondria a myoglobin. Mewn anifeiliaid bychain megis cnofilod, hwn yw'r prif fath o gyhyr cyflym, sy'n egluro lliw golau eu cnawd.

Anatomeg[golygu | golygu cod]

Mae anatomeg cyhyrau yn cynnwys anatomeg crynswth, yn cynnwys holl gyhyrau organeb, ac, ar y llaw arall, microanatomeg, sy'n cynnwys strwythrau cyhyrau unigol.

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

  1. "MHC composition and enzyme-histochemical and physiological properties of a novel fast-twitch motor unit type". The American Journal of Physiology 261 (1 pt 1): C93–101. PMID 1858863. http://ajpcell.physiology.org/cgi/reprint/261/1/C93.
  2. V Smerdu (Rhagfyr 1994). Type IIx myosin heavy chain transcripts are expressed in type IIb fibers of human skeletal muscleURL Nodyn: Mae angen tanysgrifiad i ddarllen y testun cyfan; mae crynodeb ar gael am ddim
Chwiliwch am cyhyr
yn Wiciadur.