Elmet

Tiriogaethau Prydain 500-700

Pictiaid Dál Riata Ulaid Ystrad Clud Aeron Gododdin Rheged Rheged Rheged Elfed Elfed Gwynedd Cere- digion Powys Brycheiniog Erging Gwent Dyfed Cernyw Dumnonia Brynaich Northumbria Northumbria Deifr Lindsey Mersia Mersia Dwyrain Anglia Essex Caint Sussex Wessex Y Môr Udd Y Môr Celtaidd Allwedd: Teyrnas Frythonig Sacsoniaid ac estroniaid eraill

Teyrnas Frythonig ôl-Rufeinig oedd Elmet (Cymraeg Diweddar: Elfed) a adwaenid yng Nghymru'r Oesoedd Canol fel un o deyrnasoedd yr Hen Ogledd. Roedd ei thiriogaeth yn yr hyn sy'n awr yn Swydd Efrog yn ngogledd Lloegr, yn yr ardal o gwmpas dinas Leeds. Nid oes sicrwydd am ei ffiniau, ond credir fod Afon Sheaf yn ffin iddi yn y de, ac Afon Wharfe yn y dwyrain. Yn y gogledd roedd yn ffinio ar Deira ac yn y de ar Mercia.

Ymosodwyd ar Elmet gan Northumbria yn hydref 616 neu 626. yn yr Historia Brittonum, a briodolir i Nennius, ceir sôn am Edwin, brenin Northumbria "occupauit Elmet, et expulit Cretic, regem illius regionis" ("meddiannodd Elmet ac alltudiodd Certic, brenin y wlad honno").

Cedwir yr enw mewn nifer o enwau lleoedd yn y cylch, megis Barwick-in-Elmet a Sherburn-in-Elmet. Gelwir yr etholaeth seneddol yn "Elmet".

Ceir cyfeiriad at Elmet mewn arysgrif ar garreg fedd gynnar yn Llanaelhaearn yng Ngwynedd, "ALIOTVS ELMETIACOS HIC IACET", neu "Yma y gorwedd Aliortus o Elmet".

Cadwyd dwy gerdd yn Llyfr Taliesin i Gwallog ap Llaennog, oedd yn frenin Elfed tua diwedd y 6ed ganrif. Er bod testunau'r ddwy gerdd i'w cael yng nghanol y canu a dderbynnir fel cerddi dilys y Taliesin hanesyddol does dim sicrwydd eu bod yn waith y bardd hwnnw. Mae un o'r cerddi yn fawl i Wallog sy'n rhestru ei fuddugoliaethau ac mae'r llall yn farwnad iddo. Mae'r iaith yn ddigon astrus.

Brenhinoedd Elmet

• Masgwig Gloff (c.460 - c.495)
• Llaennog ap Masgwig (c.495 - c.540)
• Arthwys ap Masgwig (c.540 - c.560)
• Gwallog ap Llaennog (c.560 - 590)
• Ceredig ap Gwallog (590 - 616) d. 618

Llyfryddiaeth

• David Rollason, Northumbria, 500-1100, Cambridge University Press (2003)
• Christopher A Snyder, The Britons, Blackwell Publishing (2003)
• Ifor Williams (gol.), Canu Taliesin (Caerdydd, 1960; adargraffiad 1977)