Cibi

Oddi ar Wicipedia
Tîm rygbi'r undeb Ffiji yn perfformio'r Cibi cyn gêm

Mae'r cibi (ynganer:ˈðimbi, fel "ddimbi" yn y Gymraeg) yn meke (ffurf ddawns draddodiadol Ffijiaidd) o ynys Bau ac yn ddawns ryfel, a berfformir yn gyffredinol cyn neu ar ôl brwydr. Daeth i amlygrwydd yn y cae rygbi ym 1939 pan gafodd ei berfformio gan dîm rygbi'r undeb cenedlaethol Ffiji cyn y gêm. Fe'i gelwir hefyd yn Teivovo.[1]

Traddodiad y Môr Tawel[golygu | golygu cod]

Mae'r Cibi yn rhan o draddodiad o ddawnsiau rhyfel sydd wedi eu gwreiddio yn niwylliant gynhenid ynysoedd y Môr Tawel, gyda'r enwocaf i dramorwyr yn ffurf dawns yr haka gan bobl Maori ond bellach hefyd, a fabwysiadir gan holl drigolion Seland Newydd. Fel yrhaka, mae'r cibi wedi dod i amlygrwydd byd-eang oherwydd ei pherfformiad cyn gemau rygbi'r undeb a champau eraill. Ceir dawnsfeydd tebyg gan Samoa (Siva Tau), Tonga (Kailao (a elwir hefyd yn "Sipi Tau") a'r Kailao o ynysoedd Wallis a Futuna.

Gwreiddiau[golygu | golygu cod]

De Affrica v Ffiji CRB 2011
De Affrica v Ffiji CRB 2011

Mae gwreiddiau'r cibi yn dyddio'n ôl i gyfnod rhyfelgar y wlad pan bu ymladd rhwg Ffiji gyda'u cymdogion yn y Môr Tawel a hefyd rhyfela rhyng-lwythol o fewn Ffiji. Ar ôl dychwelyd adref, soniodd y rhyfelwyr am eu buddugoliaeth trwy arddangos baneri - un i bob gelyn a laddwyd. Cyfarfu’r menywod â nhw gan ganu caneuon gydag ystumiau cysylltiedig. Roedd y cibi i fod ysbrydoli'r milwyr mewn brwydr, ond canwyd gyda mwy o egni pan byddai'r rhyfelwyr yn dychwelyd adref yn fuddugoliaethus i ddathlu.

Ym 1939, pan baratôdd Fiji ar gyfer ei daith gyntaf erioed o Seland Newydd, credai eu capten, Ratu Syr George Cakobau, y dylai ei dîm gael dawns ryfel i gyd-fynd â ryfelddawns enwog haka y Crysau Duon. Aeth at Ratu Bola, uwch bennaeth tylwyth rhyfelgar Navusaradave yn Bau,[2] a ddysgodd y Cibi iddynt. Mabwysiadwyd y ddawns fel defod cyn-gêm Ffiji byth ers hynny ac a aeth ymlaen i fod yr unig dîm i aros yn ddiguro ar a taith lawn o amgylch Seland Newydd.

Term Anghywir[golygu | golygu cod]

Gellir dadlau fod y gair Cibi efallai wedi ei chamddefnyddio gan fod y gair hwnnw yn golygu, "dathliad o fuddugoliaeth gan ryfelwyr", tra bod Bole yn golygu "derbyn yr her". Am y rheswm yma, newidiwyd y Cibi yn 2012 am rhyflegri 'bole' newydd[3] (ynganer mBolay). Mae gan rhyfelgri y Bole lawer mwy o egni o'i chymharu â'r Cibi ac mae'n gweddu'n well i ornest chwaraeon corfforol. Ond, wedi Cwpan Rygbi Cenhedloedd y Môr Tawel yn 2012, dychwelodd y tîm yn ôl at y Cibi.

Cymru a'r Cibi[golygu | golygu cod]

Cafwyd trafodaeth yn 2015 cyn gêm Cymru yn erbyn Ffiji yn Stadiwm y Mileniwm ar sut ddyliau chwaraewyr Cymru ymateb i her y ddawns ryfel. Nodwyd mae'r bwriad oedd codi ofn ac amheuaeth ym meddwl chwaraewyr Cymru.[4]

Y Cibi[golygu | golygu cod]

Ffijieg Cymraeg

(Arweinydd)Vaka rau! Cibi!
Ai tei vovo, tei vovo
E ya, e ya, e ya, e ya;
Tei vovo, tei vovo
E ya, e ya, e ya, e ya

Rai tu mai, rai tu mai
Oi au a virviri kemu bai
Rai tu mai, rai tu mai
Oi au a virviri kemu bai

Toa yalewa, toa yalewa
Veico, veico, veico
Au tabu moce koi au
Au moce ga ki domo ni biau

E luvu koto ki ra nomu waqa
O kaya beka au sa luvu sara
Nomu bai e wa mere
Au tokia ga ka tasere

Tuletule buka sa dredre
Tuletule buka sa dredre
Tou vaka tosoya
Vaka malua.
E ya, e ya, e ya, e ya

Byddwch barod! Cibi!
Y pared ryfel, y pared ryfel,
Oh, oh, oh, oh, oh, oh, oh, oh, (yngannu fel cri rhybudd cyn rhyfel)
Y pared rhyfel, y pared rhyfel
Oh, oh, oh, oh, oh, oh, oh, oh

Edrywch yma, Edrychwch yma,
Ymosodaf ar eich amddiffynfeydd,
Edrychwch yma, Edrychwch yma
Ymosodaf ar eich amddiffynfeydd

Ceiliog a iâr,
Ymosodant, ymosodant
Gwaherddir fi rhag ymlacio
Heblawn i swn tonnau'n torri

Gorwedd eich llong wedi suddo islaw,
Honnwch fy mod wedi ei suddo.
Mae'ch pared wedi ei wneud o ddrain
Rwy'n ei bigo ac mae'n datod.

Trof y goeden a'i diwreddio,
Mae'n anodd, ond mae yno.
Mae'r goeden allan o'r ddaear
Yn araf, gallwn ei symud.
Oh, oh, oh, oh, oh!

Gweler Hefyd[golygu | golygu cod]

Dolenni[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau[golygu | golygu cod]

Eginyn erthygl sydd uchod am rygbi'r undeb. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.